ماهواره و تلويزيون در جهان سوم

هنگامي که نخستين بار در سال 1957 اتحاد شوروي نخستين ماهواره، اسپوتنيک (2)، را به فضا پرتاب کرد، و امريکا نخستين ماهواره ارتباطي، ارلي بيرد (3) را در سال 1965 به کار گرفت، عنوان اصلي رسانه هاي خبري جهان به اين رويدادها اختصاص يافت. در حالي که، در سال 1922 که چين پنج ماهواره را در مدار قرار داد، تنها مطبوعات ويژه اين صنعت گزارشي مختصر از آن را انتشار دادند. از روزگار اسپوتنيک و ارلي بيرد تاکنون تعداد، عمر خدمات، و عملکرد ماهواره هاي ارتباطي به حدي افزايش يافته است که امروزه در سراسر جهان، از اين لحاظ، نوعي مازاد مصرف وجود دارد، و هزينه هاي پخش نسبت به اواخر دهه 1960 به ميزان نود درصد کاهش يافته است. تمامي کشورهاي جهان سوم اکنون عملاً داراي ايستگاه هاي زميني ماهواره اند که قادر به ارسال و دريافت امواج است و آنتن هاي ساده دريافت امواج را فقط با چند صد دلار مي توان خريد. اين بدان معناست که، مثلاً، با يک گيرنده ماهواره که عملاً از هر جاي کشور مالزي قابل خريد است، مي توان ده ها برنامه تلويزيوني- از جمله چهار برنامه امريکايي و تايلندي، سه برنامه از انگلستان، استراليا، اندونزي و هنگ کنگ هر کدام دو برنامه و از فرانسه، نيوزيلند، روسيه، چين، فيليپين، ايران و پاکستان هر کدام يکي، دريافت کنيد. (4) دريافت مستقيم برنامه هاي ماهواره اي در کشور مالزي، جز براي سفارتخانه هاي خارجي و خاندان سلطنتي، رسماً ممنوع است، اما به هر حال دريافت آنها امکان دارد. در چين هم از سال 1989 دريافت مستقيم از ماهواره ممنوع اعلام شده است، ولي اين امر وزارت مهندسي اين کشور را از توليد سي هزار آنتن ماهواره اي در سال 1992- که در نزد مردم به عنوان « گوش هاي سفيد » معروف است- و تبليغ آشکار و عام آن، بازنداشت. البته قيمت اين آنتن- سه هزار يوان، يا حدود پانصد دلار امريکا- با معيارهاي چين ارزان نيست، اما به نظر مي رسد که ارزش چنين سرمايه گذاري را دارد، زيرا در چين، همانند ديگر بخش هاي جهان سوم، شبکه هاي کابلي مثل قارچ از زمين مي رويند. براساس گزارش بنگاه خبري رسمي چين، در آغاز سال 1993 حدود يکهزار و دويست شبکه محلي تلويزيون کابلي، معمولاً براي استفاده داخلي مؤسسات، و ده هزار شبکه خصوصي وجود داشت. آمار غير رسمي تعداد يکصد هزار شبکه غيرقانوني را نيز بر اقدام فوق مي افزايد.
تشکيلات اين به اصطلاح « شبکه هاي کابلي » مثل هر جاي ديگر است: يک آنتن بشقابي کوچک، مقداري سيم آنتن معمولي، و تعدادي کوپلينگ (براي انشعابات). با همين وسايل يک سيستم توزيع براي يک محله برقرار مي شود. مالک خوش اقبال اين شبکه مي تواند براي برنامه هايي که دريافت مي کند و هيچ پولي بابت آنها نمي پردازد و صرفاً به مسئوليت خودش بايد آنها را رد کند، سهم منصفانه اي طلب کند.
اين کار، که در طي چند دهه گذشته در کشورهاي کارائيب رايج بود، مبدل به سياست تجاري رسمي استار تي.وي- يک شرکت اصلاً هنگ کنگي- شد. استارتي. وي در ابتدا از طريق ماهواره پنج کانال تلويزيوني پخش مي کرد که قابل دريافت در تمامي طول و عرض آسيا بود. اين برنامه ها را گهگاه ايستگاه هاي تلويزيوني بزرگ مجدداً پخش مي کردند و گاه اشخاص (به طور خصوصي) آنها را مستقيماً دريافت مي داشتند که آنها نيز اغلب به نوبه خود برنامه ها را با کابل (سيم) در اطراف خود توزيع مي کردند. اين نه تنها براي گيرندگان خصوصي رايگان تمام مي شود، بلکه به آنها امکان مي دهد که پولي هم از بابت آن کسب کنند، زيرا استار تي.وي عملاً آنها را تشويق مي کند که کسب و کار کوچک تلويزيون کابلي خود را به راه اندازند و حتي تجهيزات آنتن مناسب براي اين منظور را به آنها مي فروشد.
هر چه شبکه خصوصي- چه قانوني، چه نيمه قانوني، و يا غير قانوني- بزرگ تر باشد، استار تي.وي پول بيشتري در مي آورد؛ زيرا هر چه تعداد بينندگان بيشتر باشد آنها پول بيشتري از آگهي ها به دست مي آورند.
در اوايل سال 1993، استار تي.وي داراي پنج کانال بود: يک کانال انگليسي زبان با موسيقي ويديويي، يک کانال امريکايي بيست و چهار ساعته ويژه ورزش، يک کانال چيني ويژه نمايش فيلم، يک کانال فيلم و سريال و نمايش هاي سرگرم کننده به نام « استارپلاس » (5) و سرويس جهاني تلويزيون بي.بي.سي. در اين مرحله، و صرفاً بعد از دو سال از شروع کار استار تي.وي، اين شرکت اعلام کرد که به سود رسيده است.
استارتي.وي نه تنها سهم چشمگيري از بازارهاي تلويزيون کابلي تايوان، هنگ کنگ و اسراييل داشت، بلکه دست کم به دو ميليون خانوار در هر يک از کشورهاي چين و هند نيز دسترسي داشت و تازه مدعي بود که هر هفته دويست هزار خانوار به اين گروه بينندگان مي پيوندند. تا پايان سال 1993 روپرت مرداک توانسته بود منافعي کنترل کننده در استار تي.وي به دست آورد. استار تي.وي و بسياري از کانال هاي کابلي موجود در مالزي، در حال حاضر بيشتر استثنا هستند تا قاعده، اما اينها نمايانگر جهتي هستند که رويدادهاي ماهواره اي اختيار مي کنند. کشورهاي صنعتي غرب براي کار روابط عمومي بين المللي، برنامه هاي خود را که بخشي از آنها کار کانال هاي داخلي خودشان و بخشي ديگر، توليد شده به هزينه خودشان است، به آنتن هاي ماهواره اي مي سپارند.
شرکت هاي تجاري بزرگ در زمينه سخن و تصويرپراکني، اکنون برنامه هاي خود را با اندک هزينه بيشتر بين المللي مي کنند، و از درآمدهاي اضافي حاصل از بازاريابي بين المللي بهره مند مي شوند. و کشورهايي که استطاعت اين هزينه ها را ندارند برنامه هاي خود را هم چون نوعي آگهي رايانه اي، از طريق ماهواره هاي خود يا ماهواره هاي خارجي پخش مي کنند.
جاذبه هاي ماهواره ها در دهه ي 1990 همواره رو به گسترش بوده است. فقط در چند هفته نخست سال 1993 مطبوعات تخصصي بازرگاني اين رشته گزارش دادند که جمهوري هاي ترک زبان اتحاد شوروي سابق (با حدود چهل ميليون نفر جمعيت) دريافت سرويس بين المللي تلويزيون دولتي ترکيه را آغاز کرده اند، و اين که برنامه هاي کانال ام.نت (6) آفريقاي جنوبي اکنون در لسوتو، سوازيلند، کنيا، غنا و زيمبابوه دريافت مي شود، و اين که در کشور بسيار کوچک ناميبيا دوازده هزار خانوار اکنون مشترک ام.نت شده اند، و اين که برنامه هاي ماهواره اي بين المللي اکنون از طريق دست کم هشت هزار شبکه کابلي غيرقانوني، که هر کسي مي تواند با پرداخت حدود يک دلار در ماه يکي از آنها اجاره کند، در بمبئي پخش مي شوند.
مسئولان ايستگاه هاي تلويزيوني در جهان سوم دچار هيچ گونه توهمي نيستند. يک نماينده ي تلويزيون مالزي در نوامبر 1992 اظهار داشت: « دهه ي نود عصر پخش ماهواره اي در قاره آسيا را با خود به ارمغان آورده است. سال 2000 و بعد از آن، شاهد گسترش همه جانبه شبکه هاي ماهواره اي خواهد بود، شبکه هايي که جاي پاي آنها قاره آسيا و کشورهاي جزيره اي اقيانوس آرام را فرا مي گيرد. در عين حال، هم چنان که کشورهاي بيشتري در قاره ي آسيا به ماهواره هايي از آن خود دست مي يابند، پخش ماهواره اي در سطح کشور نيز در مقياس وسيع تري وارد عمل خواهد شد. اما شبکه هاي بين المللي از اين بابت مأيوس نيستند؛ آنها در اين تحول حتي فرصت هاي تازه اي هم مشاهده مي کنند، چرا که اگر بينندگان برنامه هاي داخلي را با برنامه هاي تلويزيون فرامرزي مقايسه کنند، پخش کنندگان محلي به ياد اين حقيقت خواهند افتاد که برنامه هاي خوب داخلي همواره بر برنامه هاي خارجي غلبه مي يابند و آنها را از ميدان به در مي کنند. »
مي توان نتيجه گرفت که بزرگ ترين مشکل و مانعي که تاکنون تلويزيون در جهان سوم با آن روبه رو بوده، بي توجهي يا فقدان علاقه اي بوده که دولت هاي منطقه نسبت به کيفيت تکنيکي و خبري تلويزيون خود (تلويزيون ملي کشور) نشان داده اند. تلويزيون، تا زماني که از نظر سياسي رام بود و مي شد از آن به عنوان نوعي سيستم دولتي اطلاع رساني به عموم استفاده کرد، زمامداران را کاملاً راضي مي کرد. اکنون بسياري از خبرنگاران، تهيه کنندگان و مهندسان ايستگاه هاي تلويزيوني در جهان سوم، اميدوارند که رقابت بين المللي سرانجام دولت ها را وادار سازد که آزادي مورد نياز آنها را در اختيارشان قرار دهند.

پي نوشت ها :

1-ديتريش بروانگر(Dietrich Berwanger) رئيس مرکز آموزش تلويزيون در برلين، مديريت مؤسسه اي را بر عهده دارد که کانون آموزش عالي تلويزيون براي پرسنل تلويزيون هاي کشورهاي جهان سوم است. بروانگر به عنوان خبرنگار تلويزيوني، در آلمان و کنيا فعاليت داشته است.
2- Sputnik
3- Early Bird
4- آمار مربوط به سال 1998 است.
5-Star Plus
6-M-Net

منبع مقاله :
اسمیت، آنتونی؛ پاترسون، ریچارد (1389)، تلویزیون در جهان، ترجمه: مسعود اوحدی، تهران: سروش (انتشارات صدا و سیما)، چاپ دوم.