کراهت حجاب تیره و چادر مشکی برای زنان؟!
پرسش :
آیا حجاب تیره و چادر مشکی برای زنان کراهت داشته و سبب افسردگی و مشقت آنان می شود؟
پاسخ :
پاسخ:
1- روایاتی که از ظاهر آن ها کراهت سیاه پوشی استفاده می شود، از نظر سند ضعیف اند. مرحوم صاحب جواهر و آیت اللَّه خویی به ضعف سند آن ها تصریح کرده اند.(1)،(2)
2- صاحب جواهر(رحمه الله) روایات مربوط به کراهت سیاه پوشی را شامل زنان نمی داند، او می گوید: «طبق تصریح کتاب های متعددی از علمای امامیه، کراهت پوشش سیاه مختص مردان است؛ زیرا شارع مقدس پوشش غلیظتر و بیشتری برای زنان هنگام مواجهه با نامحرم قرار داده است، و رنگ مشکی در مقایسه با رنگ های دیگر به نحو بهتری پوشش غلیظ تر و بیشتر را تأمین می کند».(3)
3- پوشش تیره و مشکی در بعضی از مناطق که دارای تابستان گرم است، اساساً برای دسته ای از بانوان و دختران باعث مشقت نیست، و برای دسته ای دیگر بر فرض مشقّت آوردن، قابل تحمّل است.
دسته اول مؤمنانی هستند که به نقش حجاب برتر، مثل چادر مشکی اعتقاد و باور راسخ دارند؛ از این رو نسبت به بعضی از مشکلات احتمالی آن احساس مشقّت ندارند. و در روایتی از امام صادق(علیه السلام) رسیده که فرمود: «مَا ضَعُفَ بَدَنٌ عَمَّا قَوِیَتْ عَلَیْهِ النِّیَّة»(4)؛ (جسم و بدن انسان در مقابل کارهایی که بر اساس نیت و اعتقاد درونی قوی انجام می گیرد، احساس ضعف و مشقت نمی کند).
در قضیه کشف حجاب رضاخان نقل شده است که برداشتن حجاب از سر زنان باعث گردید که عده ای از آنان، از شدت ناراحتی و ناباوری دق و فوت کردند.(5)
دسته دوم بانوانی هستند که به دلیل قرار گرفتن در محیط دینی و مذهبی خانواده و جامعه از کودکی به این گونه حجاب عادت نمودند، لذا در بزرگسالی سختی احتمالی حجاب مشکی برای آن ها قابل تحمل است.
در علم روان شناسی و تعلیم و تربیت در مبحث عادت گفته می شود که اگر انسان از کودکی به انجام کاری عادت کرد نه تنها انجام آن برایش مشقّت آور نیست؛ بلکه برعکس، ترک و جدایی از آن عمل برایش مشقت دارد. همین نکته مهم، رمز و راز توصیه ائمه اطهار(علیهم السلام) به والدین در عادت دادن فرزندان به کارهای شایسته ای مثل نماز و اذکار آن و روزه ناقص در سنین کودکی است.(6)
4- گرچه ممکن است حجاب مشکی در تابستان برخی از مناطق بسیار گرم برای بعضی از افراد مشقت آور باشد ولی نمی پذیریم تحمّل هر گونه مشقت و سختی به طور مطلق، غیر معقول و نامطلوب باشد. طبق آموزه های معصومین(علیهم السلام) که تجربه زندگی انسان ها و واقعیت خارجی نیز مؤید آن است، اساساً زندگی دنیا بدون سختی و مشقت وجود خارجی ندارد. امیرمؤمنان(علیه السلام) دنیا را خانه محنت و سختی معرفی کرده است.(7)
فلسفه و رمز و راز آمیختگی دنیا با سختی و مشقت نیز این است که انسان در وصول به سعادت الهی که برای آن خلق شده است به تحمل سختی هایی که سازنده کمال انسانی هستند نیازمند است. و به تعبیر قرآن، چه بسا کاری دارای سختی باشد و انسان از انجام آن اکراه داشته باشد، ولی خداوند خیر و نیکی انسان را در آن قرار می دهد: «فَعَسی أَنْ تَکْرَهُوا شَیئاً وَیجْعَلَ اللَّهُ فِیهِ خَیراً کَثِیراً»(8)؛ (چه بسا چیزی خوشایند شما نباشد، و خداوند خیر فراوانی در آن قرار می دهد).
علاوه بر این، عقل نیز در مواردی که تحمل سختی در زندگی دنیا باعث دست یابی به هدف والاتر و بالاتر است، حکم به مطلوبیت آن می کند. علاوه بر عقل، ائمه(علیهم السلام) نیز انسان را به تحمل مشکلاتی که در راستای سعادت و تکامل جسمانی و روحانی اوست تشویق نموده اند. از امام حسن(علیه السلام) نقل شده که فرمود: «عَوِّدْ نَفْسَکَ التَّصَبُّرَ عَلَى الْمَکْرُوه»(9)؛ (نفس خود را به صبر و بردباری بر کار سخت عادت بده).
5- در مورد ضرر داشتن لباس مشکی بر استخوان انسان، این صرف ادعایی بیش نیست و تا کنون این مطلب ثابت نشده است. بلکه برعکس، کارشناسان وجود رابطه بین پوشش لباس های مشکی و ایجاد بیماری های استخوانی را انکار کرده اند. دکتر «طباطبایی» می گوید: «استفاده از چادر و مقنعه [که مصداق بارز و رایج آن در جامعه امروزی ما چادر و مقنعه مشکی است] بیماری استخوانی ایجاد نمی کند».(10)
6- در مورد ایجاد افسردگی به سبب استفاده از لباس سیاه می گوییم: این ادعایی است که برای آن هیچ مدرکی علمی ارائه نشده است، بلکه یکی از روان پزشکان معتقد است: «این حرف که پوشش تیره بانوان یا آقایان در جامعه دلیل افسردگی است کاملاً سخن غلطی است و هیچ پایه علمی ندارد.(11) و مطابق نظر برخی از افراد روان شناس و روان پزشک، ممکن است افسردگی بعضی از افراد، علت تمایل آن ها به پوشش سیاه باشد، ولی پوشش سیاه افراد علت ایجاد افسردگی نیست.
وانگهی، افسردگی از بیماری های روحی و روانی بسیار گسترده و پیچیده ای است که دارای عوامل و علایم و تظاهرات رفتاری مختلف و حتی متضاد است، لذا پژوهش های میدانی نمی تواند اثبات کننده مدعای مذکور باشد. استفاده از چادر مشکی نه تنها عارضه منفی ندارد بلکه با فلسفه حجاب و پوشش زنان در مقابل نامحرم؛ یعنی عدم تهییج و تحریک و ایجاد آرامش روانی در جامعه نیز سازگار است. امروزه در روان شناسی رنگ ها، اینکه رنگ مشکی رنگی صامت و غیرفعّال است و باعث تحریک و جلب توجه نمی شود به عنوان یک واقعیت مسلّم شناخته شده است.
در کتاب روان شناسی رنگ ها درباره رنگ سیاه گفته شده است که «سیاه نمایانگر مرز مطلق است».(12) بنابراین، فردی که در مقابل نامحرم و در بیرون منزل، از حجاب مشکی استفاده می کند با این کار، مرز مطلق و کاملی بین خود و افراد نامحرم ایجاد می نماید. وقتی که خانمی در بیرون منزل چادر مشکی بر سر می کند می خواهد نشان دهد که نامحرم حق ندارد به این حریم نزدیک شود؛ زیرا این حریم، حریم حیا و عفت است نه جای بی حیایی و هرزگی و هوس بازی. همچنین در روانشناسی رنگ ها آمده که سیاه به معنی «نه» بوده و نقطه مقابل «بله» یعنی رنگ سفید است.(13)
بنابراین، وقتی بانوان در مقابل نامحرم از حجاب مشکی استفاده می کنند در واقع می خواهند به او «نه» بگویند و در مقابل، آن هایی که لباس سفید می پوشند در واقع راه نگاه ها را به سوی خود باز می گذارند و آن ها که لباس های رنگارنگ و جذاب می پوشند، خواسته یا ناخواسته خود را در معرض نگاه های هرزه و آلوده قرار می دهند. از نظر روانی نیز وقتی انسان پارچه مشکی می بیند دیگر چندان رغبتی برای نگاه کردن ندارد و خود به خود نظر را برمی گرداند و در مقابل، نگاه به رنگ های روشن چشم را باز می کند و برای دیدن و استمرار آن رغبت ایجاد می کند لذا استفاده بانوان از لباس رنگارنگ نیز باعث جلب توجه مردان نامحرم می شود.
پی نوشت:
(1). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، نجفى، محمد حسن بن شیخ باقر بن شیخ عبد الرحیم، محقّق / مصحّح: قوچانى، عباس، آخوندى، على، دار احیاء التراث العربى، بیروت، بی تا، چاپ هفتم، ج 8، ص 233.
(2). فی شرح العروة الوثقی، موسوى‌خویى، سید ابو القاسم، موسسة احیاء آثار الامام الخوئی، قم، 1418 قمری، چاپ اول، ج 12، ص 426.
(3). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج 8، ص 235.
(4). من لا یحضره الفقیه، ابن بابویه، محمد بن على، محقّق / مصحّح: غفارى، على اکبر، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین، قم، 1413 قمری، چاپ دوم، ج 4، ص 400.
(5). فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، حداد عا‌دل، غلامعلی، سروش، تهران، 1370 شمسی، چاپ چهارم، ص 48.
(6). الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، محقّق / مصحّح: غفارى، على اکبر، آخوندى، محمد، دار الکتب الإسلامیه، تهران، 1407 قمری، چاپ چهارم، ج 3، ص 409، (صلاة الصبیان و متى یؤخذون بها).
(7). غرر الحکم و درر الکلم، تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، محقّق / مصحّح: رجائى، سید مهدى، دار الکتاب الإسلامی، قم، 1410 قمری، چاپ دوم، (حکمت 1139)، ص 58.
(8). قرآن کریم، سوره نساء، آیه 19.
(9). نهج البلاغه، نامه 31.
(10). روزنامه ایران، 28 شهریور 1379.
(11). هفته نامه 19 دی، شماره 155.
(12). روانشناسی رنگ ها، ماکس لوشر، مترجم: ابی زاده، ویدا، درسا، تهران، 1381 شمسی، چاپ هفدهم، ص 97.
(13). همان.
منبع: اسلام شناسی و پاسخ به شبهات، رضوانی، علی اصغر، مسجد مقدس جمکران، قم، 1386 شمسی، چاپ سوم، ص 532.
پرسش های مرتبط با حجاب:
برخی می گویند: با وجود روایات در کراهت حجاب تیره و استفاده از لباس مشکی، چرا چادر مشکی به عنوان حجاب اسلامی مطرح شده است؟ و گاهی می گویند: چون رنگ مشکی نور را جذب می کند، لذا در تابستان معمولاً نمی توان دختران را به حجاب تیره مثل چادر مشکی دعوت کرد. و گاهی نیز ادعا می کنند که استفاده از لباس های تیره مانند مقنعه و چادر مشکی، روی سلامتی خانم ها تأثیر منفی دارد و باعث بیماری های استخوانی می گردد. و نیز می گویند: استفاده مکرّر از لباس های مشکی و یا رنگ های تیره و سیاه می تواند به افسردگی بینجامد.
پاسخ:
1- روایاتی که از ظاهر آن ها کراهت سیاه پوشی استفاده می شود، از نظر سند ضعیف اند. مرحوم صاحب جواهر و آیت اللَّه خویی به ضعف سند آن ها تصریح کرده اند.(1)،(2)
2- صاحب جواهر(رحمه الله) روایات مربوط به کراهت سیاه پوشی را شامل زنان نمی داند، او می گوید: «طبق تصریح کتاب های متعددی از علمای امامیه، کراهت پوشش سیاه مختص مردان است؛ زیرا شارع مقدس پوشش غلیظتر و بیشتری برای زنان هنگام مواجهه با نامحرم قرار داده است، و رنگ مشکی در مقایسه با رنگ های دیگر به نحو بهتری پوشش غلیظ تر و بیشتر را تأمین می کند».(3)
3- پوشش تیره و مشکی در بعضی از مناطق که دارای تابستان گرم است، اساساً برای دسته ای از بانوان و دختران باعث مشقت نیست، و برای دسته ای دیگر بر فرض مشقّت آوردن، قابل تحمّل است.
دسته اول مؤمنانی هستند که به نقش حجاب برتر، مثل چادر مشکی اعتقاد و باور راسخ دارند؛ از این رو نسبت به بعضی از مشکلات احتمالی آن احساس مشقّت ندارند. و در روایتی از امام صادق(علیه السلام) رسیده که فرمود: «مَا ضَعُفَ بَدَنٌ عَمَّا قَوِیَتْ عَلَیْهِ النِّیَّة»(4)؛ (جسم و بدن انسان در مقابل کارهایی که بر اساس نیت و اعتقاد درونی قوی انجام می گیرد، احساس ضعف و مشقت نمی کند).
در قضیه کشف حجاب رضاخان نقل شده است که برداشتن حجاب از سر زنان باعث گردید که عده ای از آنان، از شدت ناراحتی و ناباوری دق و فوت کردند.(5)
دسته دوم بانوانی هستند که به دلیل قرار گرفتن در محیط دینی و مذهبی خانواده و جامعه از کودکی به این گونه حجاب عادت نمودند، لذا در بزرگسالی سختی احتمالی حجاب مشکی برای آن ها قابل تحمل است.
در علم روان شناسی و تعلیم و تربیت در مبحث عادت گفته می شود که اگر انسان از کودکی به انجام کاری عادت کرد نه تنها انجام آن برایش مشقّت آور نیست؛ بلکه برعکس، ترک و جدایی از آن عمل برایش مشقت دارد. همین نکته مهم، رمز و راز توصیه ائمه اطهار(علیهم السلام) به والدین در عادت دادن فرزندان به کارهای شایسته ای مثل نماز و اذکار آن و روزه ناقص در سنین کودکی است.(6)
4- گرچه ممکن است حجاب مشکی در تابستان برخی از مناطق بسیار گرم برای بعضی از افراد مشقت آور باشد ولی نمی پذیریم تحمّل هر گونه مشقت و سختی به طور مطلق، غیر معقول و نامطلوب باشد. طبق آموزه های معصومین(علیهم السلام) که تجربه زندگی انسان ها و واقعیت خارجی نیز مؤید آن است، اساساً زندگی دنیا بدون سختی و مشقت وجود خارجی ندارد. امیرمؤمنان(علیه السلام) دنیا را خانه محنت و سختی معرفی کرده است.(7)
فلسفه و رمز و راز آمیختگی دنیا با سختی و مشقت نیز این است که انسان در وصول به سعادت الهی که برای آن خلق شده است به تحمل سختی هایی که سازنده کمال انسانی هستند نیازمند است. و به تعبیر قرآن، چه بسا کاری دارای سختی باشد و انسان از انجام آن اکراه داشته باشد، ولی خداوند خیر و نیکی انسان را در آن قرار می دهد: «فَعَسی أَنْ تَکْرَهُوا شَیئاً وَیجْعَلَ اللَّهُ فِیهِ خَیراً کَثِیراً»(8)؛ (چه بسا چیزی خوشایند شما نباشد، و خداوند خیر فراوانی در آن قرار می دهد).
علاوه بر این، عقل نیز در مواردی که تحمل سختی در زندگی دنیا باعث دست یابی به هدف والاتر و بالاتر است، حکم به مطلوبیت آن می کند. علاوه بر عقل، ائمه(علیهم السلام) نیز انسان را به تحمل مشکلاتی که در راستای سعادت و تکامل جسمانی و روحانی اوست تشویق نموده اند. از امام حسن(علیه السلام) نقل شده که فرمود: «عَوِّدْ نَفْسَکَ التَّصَبُّرَ عَلَى الْمَکْرُوه»(9)؛ (نفس خود را به صبر و بردباری بر کار سخت عادت بده).
5- در مورد ضرر داشتن لباس مشکی بر استخوان انسان، این صرف ادعایی بیش نیست و تا کنون این مطلب ثابت نشده است. بلکه برعکس، کارشناسان وجود رابطه بین پوشش لباس های مشکی و ایجاد بیماری های استخوانی را انکار کرده اند. دکتر «طباطبایی» می گوید: «استفاده از چادر و مقنعه [که مصداق بارز و رایج آن در جامعه امروزی ما چادر و مقنعه مشکی است] بیماری استخوانی ایجاد نمی کند».(10)
6- در مورد ایجاد افسردگی به سبب استفاده از لباس سیاه می گوییم: این ادعایی است که برای آن هیچ مدرکی علمی ارائه نشده است، بلکه یکی از روان پزشکان معتقد است: «این حرف که پوشش تیره بانوان یا آقایان در جامعه دلیل افسردگی است کاملاً سخن غلطی است و هیچ پایه علمی ندارد.(11) و مطابق نظر برخی از افراد روان شناس و روان پزشک، ممکن است افسردگی بعضی از افراد، علت تمایل آن ها به پوشش سیاه باشد، ولی پوشش سیاه افراد علت ایجاد افسردگی نیست.
وانگهی، افسردگی از بیماری های روحی و روانی بسیار گسترده و پیچیده ای است که دارای عوامل و علایم و تظاهرات رفتاری مختلف و حتی متضاد است، لذا پژوهش های میدانی نمی تواند اثبات کننده مدعای مذکور باشد. استفاده از چادر مشکی نه تنها عارضه منفی ندارد بلکه با فلسفه حجاب و پوشش زنان در مقابل نامحرم؛ یعنی عدم تهییج و تحریک و ایجاد آرامش روانی در جامعه نیز سازگار است. امروزه در روان شناسی رنگ ها، اینکه رنگ مشکی رنگی صامت و غیرفعّال است و باعث تحریک و جلب توجه نمی شود به عنوان یک واقعیت مسلّم شناخته شده است.
در کتاب روان شناسی رنگ ها درباره رنگ سیاه گفته شده است که «سیاه نمایانگر مرز مطلق است».(12) بنابراین، فردی که در مقابل نامحرم و در بیرون منزل، از حجاب مشکی استفاده می کند با این کار، مرز مطلق و کاملی بین خود و افراد نامحرم ایجاد می نماید. وقتی که خانمی در بیرون منزل چادر مشکی بر سر می کند می خواهد نشان دهد که نامحرم حق ندارد به این حریم نزدیک شود؛ زیرا این حریم، حریم حیا و عفت است نه جای بی حیایی و هرزگی و هوس بازی. همچنین در روانشناسی رنگ ها آمده که سیاه به معنی «نه» بوده و نقطه مقابل «بله» یعنی رنگ سفید است.(13)
بنابراین، وقتی بانوان در مقابل نامحرم از حجاب مشکی استفاده می کنند در واقع می خواهند به او «نه» بگویند و در مقابل، آن هایی که لباس سفید می پوشند در واقع راه نگاه ها را به سوی خود باز می گذارند و آن ها که لباس های رنگارنگ و جذاب می پوشند، خواسته یا ناخواسته خود را در معرض نگاه های هرزه و آلوده قرار می دهند. از نظر روانی نیز وقتی انسان پارچه مشکی می بیند دیگر چندان رغبتی برای نگاه کردن ندارد و خود به خود نظر را برمی گرداند و در مقابل، نگاه به رنگ های روشن چشم را باز می کند و برای دیدن و استمرار آن رغبت ایجاد می کند لذا استفاده بانوان از لباس رنگارنگ نیز باعث جلب توجه مردان نامحرم می شود.
پی نوشت:
(1). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، نجفى، محمد حسن بن شیخ باقر بن شیخ عبد الرحیم، محقّق / مصحّح: قوچانى، عباس، آخوندى، على، دار احیاء التراث العربى، بیروت، بی تا، چاپ هفتم، ج 8، ص 233.
(2). فی شرح العروة الوثقی، موسوى‌خویى، سید ابو القاسم، موسسة احیاء آثار الامام الخوئی، قم، 1418 قمری، چاپ اول، ج 12، ص 426.
(3). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج 8، ص 235.
(4). من لا یحضره الفقیه، ابن بابویه، محمد بن على، محقّق / مصحّح: غفارى، على اکبر، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین، قم، 1413 قمری، چاپ دوم، ج 4، ص 400.
(5). فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، حداد عا‌دل، غلامعلی، سروش، تهران، 1370 شمسی، چاپ چهارم، ص 48.
(6). الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، محقّق / مصحّح: غفارى، على اکبر، آخوندى، محمد، دار الکتب الإسلامیه، تهران، 1407 قمری، چاپ چهارم، ج 3، ص 409، (صلاة الصبیان و متى یؤخذون بها).
(7). غرر الحکم و درر الکلم، تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، محقّق / مصحّح: رجائى، سید مهدى، دار الکتاب الإسلامی، قم، 1410 قمری، چاپ دوم، (حکمت 1139)، ص 58.
(8). قرآن کریم، سوره نساء، آیه 19.
(9). نهج البلاغه، نامه 31.
(10). روزنامه ایران، 28 شهریور 1379.
(11). هفته نامه 19 دی، شماره 155.
(12). روانشناسی رنگ ها، ماکس لوشر، مترجم: ابی زاده، ویدا، درسا، تهران، 1381 شمسی، چاپ هفدهم، ص 97.
(13). همان.
منبع: اسلام شناسی و پاسخ به شبهات، رضوانی، علی اصغر، مسجد مقدس جمکران، قم، 1386 شمسی، چاپ سوم، ص 532.
پرسش های مرتبط با حجاب:
