پرسش :
چه ارتباطی بین فرهنگ انتظار با فرهنگ عاشورا وجود دارد؟
پاسخ :
امام زمان علیه السلام فرزند امام حسین علیه السلام است و مهم‌تر این که خون‌خواه واقعی او می‌باشد. نخستین کلامش یاد امام حسین علیه السلام است.
در القاب «ثارالله»، «وترالموتور» و «طریدالشرید» هر دو شریکند.(1) هر دو امام در هدف مشترکند. امام باقر علیه السلام می‌فرمایند:
«هنگامی که قائم قیام کند، هر آینه باطل را از بین می‌برد.»(2)
و هدف امام حسین علیه السلام نیز در زیارت اربعین آمده است:
«خون خود را تقدیم کرد تا انسان‌ها را از نادانی و گمراهی رهایی بخشد.»(3)
زمانه آن دو در انحراف فکری، فساد اجتماعی، رواج بی‌دینی و بدعت در سطح جهانی مشابه یکدیگرند. یاران هر دو از معرفت محبت و اطاعت نسبت به امام خود برخوردارند.(4)
عاشورا و انتظار
فرهنگ عاشورا زمینه ساز فرهنگ انتظار است. انتظار ادامه عاشورا است و چشم به راه حسین دیگری نشستن در کربلایی به وسعت جهان.
در زیارت عاشورا در دو قسمت از خون‌خواهی حسین علیه السلام در رکاب امام مهدی علیه السلام خبر می‌دهد.
بنا براین انتظار، انتظار انتقام عاشورا است و یاران مهدی علیه السلام همه عاشورایی‌اند. کسانی می‌توانند در رکاب حضرت مهدی علیه السلام باشند و امام حق را یاری رسانند که در مکتب عاشورا آب دیده شده و معیار حق و باطل را آموخته باشند که حسین علیه السلام خود معیار سلم و حرب و تولّا و تبّرا است.
تحقق اهداف عاشورا با قیام حضرت مهدى علیه السلام
امام حسین علیه السلام با هدف زنده ساختن احکام قرآن و سنّت پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و از بین بردن بدعت‌هایى که در نتیجه حاکمیت بنى امیّه در دین ایجاد شده بود، قیام کردند و در طول مسیر مدینه تا کربلا ضمن اشاره به انگیزه قیام‌شان فرمودند:
«من به منظور ایجاد اصلاح در امّت جدّم رسول خدا صلّی الله علیه و آله قیام کردهام مىخواهم امر به معروف و نهى از منکر کنم و به همان سیره و شیوه مرسوم جدّم پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و پدرم على بن ابى‌طالب علیه السلام عمل مىکنم.»(5)
از مجموعه سخنان امام حسین علیه السلامريال اهداف والاى نهضت عاشورا به خوبى روشن مىشود که احیاى قرآن، احیاى سنت نبوى و سیره علوى، از بین بردن کجرویها، حاکم ساختن حق، حاکمیّت بخشیدن به حقپرستان، از بین بردن سلطه استبدادى حکومت ستمگران، تأمین قسط و عدل در عرصههاى اجتماعى و اقتصادى و... از جمله آنهاست.
از طرف دیگر وقتى اهداف قیام منجى عالم بشریت و ویژگی‌هاى حکومت جهانى آن حضرت را مورد بررسى قرار مىدهیم، همین اهداف و انگیزهها حتى با تعابیر مشابه با تعابیر به کار رفته در مورد نهضت حسینى قابل مشاهده است.
حضرت على بن ابی‌طالب علیه السلام در توصیف سیره حکومتى امام مهدى علیه السلام مىفرمایند:
«هنگامى که دیگران هواى نفس را بر هدایت مقدم بدارند او [مهدى موعود علیه السلام] امیال نفسانى را به هدایت برمىگرداند و در شرایطى که دیگران قرآن را با رأى خود تفسیر و تأویل خواهند کرد، او آراء و عقاید را به قرآن بازمىگرداند. او به مردم نشان خواهد داد که چگونه مىتوان به سیره نیکوى عدالت رفتار کرد و او تعالیم فراموش شده قرآن و سیره نبوى را زنده خواهد ساخت.»(6)
امام باقر علیه السلام در روایتى مىفرمایند:
«قائم آل محمّد صلّی الله علیه و آله مردم را به سوى کتاب خدا، سنّت پیامبر صلّی الله علیه و آله و ولایت على بن ابى‌طالب علیه السلام و بیزارى از دشمنان آنان دعوت خواهد کرد.»(7)
امام صادق علیه السلام نیز مىفرمایند:
«حضرت مهدى علیه السلام تمام بدعت‌هاى ایجاد شده در دین را در سرتاسر جهان از بین خواهد برد و در مقابل، تکتک سنت‌هاى نبوى را به اجرا در خواهد آورد.»(8)
حضرت مهدى علیه السلام، منتقم خون امام حسین علیه السلام
یکى از القاب حضرت مهدى علیه السلام منتقم است. در توضیح علّت برگزیده شدن این لقب بر آن حضرت مطالب زیادى در سخنان اهل بیت علیهم السلام وارد شده است. از جمله در روایتى که از امام محمّدباقر علیه السلام نقل شده، وقتى از آن حضرت سۆال مىکنند که چرا فقط به آخرین حجّت الهى قائم گفته مىشود؟ آن حضرت در پاسخ مىفرمایند:
«چون در آن ساعتى که دشمنان، جدّم امام حسین علیه السلام را به قتل رساندند، فرشتگان با ناراحتى در حالى که ناله سرداده بودند عرض کردند: پروردگارا! آیا از کسانى که برگزیده و فرزند برگزیده تو را ناجوانمردانه شهید کردند، درمىگذرى؟ در جواب آنها خداوند به آنان وحى فرستاد که: اى فرشتگان من! سوگند به عزّت و جلالم از آنان انتقام خواهم گرفت هر چند بعد از مدّت زمان زیادى. آن گاه خداوند متعال نور و شبح فرزندان امام حسین علیه السلام را به آنان نشان داد و پس از اشاره به یکى از آنان که در حال قیام بود، فرمود: با این قائم از دشمنان حسین علیه السلام انتقام خواهم گرفت.»(9)
در تفسیر آیه «وَمَنْ قُتِلَ مظلوماً فقد جَعَلْنا لِوَلیّه سلطاناً...؛ هر کس مظلومانه کشته شود ما براى ولى او تسلطى بر ظالم قرار مىدهیم...(10)»، از امام صادق علیه السلام روایت شده است که:
«مراد از مظلوم در این آیه، حضرت امام حسین علیه السلام است که مظلوم کشته شد و منظور «جَعَلنا لِوَلیِّه سلطانا»، امام مهدى علیه السلام است.»(11)
امام باقر علیه السلام نیز تصریح مىکنند:
«ما اولیاى دم امام حسین علیه السلام هستیم. هنگامى که قائم ما قیام کند، پىگیرى خون امام حسین علیه السلام را خواهد کرد.»(12)
نتیجه
علاوه بر مشترک بودن اهداف نهضت عاشورا با قیام امام مهدى علیه السلام، در زمان حکومت جهانى حضرت ولى عصر علیه السلام، بذرها و نهال‌هاى غرس شده در جریان قیام کربلا به بار خواهد نشست و به برکت آن، جهان پر از عدل و داد خواهد شد و تمام اهداف انبیاى الهى از آدم تا خاتم تحقق خواهد یافت و بشر طعم واقعى صلح و امنیّت و سعادت را خواهد چشید.
پی‌نوشت‌ها:
1. ابن بابویه، کمال الدین، ج 1، ص 318
2. کلینی، اصول کافی، ج 8، ص 278
3. شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، زیارت اربعین
4. مجلسی، بحار الانوار، ج 52، ص 308 و 386
5. بحارالانوار، ج 45، ص 6
6. بحارالانوار، ج 51، ص 130
7. الزامالناصب، ص 177
8. ینابیعالموّدة، ج 3، ص 62
9. دلائلالامامة، ص 239
10. سوره اسراء، آیه 33
11. البرهان فى تفسیر القرآن، ج 4، ص 559
12. همان، ص 560
امام زمان علیه السلام فرزند امام حسین علیه السلام است و مهم‌تر این که خون‌خواه واقعی او می‌باشد. نخستین کلامش یاد امام حسین علیه السلام است.
در القاب «ثارالله»، «وترالموتور» و «طریدالشرید» هر دو شریکند.(1) هر دو امام در هدف مشترکند. امام باقر علیه السلام می‌فرمایند:
«هنگامی که قائم قیام کند، هر آینه باطل را از بین می‌برد.»(2)
و هدف امام حسین علیه السلام نیز در زیارت اربعین آمده است:
«خون خود را تقدیم کرد تا انسان‌ها را از نادانی و گمراهی رهایی بخشد.»(3)
زمانه آن دو در انحراف فکری، فساد اجتماعی، رواج بی‌دینی و بدعت در سطح جهانی مشابه یکدیگرند. یاران هر دو از معرفت محبت و اطاعت نسبت به امام خود برخوردارند.(4)
عاشورا و انتظار
فرهنگ عاشورا زمینه ساز فرهنگ انتظار است. انتظار ادامه عاشورا است و چشم به راه حسین دیگری نشستن در کربلایی به وسعت جهان.
در زیارت عاشورا در دو قسمت از خون‌خواهی حسین علیه السلام در رکاب امام مهدی علیه السلام خبر می‌دهد.
بنا براین انتظار، انتظار انتقام عاشورا است و یاران مهدی علیه السلام همه عاشورایی‌اند. کسانی می‌توانند در رکاب حضرت مهدی علیه السلام باشند و امام حق را یاری رسانند که در مکتب عاشورا آب دیده شده و معیار حق و باطل را آموخته باشند که حسین علیه السلام خود معیار سلم و حرب و تولّا و تبّرا است.
تحقق اهداف عاشورا با قیام حضرت مهدى علیه السلام
امام حسین علیه السلام با هدف زنده ساختن احکام قرآن و سنّت پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و از بین بردن بدعت‌هایى که در نتیجه حاکمیت بنى امیّه در دین ایجاد شده بود، قیام کردند و در طول مسیر مدینه تا کربلا ضمن اشاره به انگیزه قیام‌شان فرمودند:
«من به منظور ایجاد اصلاح در امّت جدّم رسول خدا صلّی الله علیه و آله قیام کردهام مىخواهم امر به معروف و نهى از منکر کنم و به همان سیره و شیوه مرسوم جدّم پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و پدرم على بن ابى‌طالب علیه السلام عمل مىکنم.»(5)
از مجموعه سخنان امام حسین علیه السلامريال اهداف والاى نهضت عاشورا به خوبى روشن مىشود که احیاى قرآن، احیاى سنت نبوى و سیره علوى، از بین بردن کجرویها، حاکم ساختن حق، حاکمیّت بخشیدن به حقپرستان، از بین بردن سلطه استبدادى حکومت ستمگران، تأمین قسط و عدل در عرصههاى اجتماعى و اقتصادى و... از جمله آنهاست.
از طرف دیگر وقتى اهداف قیام منجى عالم بشریت و ویژگی‌هاى حکومت جهانى آن حضرت را مورد بررسى قرار مىدهیم، همین اهداف و انگیزهها حتى با تعابیر مشابه با تعابیر به کار رفته در مورد نهضت حسینى قابل مشاهده است.
حضرت على بن ابی‌طالب علیه السلام در توصیف سیره حکومتى امام مهدى علیه السلام مىفرمایند:
«هنگامى که دیگران هواى نفس را بر هدایت مقدم بدارند او [مهدى موعود علیه السلام] امیال نفسانى را به هدایت برمىگرداند و در شرایطى که دیگران قرآن را با رأى خود تفسیر و تأویل خواهند کرد، او آراء و عقاید را به قرآن بازمىگرداند. او به مردم نشان خواهد داد که چگونه مىتوان به سیره نیکوى عدالت رفتار کرد و او تعالیم فراموش شده قرآن و سیره نبوى را زنده خواهد ساخت.»(6)
امام باقر علیه السلام در روایتى مىفرمایند:
«قائم آل محمّد صلّی الله علیه و آله مردم را به سوى کتاب خدا، سنّت پیامبر صلّی الله علیه و آله و ولایت على بن ابى‌طالب علیه السلام و بیزارى از دشمنان آنان دعوت خواهد کرد.»(7)
امام صادق علیه السلام نیز مىفرمایند:
«حضرت مهدى علیه السلام تمام بدعت‌هاى ایجاد شده در دین را در سرتاسر جهان از بین خواهد برد و در مقابل، تکتک سنت‌هاى نبوى را به اجرا در خواهد آورد.»(8)
حضرت مهدى علیه السلام، منتقم خون امام حسین علیه السلام
یکى از القاب حضرت مهدى علیه السلام منتقم است. در توضیح علّت برگزیده شدن این لقب بر آن حضرت مطالب زیادى در سخنان اهل بیت علیهم السلام وارد شده است. از جمله در روایتى که از امام محمّدباقر علیه السلام نقل شده، وقتى از آن حضرت سۆال مىکنند که چرا فقط به آخرین حجّت الهى قائم گفته مىشود؟ آن حضرت در پاسخ مىفرمایند:
«چون در آن ساعتى که دشمنان، جدّم امام حسین علیه السلام را به قتل رساندند، فرشتگان با ناراحتى در حالى که ناله سرداده بودند عرض کردند: پروردگارا! آیا از کسانى که برگزیده و فرزند برگزیده تو را ناجوانمردانه شهید کردند، درمىگذرى؟ در جواب آنها خداوند به آنان وحى فرستاد که: اى فرشتگان من! سوگند به عزّت و جلالم از آنان انتقام خواهم گرفت هر چند بعد از مدّت زمان زیادى. آن گاه خداوند متعال نور و شبح فرزندان امام حسین علیه السلام را به آنان نشان داد و پس از اشاره به یکى از آنان که در حال قیام بود، فرمود: با این قائم از دشمنان حسین علیه السلام انتقام خواهم گرفت.»(9)
در تفسیر آیه «وَمَنْ قُتِلَ مظلوماً فقد جَعَلْنا لِوَلیّه سلطاناً...؛ هر کس مظلومانه کشته شود ما براى ولى او تسلطى بر ظالم قرار مىدهیم...(10)»، از امام صادق علیه السلام روایت شده است که:
«مراد از مظلوم در این آیه، حضرت امام حسین علیه السلام است که مظلوم کشته شد و منظور «جَعَلنا لِوَلیِّه سلطانا»، امام مهدى علیه السلام است.»(11)
امام باقر علیه السلام نیز تصریح مىکنند:
«ما اولیاى دم امام حسین علیه السلام هستیم. هنگامى که قائم ما قیام کند، پىگیرى خون امام حسین علیه السلام را خواهد کرد.»(12)
نتیجه
علاوه بر مشترک بودن اهداف نهضت عاشورا با قیام امام مهدى علیه السلام، در زمان حکومت جهانى حضرت ولى عصر علیه السلام، بذرها و نهال‌هاى غرس شده در جریان قیام کربلا به بار خواهد نشست و به برکت آن، جهان پر از عدل و داد خواهد شد و تمام اهداف انبیاى الهى از آدم تا خاتم تحقق خواهد یافت و بشر طعم واقعى صلح و امنیّت و سعادت را خواهد چشید.
پی‌نوشت‌ها:
1. ابن بابویه، کمال الدین، ج 1، ص 318
2. کلینی، اصول کافی، ج 8، ص 278
3. شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، زیارت اربعین
4. مجلسی، بحار الانوار، ج 52، ص 308 و 386
5. بحارالانوار، ج 45، ص 6
6. بحارالانوار، ج 51، ص 130
7. الزامالناصب، ص 177
8. ینابیعالموّدة، ج 3، ص 62
9. دلائلالامامة، ص 239
10. سوره اسراء، آیه 33
11. البرهان فى تفسیر القرآن، ج 4، ص 559
12. همان، ص 560
