پرسش :

احادیث وروایات در مورد دفاع، و دفاع از خود چه دستوراتی دارد؟

پاسخ :
به طور کلي اسلام دين رأفت و رحمت است و خشونت و برخورد فيزيکي در موارد خاصي تجويز شده است. قرآن کريم مي فرمايد: مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاء عَلَى الْکفَّارِ رُحَمَاء بَيْنَهُمْ[1] ؛ «يعني محمد رسول خدا و کساني که با او هستند، در برابر کفار شديد و محکم هستند اما در ميان خود رحيم و مهربانند».
بنابراين اصل دفاع و جهاد در برابر کفار و مشرکين تشريع شده است، اما گاهي پيش مي آيد که کساني به ظاهر مسلمانند ولي ماهيت آنها اسلامي نيست و عملکردشان تجاوزگرانه و ظالمانه است. در اين صورت دفاع در مقابل چنين افرادي جايز و گاهي واجب مي شود.
امام علي ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: «ردّوا الحجر من حيث جاء فانّ الشّرّ لا يدفعه الاّ الشر؛ يعني سنگ را از همان جايي که دشمن پرت کرده، باز گردانيد که شرّ را جز شر پاسخي نيست».[2]
به قول شاعر: کلوخ انداز را پاداش سنگ است.
به طور کلي مي توان دفاع را به چند دسته تقسيم نمود:
1. دفاع از دين: امام حسين ـ عليه السلام ـ نيز وقتي که مشاهده کرد يزيد و يزيديان به ناحق بر مسند قدرت تکيه زده اند و خود را جانشين پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي دانند، اما قصدشان و عملکردشان به نابودي کامل اسلام منجر خواهد شد، در مقابل اين گروه به ظاهر مسلمان قيام کرد و بيعت با آنها را روا ندانست و قبول نکرد و با شعار «هيهات منّا الذّلة»[3] مردانه به استقبال شهادت رفت. از دين، ناموس و اهلبيتش تا آخرين قطره خون دفاع کرد.
نه ظلم کن به کسي ني به زير ظلم برو ـ که اين مرام حسين است و مکتب دين است.
يکي ديگر از شعارهاي روز عاشوراي امام حسين ـ عليه السلام ـ اين است: «الموت اولي من رکوب العار ـ و العار اولي من دخول النار؛ يعني مرگ بهتر از اين است که انسان ذلت را بپذيرد ـ و شکست ظاهري و کشته شدن نيز بهتر از به جهنم رفتن است».[4]
باز مي فرمايد: «و الله لا اعطيکم بيدي اعطاء الذّليل و لا افرّ فرار العبيد؛ يعني به خدا قسم که من هرگز نه دست ذلت به شما مي دهم و نه مثل بردگان فرار مي کنم؟ مردانه مقاومت مي کنم تا کشته بشوم».[5]
2. دفاع از ناموس: پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمود: «مَن قتل دون عقّالٍ (يا عياله) فهو شهيدٌ؛ يعني کسي که در راه دفاع از ناموس و اهل و عيالش کشته شود، شهيد است».[6]
امام صادق ـ عليه السلام ـ فرمود: «اگر مردي قصد تجاوز به زني را داشته باشد و زن او را دفع کند و بکشد، خونش هدر است».[7]
3. دفاع از حق: پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمود: «من قتل دون مظلمته فهو شهيدٌ؛ يعني کسي که در راه دفاع از اهل عيالش، مالش و به طول کلي حقّش کشته شود، شهيد است».[8]
4. دفاع از مال: پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمود: «من قتل دون ماله فهو بمنزلة الشهيد؛ (يا شهيد) يعني هر کس به خاطر دفاع از مالش کشته شود او در حکم شهيد و يا شهيد است».[9]
امام رضا ـ عليه السلام ـ فرمود: «من قتل دون ماله فهو شهيدٌ».[10]
امير مؤمنان علي ـ عليه السلام ـ فرمود: «اللّصّ المحارب فاقتله، فما اصابک فدمه في عنقي؛ يعني دزد محارب (يا به قول امروزي سارق مسلح) را بکش، خونش به گردن من».[11]

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ اصول کافي، کليني، ج7، ص296.
2ـ حماسه حسيني، مرتضي مطهري، ج1، ص283.

پی نوشتها:
[1]. فتح / 29.
[2]. دشتي، محمد، ترجمه نهج البلاغه، قم، نشر مشرقين، چاپ چهارم، 1379ش، ص704ـ705.
[3]. مطهري، مرتضي، حماسه حسيني، تهران، نشر صدرا، چاپ پنجاه و ششم، ج1، ص283.
[4]. همان، ص38 به نقل از بحار الانوار، ج45، ص50.
[5]. همان، ص38 به نقل از ارشاد مفيد، ص235.
[6]. حر عاملي، وسائل الشيعه، تهران، مکتبة الاسلاميه، چاپ اول، 1387ق، ج11، ص92.
[7]. همان، ص92.
[8]. همان، ص93.
[9]. همان، ص93.
[10]. برقي، المحاسن، تهران، دارالکتب الاسلاميه، چاپ اول، 1330ش، ص360.
[11]. قاضي ابو حنيفه نعمان، دعائم الاسلام، مصر، دارالمعارف، چاپ دوم، 1385ق، ج2، ص426.
منبع: اندیشه قم