نويسنده: محمود قنّادان

( James Tobin ( 1918-2002

توبين در سال 1981 به خاطر " تحليل بازارهاي مالي و روابط آنها با تصميم خريد، اشتغال، توليد و قيمت ها "، جايزه نوبل اقتصاد را دريافت کرد.
وي در شامپاين، ايالت ايلي نويز، آمريکا متولّد شد. پدرش لوئيس توبين روزنامه نگار و مادرش مارگارت توبين مددکار اجتماعي بود. آنچه که توبين را به تحصيل در رشته اقتصاد ترغيب نمود وجود اختلاف بين نظريه پردازان اقتصادي در مورد حل معضلاتي چون بيکاري و تورم بود. براي مثال وي در خصوص حل مشکل بيکاري به نظرات دست نامرئي آدام اسميت (1) و نظريه مداخله از سوي دولت جان مينارد کينز (2) اشاره مي کند. لذا آنچه که وي را به اقتصاد و تحصيل آن علاقه مند کرد، تلاش در جهت يکسان کردن اين دو نظريه متضاد بود. وي در سال 1935 براي تحصيل در رشته اقتصاد وارد دانشگاه هاروارد شد، در سال 1939 با مدرک ليسانس و در سال 1941 با مدرک فوق ليسانس اقتصاد از همان دانشگاه فارغ التحصيل شد.
پس از درگير شدن ايالات متحده در جنگ دوّم جهاني، توبين به نيروي دريايي پيوست و تا سال 1946 به خدمت پرداخت. پس از اتمام جنگ مجدداً براي ادامه تحصيل در مقطع دکتري وارد دانشگاه هاروارد شد و رساله دکتراي خود را در زمينه مباحث نظري و آماري تابع مصرف تنظيم کرد. اتمام جنگ، با دوران طلايي و رونق مطالعه و تحقيق در دانشگاه هاي ايالات متحده از جمله دانشگاه هاروارد مصادف بود. در اين راستا وي نوشتن مقالاتي راجع به موضوعات اقتصاد کلان، تجزيه و تحليل کمي تقاضا، نظريه جيره بندي، نظريه سياست هاي پولي، بيکاري، تورم، مصرف و پس انداز، نظريه پورتوفوليو را آغاز نمود. علاوه بر اين وي با به کارگيري تکنيک هاي اقتصادسنجي اقدام به نگارش کتابي تحت عنوان " آيين تجارت آمريکا " نمود. وي برخي از اين فعاليت ها را در طول سال هاي 1950- 1949 در بخش مطالعات اقتصادي کاربردي دانشگاه کمبريج به انجام رسانيد. در آنجا وي با هندريک هاوثاکر (3) و مايکل فارل (4) آشنا شد که اين آشنايي باعث تحولات قابل توجهي در انديشه هاي اقتصادي وي گرديد. هم چنين در اين مدت با اليزابت فاي رينگو آشنا شد که اين آشنايي منجر به ازدواج با وي گرديد.
توبين در سال 1945 فعّاليت تدريس را از دانشگاه هاروارد شروع کرد. در سال 1947 به دانشگاه ييل رفت و تا پايان عمر در اين دانشگاه به فعّاليت مشغول بود. علّت شهرت وي بيشتر به خاطر طرفداري از اقتصاد کينز (5) مي باشد. زيرا نه فقط به کاروان هواداران مکتب پولي نپيوست، بلکه به گونه اي مستمر معتقد بود نظريه کينز در مورد تعيين درآمد قادر به حل و فصل مسائل اقتصادي دهه ي 1980 بوده است.
پل ساموئلسون (6) استاد مشهور انستيتوي فني ماساچوست، توبين را به عنوان بزرگ ترين نظريه پرداز در اقتصاد کلان در دوره معاصر معرفي کرده است.
آثار نظري مهم او در خصوص حساسيت تقاضاي پول در مقابل تغييرات نرخ بهره، مطالعات تجربي در زمينه مصرف و پس انداز، تحليل اثر متغيرهاي مالي روي تصميم گيري در مورد هزينه، تلاش هايش براي واردکردن پول و دورهاي تجاري در مدل هاي اقتصادي رشد و نيز انتقاد برّنده بر چارچوب نظري نظريه پول ميلتون فريدمن (7) هم چنين دفاع او از مديريت تقاضا در مقابل نتايج منفي " اقتصاد کلان جديد " باعث شد که جايزه نوبل اقتصاد در سال 1981 به او تعلق بگيرد.
فعّاليت هاي علمي توبين به شکل معناداري سودمندي تحليل اقتصادي کينز را بر اساس شرح مباحثي نظير ريسک، مديريت دارايي و نقش بازارهاي مالي در هدايت اطلاعات در شرايط اساسي، مطرح نمود و توسعه داد. پژوهش هاي توبين به سرعت چارچوب نظري را براي نظريه اقتصاد کلان کينزي مهيّا کرد و به نظريه مدرن حفظ دارايي و قيمت گذاري دارايي منتهي شد.
توبين اگرچه از منتقدان فريدمن است امّا مطالعات وي درباره مسائل فقر موجب شده تا از پيشنهاد فريدمن در مورد حداقل درآمد سالانه تضمين شده به صورت ماليات منفي بر درآمد حمايت کند. ( بلاگ، ص 184 )
توبين در مطالعات خود انگيزه يک سرمايه گذار از نگهداري دارايي هاي مختلف ( دارايي هاي مالي و واقعي ) را در شرايط مختلف اقتصادي تبيين و تشريح مي کند. به عنوان مثال مي گويد که در دوران تورمي سرمايه گذاران، سرمايه گذاري در دارايي هاي فيزيکي و اوراق قرضه را نسبت به سرمايه گذاري در سهام يا وجه نقد ترجيح مي دهند.
بعد از اينکه توبين با ارائه اين نظريات موفق به اخذ جايزه نوبل گرديد، خبرنگاران از وي خواستند تا نظريه پورتوفوليو را به صورت عاميانه براي آنها تشريح نمايد. وي در پاسخ به آنها بيان داشت: " شما نبايد تمام تخم مرغها را در يک سبد نگهداري کنيد ". فرداي آن روز در سرتاسر جهان اين عبارت در مطبوعات تيتر شد: " برنده جايزه نوبل مي گويد تمام تخم مرغ ها را در يک سبد نگذاريد". کار توبين را در واقع مي توان سنگ بناي نظريه نوين پورتوفوليو دانست که بعدها توسط هري مارکوويتس (8) مطرح شد.
از ديگر نظريه هايي که توسط توبين مطرح گرديد، نظريه Q مي باشد. نسبت Q در واقع نشان دهنده رابطه بين ارزش بازار دارايي هاي شرکت يا کارخانه با هزينه هاي جايگزيني آن مي باشد. به اعتقاد توبين با افزايش ارزش جايگزيني دارايي ها و تجهيزات، ضريب Q کاهش خواهد يافت. در چنين مواقعي شرکت تمايل پيدا مي کند به جاي ساخت يا خريد تجهيزات و ماشين آلات اقدام به تملک شرکتهاي ديگر نمايد. نظريه پيشنهادي توبين در بين صاحب نظران اقتصادي و مالي دهه 1990 مقبوليت فراواني يافت.
امروزه نيز ضريب Q توبين در بررسي و تحليل وضعيت مالي شرکت ها مورد استفاده قرار مي گيرد. بدين معني که سرمايه گذاراني که قصد خريد سهام شرکتي را دارند قبل از مبادرت به انجام اين کار، ابتدا ضريب Q را براي شرکت محاسبه مي کنند. ضريب Q بالاتر نشان دهنده اين است که ارزش جايگزيني تأسيسات و ماشين آلات آن شرکت پايين بوده و بالعکس. لذا در شرايط مساوي شرکت هايي که از ضريب Q بالاتري برخوردارند، مناسب تر مي باشند.
يکي ديگر از معروف ترين کارهايي که توسط توبين صورت گرفت، ارائه ايده اي راجع به ماليات در مبادلات بين المللي مي باشد. اين ايده وي باعث گرديد تا ثبات مالي در سطح بين المللي افزايش يافته و از وقوع بحران هايي مثل بحران جنوب شرق آسيا ( دهه 1990 ) جلوگيري شود. امروزه اقتصاددانان توبين را بيشتر به خاطر ايده هاي مالياتي اش مي شناسند. بعد از بحران جنوب شرق آسيا بسياري از کشورها براي جلوگيري از وقوع بحران هاي ارزي خواستار به کارگيري ايده هاي مالياتي توبين شدند.
توبين درباره فرايند تبادل اطلاعات ميان بازارهاي مالي و بازارهاي طبيعي مطالعاتي داشته است. مهم ترين فعّاليت توبين در زمينه بازارهاي مالي مي باشد. توبين بر اين عقيده بود که نمي توان اثرات سياست مالي بر درآمد و بيکاري را تنها با آگاهي از نرخ سود و يا رشد مصرف پول پيش بيني کرد. وي بيان داشت که سياست پولي اثرات خود را دارد که بر سرمايه گذاري کلان تأثير مي گذارد چه در زمينه کشاورزي و ابزارسازي، يا مصارف دائمي مصرف کنندگان و گرچه نرخ سود عامل مهمي در سرمايه گذاري کلان است، اما به عنوان تنها عامل نيز تأثيرگذار است.
از ديگر مباحث مورد علاقه توبين مي توان به ديون دولتي و اداره امور بدهي ها، بانکداري تجاري و سياست هاي فعّالانه براي تحريک رشد اقتصادي اشاره کرد. ( بلاگ، ص 184 ) توبين استدلال مي کند که افراد واقعاً نمي توانند تأثير سياست پولي را بر روي محصولات توليدي و بيکاري توسط نرخ بهره يا نرخ رشد عرضه پول پيشگويي کنند بلکه بايد به نرخ بازده اي توجه کرد که در آن سرمايه گذاران حاضر به خريد اوراق قرضه و سهام هستند. از ديگر زمينه هاي مورد مطالعه وي مي توان به مباحث اقتصاد کلان، نظريه و سياست پولي، دارايي عمومي و سياست مالي مصرف و پس انداز، بيکاري و تورّم، نظريه حفظ دارايي و بازارهاي مالي و اقتصادسنجي اشاره کرد.
توبين در زمينه اقتصادسنجي کاربردي نيز آثاري را به چاپ رسانده است. وي روشي براي تحليل تخمين رابطه، ميان متغيّرهاي مستقلي که به صورت احتمال بيان شده اند، ارائه داده است ( مثل احتمال بيکاري، احتمال مهاجرت و غيره ) اين روش به روش تجزيه و تحليل تابيت (9) مشهور شده است. ( بلاگ، صص 185-184 )
توبين کمک هاي زيادي به گسترش نظريه تأمين وجوه از طريق تجزيه و تحليل تقاضا براي دارايي هاي مالي و پولي نمود. وي طرفداران مکتب پولي را به دليل عدم توجه کافي به پول، به شدت مورد انتقاد قرار داد. سرمايه گذار مي تواند ترکيب هاي مختلفي از دارايي هاي با نرخ هاي بازده متفاوت را انتخاب کند، بنابراين برخلاف طرفداران مکتب پول، انتخاب مصرف کننده تنها محدود به خريد اوراق بهادار، سهام و اوراق قرضه نمي باشد. علاوه بر اين، رجحان سرمايه گذار بستگي به نرخ هاي بازده داراي وزن و عوايد سرمايه ناشي از خريد انواع مختلف دارايي ها دارد، اين در حالي است که سرمايه گذار در مقابل عوايد و نرخ بازده مجبور به قبول ريسک است. وي معتقد است که يک فرد عاقل انتظار خواهد داشت که در مقابل ريسک بيشتر، سود بيشتري ( عايدي و بهره ) از سرمايه گذاري هاي خود به دست آورد. توبين نشان داد که پيوندي ميان دارايي هاي واقعي بنگاه ها و مفرهاي مختلف سرمايه گذاري با نرخ هاي بازده متفاوت وجود دارد. وي از اين ارتباط استفاده کرد تا نشان دهد چگونه سياست هاي بخش عمومي و بانک مرکزي بر توليد ملي و سطح اشتغال تأثير مي گذارد. ( قره باغيان، ص 805 ) با توجه به اينکه زمينه اصلي مورد علاقه توبين، تکامل بخشيدن و پيشبرد نظريه اصلي کينز بود، دولت را در راه پيش گرفتن يک سياست قوي مالي و پولي براي نيل به رشد سريع و اشتغال کامل تشويق مي کرد. ( همايون پور، ص 419 )
توبين از سال 1950 به عضويت دپارتمان اقتصاد دانشگاه ييل درآمد. وي آنجا را مکان جالبي براي تحقيق، آموزش و زندگي توصيف مي کند. با ورود وي به اين دانشگاه دپارتمان اقتصاد از لحاظ اندازه و ساختار، توسعه قابل توجهي پيدا کرد. اين مرکز بعدها به اعتبار وجود توبين به عنوان معتبرترين مرکز تجزيه و تحليل و مطالعات اقتصادسنجي نوين لقب گرفت. وي بين سال هاي 1961-1955 و 1965- 1964 رياست دانشگاه ييل را برعهده داشت. توبين در طول سال هاي 1962-1961 در زمان رياست جمهوري جان کندي عضو شوراي مشاوران وي بود هم چنين در طول سال هاي 1973-1972 به عنوان استاد مهمان در دانشگاه نايروبي کنيا فعّاليت داشت. وي در سال 1955 مدال جان بَيتس کلارک را از انجمن اقتصاددانان آمريکا دريافت کرد. (10)
توبين علاقه شديدي به کار آموزش و تدريس داشته و هيچ وقت از کارهاي آموزشي خسته نمي شد. وي اعتقاد داشت که آموزش مي تواند باعث يادگيري بيشتر حتي از خود دانشجويان گردد؛ در امور علمي و پژوهشي به همفکري با ديگران اهميت زيادي مي داد، لذا با کساني چون آرتور اوکان (11)، ويليام برينارد (12) و ديويد بکاس (13)، هري مارکوويتس (14)، دونالد نيکولز (15) و فرانکو موديلياني (16) مراودات علمي فراواني داشت.
توبين در ابتداي دهه 1950 به نگارش مقالات اقتصادي براي خوانندگان غيرحرفه اي مي پرداخت، در سال 1966 اين مقالات را در مجموعه اي تحت عنوان " سياست اقتصاد ملي " چاپ کرد. به گفته خودي وي اکثر مشاوره هايي که وي در قالب گروه هاي مشاوره در زمان جان اف. کندي ( 1962-1961 ) براي بهبود اوضاع اقتصادي ارائه داده، مفيد بوده و بخش اعظم اهداف آنها تا پايان سال 1965 تحقق يافته اند.
کميته اعطاء کننده جايزه نوبل درباره کار توبين در خصوص بازارهاي مالي مي گويند که مطالعات توبين يک پيشرفت قابل ملاحظه اي را در جهت تجزيه و تحليل و برقراري رابطه بين بازارهاي مالي ( بازار سهام، اوراق قرضه ) با بازارهاي واقعي ( کارخانه، ماشين آلات، کالاهاي مصرفي و غيره ) به دنبال داشته است.
از آثار وي مي توان کتاب هاي " اقتصاد: نظريه و سياستگذاري " و " انباشت دارايي و فعاليت اقتصادي " را نام برد.
توبين در سال 1988 در سن هفتاد سالگي بازنشست شد ولي به دليل علاقه اش به کار تدريس همچنان به اين کار ادامه داد. وي در طول عمر علمي خود نزديک به 500 مقاله و 16 کتاب تأليف نمود. توبين در 11 مارس 2002 در سن 84 سالگي درگذشت.
براي استفاده بيشتر از افکار و انديشه هاي توبين مي توان به برخي از کتاب ها و مقالات وي به شرح زير مراجعه نمود:

A.Book:

1. Essays in Economics, two volumes, 1974-5.
2. Asset Accumulation and Economic Activity:Reflectiononcontemporary
macroeconomic theory, 1980.
3. Essays in Economic: Macroeconomics.
4. Essays in Economics: Consumption and Econometrics.

B. Articles:

1. 'Money, Wage Rates and Employment" 1947, in Harris, editor, The New Economics.
2. 'The Interest Elasticity of the Transactions Demand for Cash", 1956, RES.
3. "On the Predictive Value of Consumer Intentions and Attitudes", 1959, RES.
4. "An Essay on the Principles of Debt Management", 1963, in Fiscal and Debt Management Policies.
5. 'Money and Economics Growth", 1965, Econometrica.
6. 'Friedman,s Theoretical Framework", 1972, JPE.
7. 'Monetary Policies and the Economy: The transmission mechanism", 1978, Southern
EJ.
8. 'Monetary Policy: Rules, Targets, and Shoks", 1983, JMCB.
9. "On the Theory of Macroeconomic Policy", 1990, De Economist.
10. "Defense Spending, the Budget Deficit, and the U.S.Economy" 1993 keynote speech at ECAAR.
11. "Some Economic Consequences of the Information Explosion", Keynote Speech, 1995, Nobels for the Future.
12. James Tobin. 1996 "A Currency transactions tax, why and how".
13. Tobin, James 1997 Comments by professor James Tobin.
14. 'The economics of the radical right", 1997.
15. 'Irving Fisher (1867 - 1947) in Retrospeet: Fishers Introductory text", 1997.
16. "Asian financial Crisis", 1998.
17. 'Monetary Policy: Recent Theory and Practice", 1998, in Wagner, editor" Current Issues in Monetary Economics.
18. "Financial Globalization", 2000
19. "Financial Globalization: Can National Currencies Survive?" 1999, Annual World Bank Conference of Development Economics.
20. 'International trade and financial markets", 2001.
21. "A Hard Look at the Costs of Peace, 2002.
22. "James Tobin, 1918 - 2002", 2002.
23. "A Proposal for Monetary reform", 2003.
24. 'Tobin on Hall", 2005.
25. Fisher’sj Text", 2005
26. "Fisher’s Nature of Capital and Income", 2005.
27. "Irving Fisher (1867 - 1947)", 2005.

پي‌نوشت‌ها:

1. Adam Smith ( 1723-1790 )
2. John Maynard Keynes ( 1883-1946 )
3. Hendrik Houthakker ( 1924-2008 )
4. Michael Farrell ( 1899-1962 )
5. John Maynard Keynes ( 1883-1946 )
6. Paul Samuelson ( 1915-2009 )
7. Milton Friedman ( 1912-2006 )
8. Harry Markowitz ( متولّد 1927 )
9. Tobit analysis
10. Ibid
11. Arthur M.Okun ( 1928-1980 )
12. William Brainard ( متولّد 1953 )
13. David Backus
14. Harry Markowitz ( متولّد 1953 )
15. Donald Nichols ( متولّد 1918 )
16. Franco Modigliani ( 1918-2003 )