نویسنده:غلامرضا خارکوهی *

تشکیلات و انضباط حزبی

جلسات کمیته ایالتی گرگان، کمیته های محلی شهرها و اتحادیه ها و کلوپ ها، به طور مکرر در گرگان و گنبد و سایر نقاط برگزار می شد واعضای حزب، حضور و غیاب می شدند و به کار غائبین هم رسیدگی می شد. افرادی که انضباط حزبی را رعایت نمی کردند اخراج می گردیدند؛ منتها پس از اخراج می توانستند مجدداً تقاضای عضویت بدهند که در صورت تصویب و دادن تعهد، دوباره عضو حزب توده گرگان و دشت می شدند. در عوض، کسانی که فعال و منضبط بودند براساس« آیین نامه پاداش و کیفر حزب» مورد تشویق قرار می گرفتند.
دراینجا قسمتی از یکی از صورت جلسات این حزب را در گنبد کاووس با هم مرور می کنیم :
شماره جلسه: 34 تاریخ : 17 /1 /25 محل جلسه : دفتر حزب
عده حاضر 4 نفر : قربان تکه – عزیزی – کلامی – بهلکه (1)
غایب ندارد( دکتر گرجی [ مسئول سابق حزب توده گنبد کاووس ] استعفا داده است.)
موضوعات گفت و گو:
جلسه در ساعت 5 /10 صبح روز17 /1 /25 به نظامت آقای کلامی (2) تشکیل، صورت جلسه قبلی قرائت و تصویب گردید.
1. موضوع قبول مجدد آقای قربان محمد احمدی به حزب مطرح و با موافقت آرا قرار شد از کمیته ایالتی در خواست شود که مجدداً وی را عضو حزب توده ایران بشناسد.
2. نامه شماره 4914 – 23 /12 /24 شورای متحده مرکزی قرائت و از مفاد آن با توضیحاتی که آقای بهلکه داد. اطلاع حاصل شد.
3. نامه شماره 7- 29 /12 /24 گرگان قرائت و قرار شد آقای حجت الله بهروز برای فروش آن معرفی شود.
4. نامه شماره 89- 26 /12 /24 انجمن ولایتی ( گرگان ) راجع به بهداری قرائت شد.
5. نامه شماره 202- 18 /1 /25 آقای قاسمی (مسئول کمیته ایالتی گرگان و دشت ) قرائت شد.
6. نامه مورخه 6 /1 /25 آقای حالی عزیزی راجع به تقاضای سلب مسئولیت خود ازصندوق اتحادیه دهقانان قرائت و با حضور خود ایشان قرار شد فعلاً تا رسیدگی به حساب اتحادیه همانطور در عهده داشته باشند.
7. نامه مورخه 14 /1 /25 حوزه یک حزب، قرائت و برای برآوردن منظور آن دستور به آقای حالی عزیزی عضو انجمن شهرداری داده شد.
8. نامه مورخه 6 /1 /25 آقای دکتر گرجی مبنی بر استعفا قرائت و قرار شد چون اعضای کمیته ما به3 نفر تقلیل یافته، آقای بهلکه دراین خصوص با آقای قاسمی [ مسئول کمیته ایالتی حزب توده در گرگان و دشت ] مذاکره نماید. (3)
البته خط مشی اصلی و برنامه های اساسی حزب توده دراستان گلستان [ گرگان و دشت ] به صورت متمرکز از سوی دفتر آن در تهران، تدوین و به این منطقه و سایر نقاط
کشورابلاغ می شد. ( هر چند که گاهی نیز بخشنامه هایی از سوی کمیته ایالتی مازندران به ریاست احسان طبری – واقع در ساری، خیابان بابل – دریافت می کردند که با توجه به روحیه خود بزرگ بینی احمد قاسمی، بعید است وی حاضر به پذیرش فرامین صادره از حزب توده مازندران بوده باشد. ) لذا همه کمیته های ایالتی، ولایتی و محلی، حوزه ها، سازمان ها، کمیسیون ها، اتحادیه ها و کلوپ های وابسته، می بایست برنامه های خود را در چارچوپ سیاست ها، مرامنامه و نظامنامه ابلاغی تنظیم و اجرا می کردند؛ در غیر این صورت عواقب آن متوجه مجریان بود. بر اساس این می توان گفت حزب توده درآن زمان، سازمانی متمرکز و سیاست های آن از بالا به پایین بود. جز دربرخی از موارد یکی از برنامه های دستوری ابلاغ شده از سوی آقای احسان طبری – مسئول کمیته ایالتی مازندران و نماینده کمیته مرکزی حزب توده ایران- خطاب به کمیته ایالتی گرگان چنین می باشد:
نقشه دوماهه فعالیت حزبی
[ گیرنده: ] کمیته ولایتی گرگان
الف. کلیات:
1. کلیه کمیته های محلی موظف اند ازاین پس فعالیت حزبی را مطابق نقشه ارسالی کمیته ایالتی انجام دهند و درصورت تخلف، مورد بازخواست شدید قرار خواهند گرفت.
2. هر کمیته محلی که نقشه را پیش از مقصد موعد انجام دهد رسماً مورد تقدیر قرار خواهد گرفت و برای اعضای آن کمیته، از مرکز کارت های مخصوص اعضای فعال تقاضا خواهد شد.
3. کمیته های محلی باید به محض وصول نقشه، آن را با دقت بررسی کرده و اگر نکاتی بود که به درستی مفهوم نشد یا اجرای آن بسیار دشوار به نظر رسید، فوراً رابط کمیته را به کمیته ایالتی اعزام دارند تا نکته نامفهوم، روشن و مشکل رفع شود. هیچگونه عذری برای عدم اجرای قسمتی یا تمام نقشه بعداً مسموم نخواهد بود.
4. کمیته ایالتی، عزل کمیته هایی محلی سست و بی قابلیتی که نتوانستند از عهده اجرای
نقش برآیند [را] از مجمع عمومی حزب تقاضا خواهد کرد.
5.در کمیته هایی که اکثریت ترک زبان است، منشی کمیته باید نقشه را جزء به جزء [به ] زبان ترکی ترجمه کند و توضیح دهد.
ب. کمیته محلی
1. کمیته محلی باید به زودی جلسه خود را تشکیل دهد و برای نقشه، تقسیم کارکند و وسایل و مقدمات اجرای آن را فراهم سازد.
2. کمیته محلی باید کمیسیون های تشکیلات و تبلیغات ومالی خود را معین کند ( در صورتی که تاکنون معین نکرده است.) هرکمیسیونی فقط سه عضو را داشته باشد کافی است. کمیته محلی آن قسمت از نقشه را که مربوط به آن کمیسیون ها است به آنها ابلاغ می کند.
3. کمیته محلی باید به زودی رابطی از میان خود انتخاب کند و او را هر پانزده روز یک بار برای دادن گزارش و گرفتن دستور و کسب اطلاعات شخصاً و حتماً به مرکز کمیته ایالتی ( ساری – خیابان بابل ) اعزام دارد. رابط باید دارای اعتبارنامه باشد.
4.کمیته محلی باید حداکثر در عرض 20 روز دبیرخانه مرتبی را با تمام وسایل کار و یک منشی دایمی ایجاد کند. به منشی باید از صندوق محلی حقوق داده شود. در دبیرخانه کمیته محلی باید دفاتر نماینده ( اندیکارتور) و دفتر آمارو گرافیک ها ( نمودارها) ونقشه های محلی و غیره تهیه شود.
5. کمیته محلی باید حداکثر تا 10 روز از تاریخ وصول این نقشه، مدارک زیرین را برای پرونده مربوط به همان کمیته که دردبیرخانه کمیته ایالتی است بفرستد:
1. آمار اعضای حزب بانام و نام پدر و شماره کارت ومقدار حق عضویت
2. تاریخچه تشکیل حزب در آن محل
3. سازمان حزبی و اسامی واسامی مسئولین سازمان
[ شماره های 4و5 در اصل بخشنامه چاپ نشده بود. ]
6.کمیته محلی در کلیه امور خود فقط با کمیته ایالتی سروکار خواهد داشت و جز در
مسائلی که مربوط به سازمان حزبی مازندران نیست حق مکاتبه مستقیم با مرکز را ندارد.
7. کمیته محلی در پایان هرماه جریان یک ماه را به کمیته ایالتی گزارش بدهد.
8. کمیته محلی، سازمان جوانان و اتحادیه کارگران و اتحادیه کشاورزان را تشکیل دهد وارتباط آنها را با مراکز آنها برقرار سازد.
ج. تشکیلات
1. کلیه آنکت ها را کمیسیون تشکیلات پس از تصویب، خود به وسیله رابط به کمیته ایالتی بفرستد تا کارت صادر شود.
2. کلیه حوزه ها با شرایط زیرین تنظیم شود:
وصول
1. داشتن ناظم و منشی و صندوقدار
2. داشتن دفتر آمار و دفتر حق عضویت و دفتر صورت جلسات
3. تبعیت از برنامه [ای ] که در روزنامه بشربرای مذاکره حوزه ها چاپ خواهد شد.
4. تشکیل در سر ساعت و درروزهای معین و جریمه کردن دیر آمدگان و اخراج غایبین غیر موجه مطابق نظامنامه
5. حق عضویت ها را با دقت جمع آوری نمایند.
د. تبلیغات
1. کمیسیون تبلیغات، روزنامه بشر را به اعضای با سواد حزب حتماً بفروشد وبه دفتر روزنامه بشر شخصی را معرفی کند که روزنامه برای او فرستاده شود.
2. در هرماه لااقل یک کنفرانس یا میتینگ عمومی داده شود.
3. اخبار و مسائل مهم محل، به روزنامه بشر ارسال گردد.
ه. کلوپ
1. سازمان حزبی باید هرچه زودتر کلوپ های آبرومند و مجهزی ایجاد کند.
2. کلیه حوزه ها و جلسات حزبی و دبیرخانه حزب درمحل کلوپ باشد.
3. برای ایجاد کلوپ حزب، کمیته محلی از محل صندوق اعتباربدهد.
4. کلوپ ها با پرچم های ایران، نقشه ایران، تصویردکتر ارانی، (4) شعارهای حزبی و شعارهای ملی آرایش شوند.
و. صندوق
کمیسیون مالی باید صندوق محلی را از طریق زیرین تقویت کند:
1. وصول حق عضویت با همکاری کمیسیون تشکیلات
2. گرفتن اعانه
3. ایجاد طرق ابتکاری برای به دست آوردن پول
4. کمیته محلی باید نسبت به امور مالی توجه مخصوص به خرج بدهد.
5. هر کمیته محلی که بتواند موجودی صندوق [را] به نسبت وسعت تشکیلات خود به نحوی بالا ببرد که نماینده فعالیت وابتکار آن کمیته باشد رسماً مورد تقدیر قرار خواهد گرفت.
6. کمیته محلی و کمیسیون مالی و کمیسیون تشکیلات (که ازلحاظ جمع آوری حق عضویت ها در این کوشش سهیم است) باید تقویت صندوق را به منزله تقویت مایه قدرت و نیروی سازمان حزبی تلقی کنند.
ز. تفتیش
1. کمیسیون تفتیش باید اجرای نقشه را با نهایت دقت نظارت کند و اگر مسئولین ازانجام وظایف خودداری کردند به آنها تذکربدهد و اگر تذکر را گوش نکردند سستی آنها را به کمیته ایالتی گزارش کند.
2. کمیسیون تفتیش باید اسامی پرکاران و افراد جدی را به کمیته ایالتی بدهد تا برای آنها تقدیرنامه صادر گردد.
3. کمیسیون تفتیش نیز در اجرای نقشه مانند کمیته محلی مسئول است.
ج. بازرس ها(5)
1. کمیته ایالتی چندی یک بار بازرس های مخصوص با اعتبارنامه برای بازرسی اجرای نقشه خواهد فرستاد.
2. بازرس ها دفاتر صورت جلسات، دفاتر اندیکاتور و دفاتر آمار و دفاتر حق عضویت، دفاتر کمیسیون مالی را تفتیش خواهند کرد و در جلسات حوزه ها شرکت خواهند نمود.
3. نظریه بازرس ها در پرونده کمیته محلی ضبط خواهد گردید و به عنوان سابقه روی آن عمل خواهد شد.
مسئول کمیته ایالتی و نماینده کمیته مرکزی
احسان طبری (6)
تبصره : وصول نقشه را به کمیته ایالتی اطلاع دهید. (7)

پی نوشت ها :

*تاریخ نگار انقلاب در استان گلستان و کارشناس ارشد مدیریت آموزشی .
1. ظاهراً این شخص ترکمن بود، همان آقای «غائب بهلکه» است که پس از استعفای دکتر گرجی در فروردین سال 1325خ، به ریاست کمیته محلی حزب توده در گنبد کاووس منصوب شد او در فرار ونجات بازماندگان قیام افسران توده ای خراسان نقش داشته است. اویکی از فعال ترین توده ای های گنبد کاووس بود و پس از واقعه ترور شاه در 27 بهمن 1327 خ و توقیف سران حزب توده، در اواخر در این سال به مخفیگاه خسرو روزبه درشمیران تهران رفت و مخفی شد. سپس آقای بهلکه توسط سران این حزب و عوامل شوروی به همراه احسان طبری و عده ای دیگر، مخفیانه از مسیر رودخانه مرزی اترک دراستان گلستان به ترکمنستان شوروی گریخت و حدود بیست روز بعد، از آنجا به شهراستالین آباد( دوشنبه تاجیکستان) اعزام شد. (رک : احسان طبری، همان، ص88).
2. ظاهراً پس از استعفای دکتر گرجی از مسئولیت کمیته محلی حزب توده گنبد کاووس، آقای کلامی مدت کمی در این مسئولیت بوده و سپس به آقای بهلکه واگذار شده است.
3. آرشیو اسناد شخصی مؤلف.
4. دکتر تقی ارانی متولد سال 1282 خ و تحصیل کرده تهران و آلمان است. او از بنیانگذاران اصلی جنبش کمونیستی ایران است و اولین فردی است که افکار مارکسیستی را به صورت عمیق و علمی در ایران رواج داد. او پایه گذار مجله کمونیستی دنیا در دوره رضاشاه و رهبر گروه کمونیستی معروف به 53 نفر می باشد. ارانی در سال 1318 خ در زندان رضاخان در گذشت.
5. متأسفانه در اصل این بخشنامه برای تفکیک و دسته بندی عناوین، ترتیب حروف الفبا رعایت نشده بود که ما به منظور حفظ امانت عین آن را آوردیم.
6. احسان طبری در سال 1295 خ در یک خانواده مذهبی در شهرستان ساری متولد شد و در جوانی تحت تأثیر آشنایی با دکتر تقی ارانی به مارکسیسم گروید و در سال 1316 در زمره گروه کمونیستی معروف به «53نفر»به زندان رضا شاه افتاد. او پس از سقوط رضاخان، یکی از بنیانگذاران حزب توده شد و در اواخر سال 1327 خ پس از غیرقانونی شدن حزب توده به شوروی گریخت. وی تا پیروزی انقلاب در شوروی و آلمان شرقی به سر برد. او در کشورهای سوسیالیستی فردی مشهور بود و به عنوان تئوریسین مارکسیسم و حزب توده ایران و یکی از برجسته ترین متفکران مارکسیسم شناخته می شد؛ تا اینکه به دنبال انحلال حزب توده در سال 62 دستگیر و سپس مسلمان شد و چند سال بعد هم درگذشت. کتاب های شناخت و سنجش مارکسیسم و کژراهه از جمله آثار اوست.(آل احمد به روایت ساواک، مرکز بررسی اسناد تاریخ وزارت اطلاعات، تهران 1379، ص275).
7. آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

منبع مقاله :
نشریه 15 خرداد، شماره21