نویسنده:غلامرضا خارکوهی *

فرصت طلبی های حزب توده

یکی از پیامدهای مهم حضور اشغالگران روسی در استان گلستان و سایر نقاط کشور، گسترش فعالیت های کمونیستی زیر پوشش حزب توده درایران بود. گرچه سوابق اقدامات کمونیستی در استان گلستان به دوران رضاخان بر می گردد و حتی وقتی گروه 53 نفره کمونیست های ایران درآن دوره بازداشت و زندانی شدند، برخی از اعضای این گروه از اهالی استان گلستان بودند، اما تشکیل حزب و فعالیت رسمی و شکوفایی آن، پس از شهریور سال 1320 به ویژه از سال 1321 خورشیدی تحت حمایت همه جانبه پایگاه های نظامی اتحاد جماهیر شوروی در کشور ما و به ویژه گرگان و دشت بود.
حزب توده گرگان و دشت (استان گلستان فعلی)، در واقع در اوج حاکمیت و تسلط ارتش
سرخ براین خطه – احتمالاً حدود سال 1321 – در این منطقه تأسیس شد و ریاست آن را هم تا سال ها آقای احمد قاسمی (1) بر عهده داشت. فعالیت احمد قاسمی چنان فزاینده و برجسته بود که اندکی بعد به عضویت کمیته مرکزی حزب در تهران در آمد. یکی از اقدامات مهم او تألیف کتاب یک صد صفحه ای است به نام حزب توده ایران چه می گوید و چه می خواهد؟ که در تشریح مرامنامه این حزب در آبان سال 1322 خورشیدی تدوین و منتشر شده است. این کتاب که یکی از منابع مهم حزب در آن دوره تاریخی محسوب می شود، با ادبیاتی قوی و پر حرارت نوشته شده و مشابه سخنرانی های پرشور و حرارت قاسمی در گرگان است که با همین فن بیان، تعداد زیادی را طرفدار این حزب نمود. (2)
حزب توده پس از گرگان، در سایر شهرها به ویژه در گنبد کاووس – در حدود زمستان سال 1323 خورشیدی – رسماً تشکیل گردید و مسئولیت آن هم درآن دوره با دکتر گرجی بود که سعی وافری در تجهیز آن داشت و پس از استعفای او آقای بهلکه منصوب شد. دفتر مرکزی حزب توده ایران، در تهران مستقر بود و کمیته های ایالتی آن، در مناطق مختلف کشور از جمله گرگان و دشت، فعالیت می کردند و کمیته های ایالتی، کمیته های محلی این حزب را در شهرها و بخش های مختلف و حتی برخی از روستاها تشکیل می دادند که مهمترین کمیته محلی حزب توده دراستان گلستان، کمیته محلی گنبدکاووس بود و مسئولیت حزب توده گرگان و دشت
هم با آقای احمد قاسمی بود. مهمترین کار کمیته های حزبی، افزایش تعداد اعضا و جذب افراد مختلف، گسترش نفوذ جغرافیایی، افزایش تسلط بر اموراجتماعی، سیاسی، اقتصادی و مراکز قدرت و نیز استحاله فرهنگی مردم از هویت مذهبی و سوق دادن آنها به ایدئولوژی مارکسیسم بود. اما آنها در ابتدا بدون آنکه حرفی در مورد تغییر مذهب اعضا بزنند، با وعده اصلاح امور جامعه و ایجاد رفاه و اشتغال و حل مشکلات کارگران و کشاورزان، افراد را جذب می کردند. توده ای ها برای کاهش تنفر مردم مسلمان نسبت به بی دین ها، در ابتدا برای جذب عامه مردم، سخنی از ضدیت مرام حزب با دیانت و اعتقادات مذهبی مردم به میان نمی آوردند، بلکه خود را یک حزب ملی اصلاح طلب معرفی می کردند. حتی روزنامه سیاست که اولین نشریه ارگان حزب توده در ایران بود، درشماره اول خود چنین نوشت:
هر کس دراین سرزمین، طرفدار آزادی فکر و آزادی عقیده و نسبت به مملکت و سعادت اهالی آن علاقه مند باشد، برای تخفیف رنج بدبختان قدم بردارد و برای زیردستان در اجتماع همان حقوقی را که قانون به آنها اعطا کرده درست بشناسد، خدمتگزار را در هر لباسی که هست تقدیر کند و جنایتکار را در هر مقامی که هست از خود براند و به دست عدالت بسپارد، او را از خود می دانیم. (3)
حتی دربرخی از شهرهای اطراف، حزب توده برای جذب جوانان ومردم مسلمان به مناسبت ولادت ائمه (ازجمله ولادت امام علی (ع) و امام حسین (ع) مراسم جشن برگزارمی کردند تا بتوانند مردم مسلمان را فریب داده و مجذوب مرام تشکیلاتی خود نمایند. سایر نشریات وابسته به حزب توده نیز همواره با استدلال های جذاب سیاسی – اجتماعی به هدایت جوانان به سوی این حزب می پرداختند. به طور مثال، در شماره 829 روزنامه رهبر، مورخ دهم مهر سال 1325 خ، طی مقاله ای از طرف هیئت تحریریه، تحت عنوان«مشخصات اصلی حزب توده ایران»چنین آمده است:
1.نخستین حزب توده نیرومندی است که نظیرآن هرگز در ایران وجود نداشته است، زیرا
برای هیچ حزب دیگری چنین کامیابی بزرگی در امور تشکیلاتی حاصل نشده. حزب توده ایران، ده ها هزار کارگر و دهقان و عناصر آزادی خواه صفوف مختلفه اجتماعی را متشکل کرده.. حزب توده ایران از شریف ترین عناصر آزادی خواه ایران تشکیل شده و مؤسسین و رهبران آن، همه از کسانی هستند که دشمن نیز پاکدامنی آنها را تصدیق می کند...
2. متکی به عالی ترین اصول مبارزه اجتماعی است... این حزب بزرگ ترین معلم اجتماعی ملت ایران است... به برکت کوشش این حزب، از جامعه مرده زمان رضا شاه، جامعه پرهیجان و زنده کنونی بیرون آمده است که حتی در ده های کوچک آن هم، صدای آزادی خواهی شنیده می شود...
3. درمبارزه، قطعی، سرسخت ودلیر است.... حزب توده ایران هرگز با فساد سازش نمی کند؛ لذا وکالت یا وزارت، افراد حزب ما را از راه راست خود منحرف نکرده است... ترس، فساد، فریب در حزب ما وجود ندارد.
4. معرف منافع ملی مردم ایران است. حزب توده ایران با اتکا به منطق عالی مبارزه، روش دلیرانه نبرد و وسعت شگرف تشکیلاتی خود توانست مقام نمایندگی ملت ایران را درصحنه سیاست جهانی احراز کند... حزب ما بزرگ ترین تشکیلات خاورمیانه است؛ به منطق عالی مبارزه متکی است. در نبرد اجتماعی سرسخت و سازش ناپذیر و دلیر است و با شایستگی، منافع ملت ایران را معرفی می کند. عضویت در چنین حزبی افتخاراست. (4)
به طورکلی توده ای ها از« سیاست درهای باز درتبلیغات»خود بهره می بردند و مخصوصاً در اوایل تأسیس از واژه کمونیست چندان استفاده نمی کردند، چون از حساسیت مردم مسلمان مطلع بودند؛ لذا سران حزب با این گونه شگردها و شیوه های عوام فریبانه بر تعداد اعضا و طرفداران خود می افزودند؛ حتی انتخاب نام«حزب توده» هم درراستای همین سیاست بود.
چنان که آقای نورالدین کیانوری – قدیمی ترین و آخرین دبیرکل این حزب – در خصوص علت انتخاب نام« حزب توده» تصریح می کند این یک مسئله قدیمی است که درسال 1936 م استالین مطرح کرده و گفته در کشورهای عقب مانده کمونیست ها نباید به نام«حزب کمونیست» فعالیت نمایند، چون در این کشورها هنوز برای پذیرش افکار کمونیستی آمادگی وجود ندارد؛ لذا در آن زمان پیشنهاد شوروی این بود که چون کمونیست در کشوری اسلامی مثل ایران، زمینه ای ندارد و جز عده معدودی کسی جذب آن نمی شود، یک حزب وسیعی بسازیم که افراد طرفدار پیشرفت و ترقی اجتماعی و سوسیالیسم – به طورکلی – نه کمونیسم، به آن جلب شوند.(5) اما دکتراحسان طبری – تئوریسین ارشد این حزب - دلیل دیگر را برای انتخاب نام پوششی«حزب توده»وجود قانون ضد کمونیستی مورخ 1310 خ می داند که بنابراین قانون، فعالیت کمونیست ها در ایران ممنوع و عضویت در آن جرم محسوب می شد و این قانون کماکان اعتبار داشت. از سوی دیگر او نکته مهم دیگری را افشا می کند که نشان از عمق مردم فریبی مسئولان حزب توده ایران و اربابان روسی آنها دارد و آن اینکه می گوید:
بعدها این مسئله نیز روشن شد که حزب توده یک حزب علنی است و... فعالیت قانونی خواهد داشت. اما کمونیست ها سازمان مخفی و جداگانه خود را تشکیل می دهند و از پشت پرده، فعالیت حزب علنی را اداره [ وهدایت] می کنند. این همان فرمول تشکیلاتی لنینی« ترکیب کار مخفی کار علنی» بود که در تمام عمر حزب، گریبان گیر آن شد و پایه سیاست نفاق و دورویی او قرار گرفت و سرانجام برای این حزب داروی مهلکی فراهم کرد. (6)

پذیرش و حق عضویت

هریک از افرادی که جذب می شدند، می بایست فرم در خواست عضویت را که یک سری
مشخصات عمومی و کلی بود تکمیل می کردند.
سازمان جوانان توده ایران
[فرم ]درخواست[عضویت]
شهرستان.............. تاریخ ورود ...........
شماره حوزه ......... شماره کارت موقت......
من امضا کننده زیر:
نام............... نام پدر..............
نام خانوادگی........ شغل .............
شماره شناسنامه ...... سال تولد.........
پایه معلومات ............................
نشانی...... خیابان....... کوچه ...... شماره خانه......
درخواست می کنم مرا به عضویت سازمان جوانان حزب توده ایران بپذیرید.
امضای درخواست کننده
معرفین:
معرف........... نمره کارت........ امضا
معرف........... نمره کارت........ امضا
(پاسخ و امضاها باید خوانا نوشته شود)
سپس وقتی مراحل پذیرش انجام می شد، آنها برای افراد جذب شده به حزب توده، کارت عضویت موقت صادر می کردند که دارای مشخصات زیربود:
کارت موقت
شماره........ تاریخ صدور کارت........
تاریخ ورود......... حزب توده ایران- کمیته ایالتی گرگان و دشت
نام........... شماره شناسنامه........
نام پدر......... محل صدور..........
نام خانوادگی.......... میزان حق عضویت........
شغل......... محل امضا و مهر کمیته ایالتی
گرگان ودشت
علاوه براین، به اعضای اتحادیه های کارگری – که یکی دیگراز تشکل های وابسته به حزب توده بود – دفترچه ای در قطع جیبی به حجم 6 صفحه داده می شد که علاوه برمشخصات روی کارت شناسایی، تذکراتی نیز به نقل از نظام نامه حزب توده در آن به این شرح نوشته شده بود:
بند ب، از ماده یک: پرداخت حق عضویت نسبت به اشخاصی که تا هزارریال عایدی دارند، صدی یک؛ تا دوهزار ریال، صدی دو؛ ازدوهزار ریال به بالا، صدی سه خواهد بود.
ماده 4. اشخاصی که در کارخانه به جاسوسی علیه کارگران مشغول اند یا منافع کارگران را به صاحب کارخانه می فروشند یا سبب آزار و اذیت کارگران در کارخانه به نفع کارفرما می شوند، به عضویت اتحادیه پذیرفته نخواهند شد.
ماده 5. کسی که سه ماه متوالی از حضوردرجلسات یا پرداخت حق عضویت خودداری نماید، با تصویب هیئت عامله اتحادیه مزبور، از اتحادیه اخراج می شود؛ ولی عضو اخراج شده در هر حال می تواند برای ایفای خویش به عضویت کمیسیون تفتیش و کنترل رجوع نماید.( 7)
البته تذکرات فوق، حاکی از انضباط دقیق حزبی در این گروه بود؛ به همین دلیل ازاعضا مبلغی هم به عنوان حق عضویت دریافت می شد که برای اعضای عادی غالباً ماهیانه پنج ریال بود و صندوقدار حزب، آنها را دریافت می کرد و رسیدی با مشخصات زیر به آنها تحویل می داد:
اتحادیه دهقانان ایران
شورای...........
شماره............
مبلغ...............
به توسط..........
بابت...............
صندوقدار
در واقع جمع آوری کمک های مالی و حق عضویت، یکی از منابع تأمین اعتبارحزب توده دراستان ها بود؛ به همین دلیل، علاوه بر حق عضویت، گاهی بخشنامه هایی از دفتر مرکزی حزب صادرمی شد که اعضا درنقاط مختلف کشور، یک روز از درآمد خود را به حزب هدیه نمایند؛
[گیرنده:] گرگان، حزب توده ایران، قاسمی
طبق تصمیم کمیته مرکزی، به مناسبت جشن مهرگان وروز تأسیس حزب (8)، کلیه افراد
موظف اند یک روز درآمد خود را به نفع بپردازند.
وصولی ها از دهم تا بیستم مهر باید جمع آوری، صورت مجلس در دو نسخه با ذکر اسامی و مشخصات به انضمام وجوه به وسایل مقتضی به کمیسیون مالی کل، منتها تا آخر مهر ارسال گردد. پس از دریافت وجه و صورت [اسامی ]، برای کلیه پرداخت کنندگان قبض مخصوصی از مرکز فرستاده خواهد شد.
برای جمع آوری اعانات از سایر آزادی خواهان که مایل به کمک می باشند اقدامات و تشویق لازم معمول دارید. این دستور را فوراً به کلیه تشکیلات تابعه ابلاغ نمایید. کمیته هایی که دراجرای این دستور شایستگی بیشتری نشان دهند مورد تقدیر به خصوص قرار خواهند گرفت.
با در نظر گرفتن اهمیت موضوع، کمیته ها مسئول اجرای این دستور می باشند. وصول تلگراف و اقداماتی که قبل از دهم مهر انجام می دهید، تلگرافید [ تلگرافی اطلاع دهید].
کمیته مرکزی حزب توده ایران
نورالدین الموتی دکتر بهرامی
رونوشت: جهت اطلاع و اقدام لازم و فوری به کمیته محلی.... فرستاده می شود.
مسئول کمیته ایالتی گرگان و دشت – احمد قاسمی. (9)
البته منبع اصلی تأمین اعتبار حزب توده، کمک های محرمانه دولت شوروی بود که اطلاعی
از میزان آن نداریم؛ لذا دریافت حق عضویت، بیشتر با هدف برانگیختن حس همبستگی و مشارکت اعضا و انضباط حزبی انجام می شد تا کمک مالی؛ هر چند که از این طریق هم پول زیادی نصیب سران حزب توده می گشت.

پی نوشت ها :

*تاریخ نگار انقلاب در استان گلستان و کارشناس ارشد مدیریت آموزشی .
1. احمد قاسمی مسئول اصلی حزب توده در گرگان و دشت و مروج و رونق دهنده تشکیلات آن در این منطقه بود تلاش های فزاینده او در این حزب، او را به مصادر عالیه آن رساند؛ به طوری که مدت ها به عنوان عضو هیئت اجرایی حزب توده ایران ومسئول تشکیلات شهرستان های آن، و از رهبران مقتدر، متنفذ و جوان آن به شمار می رفت او نقش مهمی درتحولات و توسعه فعالیت های آن ایفا کرد و از مخالفان نهضت ملی کردن نفت بود و بارها به مسکو وکشورهای هم مسلک آن سفر کرد و از حمایت وهدایت آنها بهرمند شد. وی مدیر نشریه مردم با گرایش های مائوئیستی بود و عاقبت به عنوان مسئول گروه انشعابی مائوئیستی از حزب توده جداشد؛ ضمناً کتاب حزب توده ایران چه می خواهد؟ به اضافه کتاب شش سال از انقلاب مشروطیت ایران از تألیفات او می باشد.
2. در اینجا به عنوان نمونه بخش هایی از مطالب او را دراین کتاب می آوریم: وقتی که افراد در رژیم دموکراسی در اداره حکومت شرکت نمایند و در وضع قوانین حق رأی داشته باشند، بدیهی است که استقلال خویش را حفظ خواهند کرد و آزادی های طبیعی خود را محترم خواهند شمرد. آن رژیم دموکراسی که فاقد استقلال فردی و آزادی های طبیعی باشد، دموکراسی دروغین و فریبنده است. آن چنان دموکراسی، از هر استبدادی مضرتراست زیرا که افراد را از وضعیت خویش غافل می گرداند و به آنها چنین جلوه می دهد که همه چیز دارند و دیگر برای تحصیل حقوق خود محتاج تکاپو نیستند، و به این وسیله آنها را به سوی رخوت و سستی می کشاند به تاریخ دو ساله اخیر ایران [سال های 22-21] نظر کنید و ببینید که از هر طرف ندای دموکراسی بلند است؛ همه از حقوق ملت صحبت می کنند؛ همه آزادی را می ستایند و معذلک ما فاقد هرگونه حقوق و آزادی می باشیم و بسیاری از ما در اثر همین فریب دولت؛ تصور نموده اند که دموکراسی حقیقی همین استبداد فاحشی است که حکم فرماست. ازاین جهت، در مرامنامه حزب توده ایران به ذکر کلمه دموکراسی اکتفا نکرده است و مخصوصاً آزادی هایی را که باید در کشور دموکراسی موجود باشد ذکر نموده اند که ما ذیلاً تشریح می کنیم [مثل] آزادی زبان.. آزادی قلم... آزادی اجتماعات.» (احمد قاسمی، حزب توده ایران چه می گوید و چه می خواهد؟، تهران، کمیسیون تبلیغات حزب توده ایران، 1322، ص8.)
«دولت بیست ساله [رضاخان]، دستگاهی بود که تمام هستی این ملت را از هر گوشه جمع آوری نموده در دست های رضاخان می ریخت. در این دوره منحوس، استثمارآشکار قرون وسطی، کاملاً عملی گردید و میلیون ها مردم این کشور در زیر شلاق به بیگاری وا داشته شدند فقر و بیچارگی به جایی رسید که آداب و رسم ننگین دوره قبل از تمدن، تجدید گردید. پدرها و دخترهای خود را از شدت تنگدستی به مبالغ ناچیز می فروختند؛ پسرها از همان اوان طفولیت ازآغوش پدر کشیده می شدند و روانه بیگاری می گشتند؛ رنج و مشقت، گرسنگی و برهنگی به حدی بود که برزگران بیچاره در همان آغاز جوانی پیر و شکسته می شدند؛ ظلم و جور به درجه ای رسید که خانواده ها بلکه قبیله های بزرگ را یک مرتبه از هستی ساقط می کردند. با وجود این چنان نفس مردم را گرفته بودند که تمام این فجایع آشکار بدون سرو صدا و در کمال سکوت انجام می یافت».(همان) «اصلاحات اجتماعی فقط وقتی امکان پذیر است که توده بر سرنوشت خویش مسلط باشد؛ یعنی بتواند اراده خویش را بر منصه عمل نشانیده، مقاومت دشمنان را در هم شکند؛ این همه خواری دیدن و این همه رنج کشیدن به ما نشان داد که هیچ درفکر ما نیست و حق ما باید به زور خود ما گرفته شود و این قدرت فقط و فقط دراثر اتحاد و تشکیلات به دست می آید از این جهت کلیه ستمکشان اجتماع و طرفداران اصلاح را به حزب توده ایران که مظهر اتحاد و تشکیلات توده است، دعوت می کنیم «(همان ص100).
3. روزنامه سیاست( 4 /12 /1320)، ش1، ص1.
4. اسناد تاریخی جنبش کارگری، سوسیال دموکراسی و کمونیستی ایران تهران، علم، (احتمالاً1352)، ج 1، ص176.
5. خاطرات نورالدین کیانوری، تهران، اطلاعات، 1372، ص75.
6. احسان طبری، کژراهه، تهران، امیرکبیر، 1366، ص43.
7. آرشیو اسناد شخصی مؤلف.
8. «جشن مهرگان«پس از نوروز بزرگ ترین جشن ایرانی و بازمانده ای از دین مهراست. این جشن درشانزدهم مهرماه و در زمان برابری پاییزی برگزار می شود جشن مهرگان، بزرگ ترین جشن پیروان دین مترا یا مهر بوده است که در گذشته آن را «میتراکانا« یا «متراکانا« (metrakana) می نامیدند. این جشن در «مهرروز »از مهرماه، یعنی روز شانزدهم ماه مهربرگزار می شد. اما درزمان هخامنشیان در نخستین روز مهرماه برگزار می شد. این جشن پس از نوروز یکی از بزرگ ترین جشنهای ایرانی است. مهر در اصل با خورشید تفاوت داشته است اما بعدها به معنای خورشید دانسته شد. در روزشمار کهن ایران، هر یک از سی روز ماه را نامی است که نام دوازده ماه سال نیزدر میان آنهاست پیشینیان درهرماه که نام روز و نام ماه یکی بود، آن را جشن می گرفتند. از این جشن های دوازده گانه، تا آنجا که سندها و کتاب های تاریخی گواه است، در دوره های پس از اسلام، تنها جشن مهرگان است که رسمی و شکوهمند برگزار می گردید. افزون بر یکی بودن نام- روز مهر از ماه مهر- مناسبت های دیگری را نیز برای برگزاری این جشن بر می شمردند که معروف ترین آن قیام کاوه آهنگر و پیروزی بر ضحاک و به پادشاهی نشستن فریدون است. دقیقی، فردوسی و اسدی توسی از آن در آثار خود یاد کرده اند. [ویکی پدیا(دانشنامه آزاد)]؛ لذا کمیته مرکزی حزب توده ایران دردهم مهرماه سال 1325 با صدور بیانیه ای به مناسبت پایان پنجمین سال تأسیس حزب، با ستایش از این عید باستانی و جشن گرفتن آن، اعلام کرد:«ازاین پس عید تأسیس حزب ملی ما مصادف با [جشن ] مهرگان خواهد بود».
9. همان.

منبع مقاله :
نشریه 15 خرداد، شماره21