ماجرای حضور سرلشگر زاهدی در کابینه مصدق

کودتای 28 مرداد و زمینه های شکلگیری آن/3

کودتای 28 مرداد 1332 یکی از مقاطع مهم تاریخ معاصر ایران است، چرا که بواسطه این کودتای انگلیسی – امریکایی، روند قرار گرفتن حاکمیت ایران در دستان مردم با تاخیری نزدیک به 50 سال روبرو شد. در روزهای پایانی مرداد ماه و بمناسبت نزدیک شدن به سالگرد این کودتای ننگین، بد نیست تا نگاهی داشته باشیم به زمینه‎ها و عواملی که شکل‎گیری این کودتای انگلیسی- امریکایی را رقم زد.
گروه تاریخ رجانیوز در قالب یک گزارش چهار قسمتی به بررسی این عوامل و زمینه‎های می‎پردازد و آنچه که در ادامه می‎خوانید سومین بخش از این گزارش است.

اما در دو یادداشت قبل(اینجا) و (اینجا) به بررسی اتفاقات بوجود آمده در دوره رضاخان و پس از شهریور 1320 پرداختیم و به اختصار نقش انگلستان را در قراردادهای متعدد نفتی مورد بررسی قرار دادیم. همچنین اشاره ای هم به نقش عوامل و ایادی انگلستان در تصویب طرح ها و لایحه ها در جهت منافع استعمار پیر داشتیم که از جمله آنها به طرح تحریم نفت که با هدف کوتاه کردن دست رقبای انگلیس از خوان یغمایی که استعمار پیر از آن سود می برد، توسط دکتر مصدق در مجلس و همچنین لغو ماده واحده که بموجب آن دست انگلیس از نفت جنوب کوتاه می شد توسط دکتر محمد مصدق و همچنین تایید ضمنی قرارداد الحاقی گس-گلشاییان اشاره کردیم.

 

آیت الله کاشانی و مبارزات انقلابی ایشان

نمونه بارزی از روحانیون انقلابی عصر حاضر عالم بزرگوار و مجاهد عالیقدر حضرت آیت الله کاشانی است. این مجاهد برجسته از همان ابتدای عمر مبارزاتی خویش به دنبال مبارزه علیه استعمار انگلستان بود و قیام های مردم مسلمان بر علیه این استعمار را در مناطق مختلف ساماندهی می کرد.
ایشان در عراق از سالهای 1920-1914 بر علیه استعمار انگلیس قیام می کند و جنگ مسلحانه ملت مسلمان را ساماندهی کرده و هدایت آن را در دست می گیرند. پس از شکست انقلاب 1920 از جانب حاکم انگلستان به اعدام محکوم شده و ناگزیر به مهاجرت به ایران گردیدند. (انقلاب اسلامی 1920 عراق- دکتر محمدصادق تهرانی)
پس از سقوط رضاخان و اشغال ایران توسط متفقین آیت الله کاشانی مدت 28 ماه در زندان انگلیسی ها در ایران بسر می بردند و با اینکه ایشان در دوره جهاردهم مجلس به عنوان نماینده مردم تهران انتخاب شد، فرماندهی کل قوای متفقین با صدور اعتبار نامه وی مخالفت کرده و ایشان در زندان ماندند.
در 15 بهمن 1327 پس از تیراندازی به شاه مخلوع در دانشگاه تهران به دستور شاه و سرلشگر رزم آرا ایشان را شبانه و به طرزی فجیع به تبعیدگاه لبنان فرستادند. ایشان درباره تبعید خویش چنان فرمودند:
"تبعید این خادم اسلام و ملت با آن وضع فجیع برای تغییر قانون اساسی و انتخابات فرمایشی و سوار کردن خیانتکاران و نور چشمان به گرده این ملت فلک زده و مسئله نفت و تجدید امتیاز بانک شاهنشاهی است."1
ایشان پس از 16 ماه تبعید براثر مبارزات مردم مسلمان ایران برگشتند و با سرسختی مقدمات ملی شدن نفت و روی کار آمدن دکتر مصدق را فراهم آورد.

آیت الله کاشانی و مجلس شانزدهم

همانطور که پیشتر بیان شد در مجلس پانزدهم طرح الحاقی گس-گلشاییان با مقاومت دکتر حسین مکی و اقلیت معدود همراه با ایشان، علیرغم تایید ضمنی مصدق به تصویب نرسید. پس از پایان مجلس پانزدهم ملت ایران خود را برای دور جدیدی از مبارزات علیه دولت انگلیس در قبال مساله نفت آغاز شده بود. به همین منظور تلاش می شد که مخالفان انگلستان به مجلس فرستاده شوند. پس از مبارزات دلیرانه و کشته شدن هژیر به دست جوان مومن و انقلابی حسین امامی عضو فداییان اسلام، جبهه ملی که اعلام موجودیت کرده بود توانست 8 نفر را به مجلس بفرستد. در این دوره آیت الله کاشانی هم از طرف مردم تهران به نمایندگی انتخاب شد و در خرداد 1329 با استقبال با شکوه مردم تهران به وطن بازگشت.
با ورود ایشان به مجلس و همچنین نفوذ اعضای جبهه ملی همچون بقایی و مکی در مجلس انگلستان به این نتیجه رسید که با حضور این افراد نه تنها نمی توانند طرح های خود را در جهت استیلای بیشتر بر منابع نفتی ایران به انجام برسانند بلکه هر لحظه امکان دارد که منافع آنها در این کشور مورد تهدید قرار می گرفت. بنابراین به فکر تجدید نظر در سیاسیت های خودشان افتادند.

حساس شدن مبارزات مردمی

پس از علی منصور، حاجعلی رزم آرا به سمت نخست وزیری رسید. وظیفه اصلی که به عهده ایشان گذاشته شده بود تصویب قرارداد گس-گلشاییان بود. در همین ایام مبارزات ملت ایران علیه فعالیت های حکومت انگلیس وارد مرحله جدید و حساسی شده بود. وظیفه مهم رهبری مبارزات مردمی توسط حضرت آیت الله کاشانی بود.
در همین ایام رزم آرا صریحا در مجلس به ساحت ملت ایران توهین کرد و بالاخره در 16 اسفند 1329 به ضرب گلوله خلیل طهماسبی از اعضای فداییان اسلام از صحنه سیاست حذف شد. پس از او حسین علاء به سمت نخست وزیری را به عهده گرفت و بعد از او در نیمه اول اردیبهشت 1330 با رای تمایل مجلس به نخست وزیری رسید. در همین ایام همه ملت ایران از کشاورز و کارگر و نماینده مجلس برای ملی کردن صنعت نفت ایارن به پا خاسته بودند. آیت الله کاشانی از مدتی قبل فتوای ملی کردن صنعت نفت را صادر کرده بودند.

تاکتیک جدید استعمار برای مقابله با نهضت مردمی

با قتل رزم آرا نزدیک به یک سال پس از قتل هژیر صورت گرفت نشان از اوجگیری و پیروزی نهضت مردمی ایران می داد. انگلیسی ها که راه و رسم استعمار را بخوبی می دانستند سیاست تهاجمی و زورگویی خود را کنار گذاشتند و به سیاست تدافعی روی آوردند و این دستور را در صدر کار خود قرار دادند و به همه ایادی و عمال خود نیز این دستور را دادند.
تاکتیک جدید استعمار بر این منوال بود که مجددا شرایطی مشابه زمان مشروطیت و جنبش اسلامی مردم بوجود آمده و برای چندمین بار می توان با نفوذ در بدنه انقلابیون و مردم اصل حرکت را دچار انحراف کرد و در ادامه آن را به سمتی که می خواستند و مطلوب استعمار بود سوق دهند.
در نهضت مشروطیت افرادی چون سید حسن تقی زاده و میرزا ملکم خان این نقش را ایفا کردند و در این نهضت هم انگلستان به فردی چون مصدق اطمینان کرد و اجرای این نقش و ایجاد انحراف در مسیر را به او سپرد.

نخست وزیری محمد مصدق و تلاش استعمار برای کنترل شرایط

همانطور که پیشتر ذکر آن رفت پس از حسین علاء مصدق به سمت نخست وزیری رسید. مصدق کابینه خود را در جلسه 12 اردیبهشت 1320 معرفی کرد. از نکات جالب توجه که گواه بر مدعاهای مطرح شده در بالاست، می توان به وزارت کشور کابینه دکتر مصدق، سرلشگر زاهدی اشاره کرد. قطعا حضور زاهدی در کابینه مصدق را نمی توان به صورت مشخص توجیه کرد زیرا زاهدی (سرلشگر آن زمان و سپهبد زمان کودتا!!) نه با جبهه ملی که به اصطلاح از نزدیکان دکتر مصدق بودند، مرتبط بود و نه مورد وثوق نمایندگان اکثریت مجلس شانزدهم.
با پی بردن به نقش زاهدی در این کابینه کافی است که اشاره مختصری به نقش ایشان درکودتای ننگین 28 مرداد 1332 داشت. (بعدها به تفصیل در این باره بحث خواهیم کرد.) برای مطالعه بیشتر درباره تاثیر انگلستان بر مصدق و فراهم کردن شرایط نخست وزیری برای او می توانید به کتاب اسناد خانه سدان منتشر شده در بنگاه ترجمه و چاپ کتاب مراجعه کنید.

تشکیل محور آمریکایی-انگلیسی علیه نهضت مردمی ایران

با تغییر اوضاع سیاسی ایران در اواخر دهه 20، علیرغم تلاش انگلیس و ایادی داخلی استعمار برای کوتاه کردن دست سایر رقبا از جمله آمریکا از طرفی و نوپا بودن استعمار آمریکا از طرف دیگر انگلیس ناچار شد در مقابل آمریکا عقب نشینی کرده و مسئله همکاری انگلیس و آمریکا را برای شکست نهضت جوان ملت مسلمان ایران مطرح شد. مصداق بارز این همکاری در کودتای ننگین 28 مرداد مشاهده می گردد که در یادداشت های بعید به این مهم خواهیم پرداخت.
منبع مقاله : رجانیوز