مهارت‌های زندگی ؛ مهارت زندگی آخرالزمانی (2)

 

8- روش تلاشگری و جدّیت

یکی از آسیب های اخلاقی دوران آخرالزّمان، یأس و ناامیدی و خود ناتوان سازی است. عوامل پیدایش این حالت منفی اخلاقی در افراد غلبه ی ظاهری دشمن و فرهنگ باطل، ضعف جبهه ی حق و طولانی شدن عصر غیبت و عدم تلاش و جدّیت اهل ایمان در مقام عمل و عبادت و اصلاحگری فردی و اجتماعی، می باشد؛ از اینرو یکی از توصیه های مکرّر قرآن و اهل بیت (علیهم السّلام) برای اهل این دوران، جدّیت و جهاد در دو جبهه ی درونی (جهاد با نفس) و جبهه ی بیرونی (اصلاحگری اجتماعی) می باشد. تلاش خستگی ناپذیر و جهاد در راه خدا در این برهه آثار و برکات متعدّدی به دنبال دارد، آثاری چون:
یکی از خصلت های منفی مردم در آخرالزمان عالم گریزی و فاصله گرفتن از دانشمندان اصیل و امین و فرار از آنهاست به همین دلیل از جمله مهارت های لازم برای سالم زیستی در این دوره، مهارت عالِم شناسی و برقراری ارتباط مؤثّر با علمای امین و قابل وثوق است، چرا که شناخت علمای اصیل و برقراری ارتباط با ایشان، علاوه بر تأثیرات ناخودآگاه و غیر مستقیم از طریق همانندسازی و الگوبرداری، موجب افزایش معرفت دینی و شناخت قوانین الهی و بهره مندی از آموزه های قرآن و روایی می گردد. 1. دستیابی به بسیاری از اهداف و چشم اندازها و یا برخی از آن ها. (1)
2. بهره مندی از هدایت خاصّ الهی. (2)
3. کسب موفقیت در برنامه ریزی ها.
4. چشیدن طعم شیرین پیروزی.
5. ایجاد انگیزه و تحرّک در دیگران.
6. افزایش خودباوری و احساس مفید بودن داشتن.
7. بخشودگی گناهان از سوی خدا.
8. حل شدن مشکلات خود و دیگران.
9. خنثی سازی طرح ها و توطئه های بیگانگان.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) که خود پیشوای مجاهدان راه خدا بود، با اراده ای آهنین و جدیتی وصف ناپذیر، تلاش و کوشش را به یاران خویش آموزش می داد و به مسلمانان می فرمود:
«ای گروه مسلمانان! آستین بالا زنید که موضوع جدّی است و آماده شوید که رفتن نزدیک است و توشه بردارید که سفر طولانی است. بارهایتان را سبک کنید که گردنه ای دشوار فرا روی دارید و جز سبکباران آن را نپیمائید.» (3)
و نیز می فرمود: «برترین اعمال، سخت ترین آن هاست.» (4)
امیرالمؤمنین علیه السلام در توصیف پیامبر عظیم الشأن (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمودند:
«هیچ گاه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) با دو کار روبه رو نمی شد مگر آن که سخت ترین آن دو را برمی گزید.» (5)
امام صادق علیه السلام می فرمایند:
(فَجِدُّوا وَانتَظِرُوا هَنیئاً لَکُم أیَّتُهَا العِصابَةُ المَرحُومَةُ.)
«ای گروهی که مورد رحمت الهی قرار گرفته اید! (ای شیعیان! جدیت و تلاش کنید و منتظر (ظهور) باشید که (زندگی) گوارایتان باید.»

9- روش عالم شناسی

قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم):
«سیأتی زمان علی امّتی یَفِرُّون من العُلماء کما یفرُّ الغَنَمُ عن الذِئبِ...» (6)
(بزودی زمانی بر امت من خواهد آمد که از دانشمندان همچون گوسفندی در برابر گرگ می گریزند.)
یکی از خصلت های منفی مردم در آخرالزمان عالم گریزی و فاصله گرفتن از دانشمندان اصیل و امین و فرار از آنهاست به همین دلیل از جمله مهارت های لازم برای سالم زیستی در این دوره، مهارت عالِم شناسی و برقراری ارتباط مؤثّر با علمای امین و قابل وثوق است، چرا که شناخت علمای اصیل و برقراری ارتباط با ایشان، علاوه بر تأثیرات ناخودآگاه و غیر مستقیم از طریق همانندسازی و الگوبرداری، موجب افزایش معرفت دینی و شناخت قوانین الهی و بهره مندی از آموزه های قرآن و روایی می گردد.
برقراری چنین ارتباطی از سویی به تقویت دینی دینداران منجر می شود و از سویی نوعی پشتیبانی برای دانشمندان دینی به شمار می رود.
رجوع به دانشمندان امین و پارسا و سؤال از ایشان عموماً بر اساس فرمول: «فَسئَلُوا أهلَ الذِّکر إن کُنتُم لا تَعلمُون»، یک اصل قرآنی است.
در سخنان اهلبیت (علیهم السّلام) نیز مجالست و اُنس و رفت و آمد با دانشمندان مورد تأکید قرار گرفته است، اما اهل بیت (علیهم السّلام) در آخرالزّمان به شکل خاص، شیعیان خود را به رجوع به دانشمندان دینی فرمان می دهند تا آنان را از وادی حیرت و بیراهه نجات دهند. امام زمان در ضمن توقیعی به محمد بن عثمان مرقوم داشتند:
(أمّا الحَوادِثُ الواقعِهُ فَارجِعُوا فیها إلی رُواةِ حَدیثِنا فَإنَّهُم حُجَّتی عَلَیکُم وَ أنا حُجَّةُ اللهِ علیهم.) (7)
«اما درباره ی اتفاقاتی که به وقوع می پیوندند، پس در آنها به راویان احادیث ما رجوع کنید که ایشان حجت من برشمایند و من حجت خدا بر آنان هستم.»
همچنان که رجوع به عالم، امنیت دینی، معنوی و اخلاقی به دنبال دارد و بین ما و خدا حجت را تمام می نماید. در نقطه ی مقابل عدم رجوع به عالمان اصیل دینی آفات و زبان های متعددی خواهد داشت، آفاتی چون:
- مرده دلی و قساوت قلب.
- جرأت یافتن بر انجام گناهان کبیره.
- بی برکتی در زندگی.
- تسلط یافتن حاکمان جائر بر جامعه.
- بی ایمان از دنیا رفتن.
- نداشتن حجت و دلیل بین خود و خدا.
- ناآشنائی با وظائف دینی.
- حیرت و گرفتار شدن در دام گروه ها و فرقه ها.

10- روش پناه جویی به قرآن

در دوره پر خطر آخرالزّمان که فتنه، تاریکی، شک و تحیّر، غلبه ی ظاهری باطل، ارتداد و برگشت از دین، بداخلاقی و بی اخلاقی و تشویق به بدی ها و منکرات، از ویژگی های آن است، برای پایداری ایمان و اخلاق و تقویت عقیده و معنویت، هر انسان، نیازمند پناهگاه علمی و دژی مستحکم و معنوی است تا بتواند از خود در برابر این آسیب ها و آفات محافظت نماید.
استراتژی راهبردی اهل بیت (علیهم السّلام) در این دوره برای نجات بخشی مؤمنین پناه بردن به قرآن و تمسّک به آیات بینّات آن می باشد این رهنمودها در دو بخش عام تمسّک به قرآن در همه ی دوران ها و شرایط و خاص تمسک به قرآن در شرایط بحرانی و بویژه دوره ی آخرالزّمان قابل پیگیری است؛ در این خصوص در روایات اهل بیت (علیهم السّلام) آمده است:
امام علی علیه السلام می فرمایند:
* «در قرآن، درمان بزرگترین دردهاست، درد کفر و نفاق و تباهی و گمراهی.» (8)
* «بر شما باد به کتاب خدا که آن ریسمان محکم و نور روشنگر و داروی سودمند و شفابخش است... هر که به آن سخن گوید، راست گوید و هر که به آن عمل کند، پیشی گیرد.» (9)
* «بدانید که در قرآن علوم مربوط به آینده و سخن از گذشته و داروی درد شما و آنچه مایه ی نظم و سامان میان شماست، وجود دارد.» (10)
پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز می فرمایند: «بهترین شما، کسی است که قرآن را بیاموزد و (به دیگران) آموزش دهد.» (11)
حارث بن اعمد می گوید: خدمت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیه السلام رسیدم و عرض کردم یا امیرالمؤمنین، ما وقتی در حضور شما هستیم، سخنانی می شنویم که با آن ها دین خود را استوار می گردانیم اما وقتی از خدمت شما می رویم، مطالب گوناگون تاریکی می شنویم که نمی دانیم چیستند (با سخنان شبهه انگیزی روبه رو می شویم)
حضرت فرمود: «این حرف ها را می زنند؟» عرض کردم: آری؛ فرمود: «شنیدم که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید: جبرئیل نزد من آمد و گفت: ای محمد! به زودی در میان امتّت فتنه ای پدید خواهد آمد. من گفتم: راه نجات از آن چیست؟ گفت: کتاب خدا که در آن خبرهای پیش از شما و بعد از شما و حکم آنچه میان شماست، بیان شده است.» (12)
در خصوص رهنمودهای خاص معصومین (علیهم السّلام) نیز درباره ی پناهندگی به قرآن در آخرالزّمان روایات متعدّدی وارد شده است که در اینجا به چند نمونه اشاره می کنیم:
امام مجتبی علیه السلام می فرمایند: «چون به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) گفته شد: بزودی امت تو گرفتار فتنه خواهد شد. سؤال کردند: راه خلاصی و نجات از آن چیست؟ فرمود: کتاب گرامی خدا، همان که باطل نه از پیش رو و نه از پشت پشت سرش بدو راه نیابد، فرود آمده از سوی حکیمی ستوده است. هر که علم را جز در قرآن بجوید، خداوند گمراهش کند.» (13)
امیرالمؤمنین علیه السلام نیز می فرمایند: «به زودی پس از من روزگاری بر شما بیاید که در آن روزگار چیزی ناپیداتر از حق نیست و آشکارتر از باطل نه... پس، قرآن و اهل آن در آن روزگار در میان مردم هستند و نیستند. با آنان هستند و نیستند! (به ظاهر در میان مردم به سر می برند اما در اندیشه و کردار با مردم آن روزگار فاصله زیادی دارند.) زیرا که گمراهی با هدایت سازش نمی کند، هر چند در کنار هم باشند. پس مردم بر تفرقه و جدایی هم داستانند و از جماعت پراکنده و متفّرقند، گویی که آنان پیشوایان قرآنند و نه قرآن پیشوای آنان، پس در میان آنان از قرآن جز نامش، چیزی باقی نماند و جز خط و رسمش، چیز دیگری از آن نشناسند.» (14)

11- روش مطالعه و اُنس با کتاب

یکی از روش های لازم برای زندگی موفق و رو به رشد، علم افزائی مداوم و توانایی ایجاد فضایی علمی و پرشور در زندگی است که از مهمترین و فراگیرترین راهکارهای ایجاد این فضا، داشتن مهارت خواندن و اُنس با کتاب و کتابخوانی است؛ در کتب روانشناسی رشد در این خصوص آمده است:
«در جهان امروز، مهارت خواندن، یکی از اساسی ترین مهارت های زندگی است.» (15)
حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «کتاب ها بوستان دانشمندان هستند.» (16)
«کسی که با کتاب ها خود را آرامش دهد، هیچ آرامشی را از دست ندهد.» (17)
از آنجا که کسب این مهارت در موفقیت همه جانبه ی انسان مؤثر است آشنایی با فوائد عادت به کتابخوانی و عوامل کسب این مهارت بسیار مفید و لازم است.
فوائد عادت به کتابخوانی در سه حوزه ی فردی، خانوادگی و اجتماعی قابل بررسی است.

فوائد و آثار فردی:

1. احساس مثبت دانشمندی.
2. یافتن جواب سؤالات و شبهات.
3. یافتن دوست و یاوری برای همه ی تنهایی ها.
4. غناسازی خلوت های فردی و اوقات فراغت.
5. رشد عقلانی و خردمندی و پرورش روح.
6. آرامش روح و روان.

فوائد و آثار خانوادگی:

1. ایجاد فضایی علمی و مطالعاتی در محیط خانوادگی.
2. تأثیر گذاری مثبت برای ایجاد روحیه علمی در فرزندان.
3. غنی سازی اوقات فراغت اهل خانواده.
4. علمی شدن روابط خانوادگی.
5. کسب نشاط معنوی از راه بهترین تفریح روحی - خانوادگی.
6. ارتقاء سطح فرهنگ خانواده.
7. مصونیت خانواده از گرایش به تفریحات ناسالم.

فوائد و آثار اجتماعی:

1. رشد عادت به کتابخوانی و رونق صنعت کتاب.
2. ارتقاء سطح فرهنگ اجتماعی.
3. تنظیم عالمانه و عادلانه روابط اجتماعی.
4. ارتقاء کیفیت محتوای کتاب ها و صنعت چاپ.
لازم به ذکر است بر اساس رهنمودهای پیشوایان دین، یکی از شیوه های مقابله ای با حوادث آخرالزّمان و یکی از مهارت های لازم آن دوران نیز مهارت کتابخوانی و حفظ آثار مکتوب آن است:
امام صادق علیه السلام فرمودند: «بنویس و دانش خود را در میان برادرانت منتشر کن و چون (خواستی) بمیری، آن را به پسرانت میراث ده زیرا بر مردم زمانه ای پر آشوب می رسد که در آن زمان جز با کتاب هایشان همدم نشوند.» (18)
اما دلایل این تأکید بر کتابخوانی در آخرالزّمان از سوی اهل بیت (علیهم السّلام) عبارت است از:
* نیازمند شدن به معارف دینی در عرصه ی (19)
* پیچیده شدن و آشفتگی روابط اجتماعی.
* عدم دسترسی به امام معصوم.
* سختی دسترسی به علمای امین چه به خاطر کمی آنان و چه به خاطر پرمشغله بودن ایشان.
* وجود عالم نماهای ناسالم و منحرف. (20)
* وجود فتنه های گوناگون اجتماعی و دشواری تشخیص حق از باطل.
* حفاظت از دستاوردهای عالمان و فرهنگ مکتوب. (21)
راهکارهای کاربردی نمودن توصیه های اهل بیت (علیهم السّلام) در این خصوص:
1. قرار دادن بخشی از درآمدها برای خرید کتاب و عادت به این کار.
2. نوشتن کتاب و جزوات تحقیقاتی.
3. هدیه دادن کتاب های مناسب و علمی و تشویق همدیگر به مطالعه.
4. تشکیل محافل خانوادگی و جلسات سیر مطالعاتی.
محور قرار دادن قرآن و احادیث اهل بیت (علیهم السّلام) در این خصوص.

12- روش خانواده محوری

از دیدگاه اسلام، ازدواج زیباترین و دوست داشتنی بنایی است که شکل می گیرد. (22) این بنای انسانی بر پایه ی محبت، عدالت، خدمت، معنویت و سخاوت بنیان گذاری شده است. از جمله عوامل مهم موفقیت در زندگی کسب مهارت های خانه داری، خانواده داری برای زن و مرد در روابط دو سویه زناشویی و روابط چند سویه با فرزندان و سایر نزدیکان می باشد.
در نگاهی گذرا به دیدگاه های تربیتی اسلام در موضوع خانه و خانواده، به چند موضوع مهم بر می خوریم:
• تأکید بر تشکیل خانواده و داشتن نگاهی آسمانی و آرمانی به ازدواج.
• تسریع در تشکیل خانواده و نهراسیدن از فقر و مشکلات اقتصادی.
• تقویت، استحکام بخشی و حفظ انسجام خانوادگی با عمل به وظایف و تعهدات.
• مدیریت صحیح خانه و خانواده بر اساس اصول و ضوابط آن. (که شامل مدیریت عاطفی، مدیریت اقتصادی، مدیریت روابط فرزند پروری می شود.)
امام صادق علیه السلام در کلامی کوتاه و پر معنی می فرمایند:
(أنَّ المَرءَ یَحتاجُ فی مَنزِلِهِ وَ عِیالِهِ إلی ثَلاثِ خِلالٍ یَتَکَلَّفُهَا و إن لَم یَکُن فی طَبعِهِ ذلک: مُعاشَرَهٍ وَ سَعَهٍ بِتَقدیرٍ وَ غَیرهٍ بِتَحَصُّنٍ.) (23)
«مرد برای اداره ی منزل و خانواده ی خود به سه خصلت نیاز دارد که اگر هم به طور طبیعی آن ها را نداشته باشد باید خود را به تکلّف در آن ها وا دارد: خوش رفتاری، گشاده دستی سنجیده و غیرت بر حفاظت از آن ها.»
براساس پیش بینی و گزارشات روایی اهل بیت (علیهم السّلام) دوران آخرالزّمان، دورانی آشفته است که ابتذال اخلاقی و فروپاشی خانواده در آن زیاد به چشم می خورد؛ دوره ای که در آن خانواده های بسیاری به گسستگی عاطفی و یا گسیختگی (طلاق) دچار خواهند شد و آسیب هایی چون:
ترک رحم، بی احترامی به والدین، ترک ازدواج، به تأخیر افتادن سنّ ازدواج، سقط جنین، کثرت طلاق، بی غیرتی نسبت به حفظ حریم خانواده و... دامنگیر اکثر خانواده ها می شود.
در این دوره، اجتماع به محیطی پر آسیب و پر مخاطره تبدیل می شود و از اینرو در کنار انجام مسئولیت های اجتماعی بر خانواده محوری و کسب مهارت های زندگی در این دوران سفارش بسیاری شده است:
امام صادق علیه السلام می فرمایند: (کُفُّوا ألسِنَتِکُم وَ الزَمُوا بُیُوتَکُم...) (24)
«(در دوره ی غیبت) زبان های خود را نگهدارید و ملازم خانه های خویش باشید.»

13- روش حفاظت از سرمایه ی دین

یکی از مهمترین سرمایه های معنوی انسان، سرمایه ی دین، اخلاق و ادب است که حفظ این سرمایه به هزینه های مادّی و معنوی و تلاش و کوشش بسیار نیاز دارد.

بیشتر بخوانید: مهارت های زندگی - مهارت زندگی آخرالزمانی (1)

حضرت علی علیه السلام همواره مردم را به دینداری سفارش می کرد و می فرمود:
(یا أیُّهَا النّاس دینَکم دینَکم فَإنَّ السَّیِئهَ فیهِ خَیرٌ مِنَ الحَسَنَةِ فی غَیرِهِ و السَّیِّئَةَ فیه تَغفَرُ و الحَسَنةُ فی غیرِهِ لا تُقبَلُ.) (25)
در خصوص ارزش این سرمایه ی بزرگ در روایات آمده است:
* دین، عزت است.
* دین، نور است.
* دین، موهبتی الهی به بندگان برگزیده است.
* دین، شریفترین حسب و نسب است.
* دین، عامل گرامی داشت انسان در آخرت می شود.
* دین، عامل زندگی است.
* دین، درختی پرثمر است.
* دین، چشمه ی جوشان اخلاق و معنویت است.
* دین، بهترین حافظ و قدرتمندترین تکیه گاه است. (26)
اما در کنار این همه سفارش، بر اساس پیش بینی های اهل بیت در آخرالزّمان مکاتب انحرافی رواج می یابد و خود شاهدیم برخی شعار «دین افیون ملتها» را سر داده و از موضع روشنفکری و تمدّن به جنگ با دین و دینداری مشغول می شوند و در برابر این هجمه ی نابرابر، اهل بیت علیه السلام پیروان خویش را به دین پژوهی و مراقبت از دین سفارش کرده اند. امیرالمؤمنین علیه السلام در خصوص حفاظت از سرمایه ها در این دوران و اولویت بندی در اهمیت آنها می فرمایند:
(إذا حَضَرَت بَلِیَّةٌ فَاجعَلُوا أموالَکُم دونَ أنفُسِکُم و إذا نَزَلَت نازِلَةٌ فَاجعَلُوا أنفُسَکُم دونَ دینِکُم، وَاعلَمُوا أنَّ الهالکَ مَن هَلَکَ دینُهُ و الحَریبَ مَن حُرِبَ دینُهُ.) (27)
«چون بلایی فرا رسد مال های خود را سپر جان هایتان کنید و چون حادثه ای پیش آید جان هایتان را فدای دینتان کنید و بدانید که هلاک گشته کسی است که دینش هلاک شده باشد و غارت شده کسی است که دینش به غارت رفته باشد.»
امام صادق علیه السلام دوره ی پر آفت آخرالزّمان را اینگونه به تصویر کشیده و می فرمایند:
- (به زودی به شبهه ای گرفتار خواهید شد که نه نشانه ای برای پیدا کردن راه خواهید دید و نه پیشوایی که هدایتتان کند از آن شبهه تنها کسی رهایی یابد که دعای غریق را بخواند: (راوی گوید:) عرض کردم: دعای غریق چگونه است؟ فرمود:
می گویی:
«یا اللهُ یا رَحمنُ یا رَحیمُ یا مُقَلِّبَ القُلُوبِ ثَبِّت قَلبی علی دینِکَ.») (28)
- (صاحب این امر (امامت) غیبتی دارد که در آن روزگار دیندار همانند کسی است که خار مغیلان را با دست خویش خرد کند. امام سپس اندکی خاموش ماند و آن گاه فرمود: صاحب این امر را غیبتی است، پس باید که بنده از خدا بترسد و به دین خویش چنگ آویزد.) (29)
عبدالله بن سنان گوید: من و پدرم خدمت امام صادق علیه السلام رسیدیم، آن حضرت فرمود: چگونه اید شما اگر به روزی در افتید که نه امامی رهنما ببینید و نه نشانه ای نمایان! از آن سرگشتگی کسی رهایی نیابد مگر آنکه دعای غریق را بخواند. پدرم گفت: به خدا سوگند که این بلاست، فدایت شوم، در آن هنگام چه کنیم؟ فرمود: هرگاه چنین روزگاری آمد و امام زمان را ندیدی به آنچه در دست دارید (دین) چنگ آویزید تا امر برایتان آشکار شود. (30)
اما برای حفاظت از سرمایه دین در دوره ی پر خطر آخرالزّمان، راهکارهایی در روایات معرفی شده که در اینجا به آن موارد اشاره می کنیم:

1. ارتباط با خدا

2. خواندن دعای معرفت و ثبات

«از جمله دعاهای پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) این بود: (متن عربی)
«ای استوار دارنده ی دلها! دل های ما را بر دینت استوار بدار.» (31)

3 . تلاش برای تحصیل باور استدلالی و یقین

حضرت علی علیه السلام فرمودند: «ثبات در دین با نیروی یقین، میسّر است.» (32)

4 . کسب محبت اهل بیت علیه السلام

امام باقر علیه السلام فرمودند: «آیا دین چیزی جز محبّت (اهلبیت) است.» (33)

5. معرفت افزائی

حضرت علی علیه السلام فرمودند: «حفظ دین، ثمره ی شناخت است.» (34)

6. عقل مداری

حضرت علی علیه السلام فرمودند: «دین را جز خرد اصلاح نمی کند.» (35)

7 . ادب گرایی

8. فقاهت دینی

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «تنها آن کس (تواند) دین خدا را نگهدارد که از همه سو به آن احاطه داشته باشد.» (36)

9. قرآن محوری

امام صادق علیه السلام فرمودند: «کسی که دینش را از طریق کتاب خدای عزّوجلّ بشناسد اگر کوه ها از جای خود بجنبند او در دین خود متزلزل نشود و...» (37)

10. عدم سختگیری و سهولت

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «ای مردم! همانا دین خدا آسان است.» (38)

14- روش امیدواری و انتظار

یکی از اصلی ترین عوامل روانی برای زنده بودن و زندگی کردن، عنصر امیدواری در زندگی فردی و اجتماعی و داشتن نگاهی روشن به آینده است.
اصل انتظار که بر اساس نوید و امید به آینده استوار است، از مفاهیم دینی بوده که در مقابل واژه ی یأس قرار می گیرد. بر اساس این اصل، یک انسان مؤمن با امید و اطمینان به آینده ای روشن و موفق هرگونه یأس و ترس را از خود دور می سازد و با نگاهی خوشبینانه به خدا و خود و سیر تکاملی تاریخ در خدمت به مردم و اصلاح طلبی و عبادت و کسب کمالات شخصی خستگی ناپذیر و مجدانه به تلاش های خود ادامه می دهد.
کسب مهارت امیدواری و تولید امید در دیگران و فضای جامعه مخصوصاً در دوره آخرالزّمان از ضروری ترین مهارت های لازم زندگی است، زیرا در این دوره عوامل متعددی به یأس بدبینی نسبت به آینده دامن می زنند، عواملی چون:
* غیبت و پنهانی امام زمان علیه السلام و طولانی شدن آن.
* فعالیت مکاتب و فرقه های گوناگون فکری و اخلاقی، با حجم تبلیغاتی سنگین، دینی و ایجاد تحیّر در انسانها.
* ارتداد عناصر مشهور به دیانت.
* استیلاء و سلطه خبری رسانه های ضدّ دینی در جهان و ورود هنرمندان و روشنفکران غیرمتعهد در تخریب افکار و ارزش ها.
* تبلیغات ضعیف حق جویان و ناتوانی دینداران.
* فراوانی گناهان و خطاهایی چون: رباخواری، حرام خواری، رشوه، انحرافات جنسی، قمار، شراب و قانونی شدن و فرهنگی شدن آنها.
* وجود علمای سوء و ضد دین و کم تعدادی و ناشناخته بودن عالمان معنوی اصیل و با تقوی.
* کوتاهی افراد برای استحکام مبانی دینی خود.
* وجود سؤالات و شبهات فراوان دینی و تکثیر آنها.
* تضعیف نهاد خانواده.
* تجمل گرایی، رفاه طلبی، اسرافگری و راحت طلبی.
در برابر این عوامل متعدد یأس آفرین چه بسا حفظ دینداری و مقاومت کردن، امری محال به نظر برسد و به همین دلیل روایات معصومین علیه السلام به حفظ حالت امیدواری و درک ارزشمندی آن سفارش بسیار شده و حتّی احراز آن نوعی عبادت تلقی گردیده است.
در روایات آخرالزّمان، از امیدواری با تعابیر مختلفی یاد شده تا نقش و اهمیت آن روشن تر گردد، تعابیری چون:
1. برترین عبادت. (39)
2. برترین اعمال امت. (40)
3. محبوبترین اعمال نزد خدا. (41)
4. پاداش روزه داری و شب زنده داری داشتن. (42)
5. همجواری با اهل بیت (علیهم السّلام). (43)
6. به منزله ی جهاد در رکاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم). (44)
و در همین راستا، توصیفات متعددی درباره ی واژه ی «انتظار» وارد شده است که به چند نمونه اشاره می کنیم:
* انتظار، یعنی کمی دورتر را هم دیدن و صدای پای آشنایی را شنیدن.
* انتظار، یعنی بانگ جرس را شنیدن و دل به صاحب دلی دوست داشتنی بستن.
* انتظار، یعنی با چشمی گذشته را دیدن و با چشمی به آینده نگریستن.
* انتظار، یعنی راه را دیدن و راهبر را از دور نظاره کردن.
* انتظار، یعنی نبریدن، مأیوس نبودن.
* انتظار، یعنی آینده را بهتر از حال دیدن.
* انتظار، یعنی چشم ها را بر بدی ها نبستن (بی تفاوت نبودن) و خوبی ها را فراموش نکردن.

نمایش پی نوشت ها:
1. حضرت علی علیه السلام فرمودند: «هر که جوینده ی چیزی باشد به آن یا بخشی از آن برسد.» (بحارالأنوار / ج 75 / ص 13)
2. (وَالَّذینَ جاهَدُوا فینا لَنَهدِیَنَّهُم سُبُلَنا) عنکبوت / 29
3. بحارالأنوار / ج 74 / ص 188
4. بحارالأنوار / ج 67 / ص 237
5. بحارالأنوار / ج 16 / ص 237
6. مستدرک الوسایل / ج 11 / ح 13301
7. بحارالأنوار / ج 53 / ص 180
8. نهج البلاغه / خطبه 176
9. نهج البلاغه / خطبه 156
10. نهج البلاغه / خطبه 158
11. البحار / ج 92 / ص 186
12. تفسیر العیاشی / ج 1 / ص 3
13. تفسیر العیاشی / ج 1 / ص 6 / ح 11
14. نهج البلاغه / خطبه 147
15. روان شناسی رشد / شعاری نژاد / فصل دوم
16. میزان الحکمه / ح 17310
17. میزان الحکمه / ح 17314
18. میزان الحکمه / ح 17315
19. الکافی / ج 1 / ص 52 زندگی «کتاب هایتان (نوشته هایتان) را محافظت و نگهداری کنید چرا که به زودی به آن ها نیازمند می شوید.»
20. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «اقوامی برای غیر خدا درس فقه می خوانند، صرفاً برای مقام و ریاست به فقاهت می گرایند، قرآن را طبق خواسته های خود توجیه می کنند و آئین خدا را با آراء خود تفسیر و تحلیل می کنند.» (روزگار رهایی / ص 775 / ح 1142)
21. امام حسن مجتبی علیه السلام: «فرزندان و برادر زادگان خود را احضار کرده و فرمود: شما خردسالان نسلی هستید که به زودی بزرگان نسلی دیگر می شوید. پس دانش بیاموزید و هر یک از شما که نمی تواند علم را در حافظه اش نگه دارد، آن را بنویسد و در خانه اش نگهداری کند.» (میزان الحکمه / ح 17327)
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «دانش را پیش از درگذشت دانشمندان، بنویسید زیرا با مرگ دانشمندان، دانش (آنان) نیز می رود.» (میزان الحکمه / ح 17326)
22. قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم): (مَا بُنِیَ فی الإسلامِ بِناءٌ أحَبَّ إلی اللهِ عزّوجلّ وَ أعَزَّ مِنَ التَّزویج) «در اسلام هیچ بنایی ساخته نشده که نزد خدای عزّوجلّ محبوبتر و ارجمندتر از ازدواج باشد.» (میزان الحکمه / ح 7798)
23. میزان الحکمه / ح 7872
24. الغیبه للنعمانی / ص 197
25. الکافی / ج 2 / ص 464
26. میزان الحکمه / باب الدّین
27. میزان الحکمه / ح 6244
28. میزان الحکمه / ح 6304
29. غیبه نعمانی / ص 199
30. غیبه نعمانی / ص 159
31. میزان الحکمه / ح 6305
32. میزان الحکمه / ح 6307
33. وسایل الشیعه / ج 16 / ص 171
34. میزان الحکمه / ح 6319
35. میزان الحکمه / ح 6316
36. میزان الحکمه / ح 6308
37. میزان الحکمه / ح 6296
38. میزان الحکمه / ح 6257
39. بحارالأنوار / ج 52 / 125
40. بحارالأنوار / ج 52 / 122
41. بحارالأنوار / ج 52 / 123
42. امالی / 232
43. المافی / 8 / 37
44. بحارالأنوار / ج 52 / 129

منبع مقاله :
نیلی پور، مهدی؛ (1390)، مهارت های زندگی، نشر اصفهان: مرغ سلیمان، چاپ دوم