نویسنده: مصطفی دلشاد تهرانی
« إِیِّاکَ وَ الاِستِئثَارَ بِمَا النَّاسُ فِیهِ أسوَةٌ ؛ بپرهیز از برتری طلبی و امتیازجویی در چیزی که مردم در آن حقّی یکسان دارند.»
خودگزینی و امتیازجویی از آفت های بزرگ مدیریت است، که از عوامل مهم آسیب زننده به سرمایه ی اجتماعی و اعتماد عمومی و سازمانی است، و باید از آن - هر گونه که باشد - سخت پرهیز نمود، چنان که امام علی (علیه‌السلام) به مالک اشتر فرموده است: « إِیِّاکَ وَ الاِستِئثَارَ بِمَا النَّاسُ فِیهِ أسوَةٌ. » ( بپرهیز از خودگزینی وامتیازجویی در چیزی که مردم در آن حقّی یکسان دارند ).
در حقوق و بهره مندی های عمومی - از هر سنخ که باشد - و در قوانین عمومی، هیچ کس حقّ خودگزینی و امتیازجویی ندارد، و آنان که چنین تمایلاتی دارند، نباید در جایگاه مدیریت قرار گیرند.
امیرمؤمنان علی (علیه‌السلام) در فرمان های حکومتی خود پیوسته بر پرهیز از خودگزینی و امتیازجویی تأکید می کرد و سازوکار مدیریتی خود را چنان سامان داده بود و چنان عمل می کرد که این راه گشوده نشود، و در صورت بروز مواردی از این دست، با سرعت و به شدّت آن را می زدود. آن حضرت در عهدنامه ی محمدبن ابی بکر، به وی چنین سفارش کرده است:
« وَ آسِ بَینَهُم فِی اللَّحظَةِ وَ النَّظرَةِ، حَتَّی لَا یَطمَعَ العُظَمَاءُ فِی حَیفِکَ لَهُم، وَ لَا یَیأسَ الضُّعَفَاءُ مِن عَدلِکَ عَلَیهِم. » (1)
و به یک چشم بنگر به همگان، خواه به گوشه ی چشم نِگرَی و خواه خیره شوی به آنان، تا بزرگان در تو طمع ستم بر ناتوان بنندند، و ناتوانان از عدالتت مأیوس نگردند.
هر گونه خودگزینی و امتیازجویی، روابط لطیف مدیریتی را سخت می سازد، و مناسبات انسانی را از ماهیت خود بیرون می برد، و جامعه و سازمان را به اختلال اساسی می کشاند. امام علی (علیه‌السلام) در تحلیل ماجرای شورش بر خلیفه ی سوم، عثمان بن عفّان، چنین سخن رانده است:
« وَ أنَا جَامِعٌ لَکُم أمرَهُ، اِستَأثَرَ فَأسَاءَ الأثَرَةَ، وَ جَزِعتُم فَأسَأتُمُ الجَزَعَ. » (2)
من پیشامد عثمان را با تعریفی جامع برای شما می گویم: عثمان خودگزینی و امتیازجویی و تمامت خواهی پیش گرفت تا آن جا که این خوی در او قوی شد و از حدّ تجاوز کرد؛ شما هم به هراس آمده بیتابی کردید و کارتان از حدّ تجاوز کرد.
پیدایش خودگزینی و امتیازجویی در مدیریت، و ظهور احساس آن، چنان مخّرب است که روابط متقابل مدیران و اداره شوندگان را از رابطه ی متقابل و مبتنی بر دوستی، تفاهم، اعتماد و مشارکت، به رابطه ای یک سویه و عاری از دوستی، تفاهم، اعتماد و مشارکت تبدیل می سازد، و این پدیده ای است خطرناک که مدیریت را ناتوان می گرداند و به سوی نابودی سوق می دهد.
دلشاد تهرانی، مصطفی؛ (1390)، رایت درایت: اخلاق مدیریتی در عهدنامه ی مالک اشتر، تهران: انتشارات دریا، چاپ اول
خودگزینی و امتیازجویی از آفت های بزرگ مدیریت است، که از عوامل مهم آسیب زننده به سرمایه ی اجتماعی و اعتماد عمومی و سازمانی است، و باید از آن - هر گونه که باشد - سخت پرهیز نمود، چنان که امام علی (علیه‌السلام) به مالک اشتر فرموده است: « إِیِّاکَ وَ الاِستِئثَارَ بِمَا النَّاسُ فِیهِ أسوَةٌ. » ( بپرهیز از خودگزینی وامتیازجویی در چیزی که مردم در آن حقّی یکسان دارند ).
در حقوق و بهره مندی های عمومی - از هر سنخ که باشد - و در قوانین عمومی، هیچ کس حقّ خودگزینی و امتیازجویی ندارد، و آنان که چنین تمایلاتی دارند، نباید در جایگاه مدیریت قرار گیرند.
امیرمؤمنان علی (علیه‌السلام) در فرمان های حکومتی خود پیوسته بر پرهیز از خودگزینی و امتیازجویی تأکید می کرد و سازوکار مدیریتی خود را چنان سامان داده بود و چنان عمل می کرد که این راه گشوده نشود، و در صورت بروز مواردی از این دست، با سرعت و به شدّت آن را می زدود. آن حضرت در عهدنامه ی محمدبن ابی بکر، به وی چنین سفارش کرده است:
« وَ آسِ بَینَهُم فِی اللَّحظَةِ وَ النَّظرَةِ، حَتَّی لَا یَطمَعَ العُظَمَاءُ فِی حَیفِکَ لَهُم، وَ لَا یَیأسَ الضُّعَفَاءُ مِن عَدلِکَ عَلَیهِم. » (1)
و به یک چشم بنگر به همگان، خواه به گوشه ی چشم نِگرَی و خواه خیره شوی به آنان، تا بزرگان در تو طمع ستم بر ناتوان بنندند، و ناتوانان از عدالتت مأیوس نگردند.
هر گونه خودگزینی و امتیازجویی، روابط لطیف مدیریتی را سخت می سازد، و مناسبات انسانی را از ماهیت خود بیرون می برد، و جامعه و سازمان را به اختلال اساسی می کشاند. امام علی (علیه‌السلام) در تحلیل ماجرای شورش بر خلیفه ی سوم، عثمان بن عفّان، چنین سخن رانده است:
« وَ أنَا جَامِعٌ لَکُم أمرَهُ، اِستَأثَرَ فَأسَاءَ الأثَرَةَ، وَ جَزِعتُم فَأسَأتُمُ الجَزَعَ. » (2)
من پیشامد عثمان را با تعریفی جامع برای شما می گویم: عثمان خودگزینی و امتیازجویی و تمامت خواهی پیش گرفت تا آن جا که این خوی در او قوی شد و از حدّ تجاوز کرد؛ شما هم به هراس آمده بیتابی کردید و کارتان از حدّ تجاوز کرد.
پیدایش خودگزینی و امتیازجویی در مدیریت، و ظهور احساس آن، چنان مخّرب است که روابط متقابل مدیران و اداره شوندگان را از رابطه ی متقابل و مبتنی بر دوستی، تفاهم، اعتماد و مشارکت، به رابطه ای یک سویه و عاری از دوستی، تفاهم، اعتماد و مشارکت تبدیل می سازد، و این پدیده ای است خطرناک که مدیریت را ناتوان می گرداند و به سوی نابودی سوق می دهد.
پی نوشت ها :
1- نهج البلاغه، نامه ی 27
2- همان، کلام 30
دلشاد تهرانی، مصطفی؛ (1390)، رایت درایت: اخلاق مدیریتی در عهدنامه ی مالک اشتر، تهران: انتشارات دریا، چاپ اول
