امر و نهی فرزند

پاسخ از حجت الاسلام سیدعلیرضا تراشیون (کارشناس و مشاور تربیت کودک و نوجوان):

اگر ما بخواهیم محدوده ای برای امرو نهی کردن بچّه های زیر دو سال مشخص کنیم، می گوییم که امرو نهی کردن در این سن ممنوع است و باید به دور آن یک خطّ قرمز بکشیم. حتّی در مورد بچّه های بزرگ تر نیز همین طور است؛یعنی این امر و نهی کردن ممکن است که در بچّه هاشعله ی لجاجت را برافروخته و آنها را پرخاش گر کند.در ما بزرگترها نیز به این صورت است؛ یعنی اگر کسی روزانه چند باربه ما امر و نهی کند، واقعاً اعصاب ما خورد می شود.

خرابکاری کودکان طبیعی است
کودکان در این سن به سمت بخاری می روند و گاز آن را زیاد می کنند یا بهسمت یخچال یا کابینت می روند و وسایل کابینت را بیرون می ریزند. ما به والدین می گوییم که بخشی از این رفتار بچّه ها طبیعی است؛ چراکه بچّه ها در این سن تازه حرکت کردن را یاد گرفته اند و نسبت به محیط کنجکاو هستند؛ یعنی می خواهند چیزهای جدیدی را تجربه کنند.

سه شرط برای آزادی دادن به کودک
والدین می توانند به سه شرط به بچّه ها در خانه آزادی بدهند و آن سه شرط این است که:۱_ بچّه ها به خودشان آسیب نرسانند؛ ۲_ به دیگران آسیب نرسانند؛ ۳_  بهاشیاء آسیب نرسانند. در این صورت والدین می توانند به بچّه هاآزادی عمل بدهند.

چینش صحیح وسایل خانه
من گاهی اوقات از والدین سوال می کنم کهخانه ی شما به سلیقه ی چه کسی چیده شده است؟ اگر مادران بگویند: خب معلوم است به سلیقه ی من و شوهرم چیده شده است،ما به آنها می گوییم که در هفت سال اوّل این طور چینش خانه، درست نیست.
ما نمونه ای داشتیم که پدری آمده بود و می گفت: بچّه ی من تازه چهار دست و پا حرکت می کند و مدام به قفسه ی اوّل کتابخانه ی من دست می زند؛ به طوری که در طی روز هفتاد یا هشتاد بار این کتاب ها را بیرون می ریزد. وقتی این کار را انجام می دهد، مادرش ناراحت می شود. من به این پدر بزرگوار عرض کردم که:آن کتاب هایی را که در دسترس فرزند است، با یک مانع بپوشانید یا آن چند قفسه را که بچّه دستش به آن می رسد، خالی کنید و بگذارید تا بچّه آزاد باشد. والدین نباید به فرزند امر و نهی کنند و مدام او را به خاطر این رفتار عادی سرزنش کنند؛ چراکه بچّه هاهنوز نمی توانند در این سنین نقطه نظرهای ما را متوجّه شوند.
وجود مبارک نبیّ مکرّم اسلام صلی الله علیه و آله و سلمفرمودند: “مَنْ‏ کَانَ‏ عِنْدَهُ‏ صَبِیٌ‏ فَلْیَتَصَابَ لَه‏”[۱]یعنیاگر کسی کودکی دارد، باید کودکانه فکر کند، کودکانه حرف بزند و کودکانه عمل کند؛ یعنی اگر بچّه  قفسه های کتاب را بیرون ریخت و من این را متوجّه شدم،نباید به او امر و نهی کنم؛ بلکه باید چینش قفسه را متناسب با او قرار دهم.
گاهی اوقات وقتی بچّه می خواهد به چیزی دست بزند، والدین آنرا از جلوی او برمی دارند. این کار اشتباه است.

چینش وسایل خانه به سلیقه ی کودکان
والدین باید الان که نزدیک سال نو است وخانه تکانی می کنند و تغییراتی به خانه می دهند، به نیاز بچّه ها توجّه داشته باشند؛ خصوصاً بچّه هایی که در سنّین سه تا چهار سال هستند؛ یعنی خانه را متناسب با سنّ آنها بچینیم،
کسی به مشاوره آمده بود و می گفت: فرزند من کیس کامپیوتر را که در زمین قرار دارد، مدام روشن و خاموش می کند، در اینجا والدین نباید به این بچّه امر و نهی کنند؛ چراکه بچّه در این سن خیلی کنجکاو است و هنوز نمی تواند نقطه نظر پدر و مادر را متوجّه شود. والدینبایدکیس کامپیوتر را در جایی قرار دهند که بچّه به آن دسترسی نداشته باشد.

بازی کردن فرزند با وسایل خانه
بعضی از پدرها و مادرها وقتی این نکات را می شنوند، می گویند: اگر باید به این طریق عمل شود، پس ما هم باید همه چیز را از سقف آویزان کنیم! نه؛ همیشه هم این طور نیست. گاهی اوقات بچّه ها به وسایل آسیب نمی رسانند. بعضی بچّه ها که در خانه با کابینت بازی می کنند، اگر در این کابینت چیزی مثل قابلمه و سبد پلاستیکیباشد، خوب اشکالی ندارد که آن ها را بیرون بیاورند و با آنها بازی کنند و ما در این صورت نباید مانع آن ها بشویم. اتّفاقاً در بعضی از موارد این رفتار بچّه ها باعث بهره مندی بیشترهوش آنها می شود.
 در بعضی از موارد که در این کابینت ظروف چینی و شکستنی داریم،در اینجا باید دقّت کنیم و ظروف را در جایی قرار دهیم که قابل دسترسی برای بچّه نباشد؛ پس امر و نهی ممنوع است.

دقّت در چینش وسایل منزل
نکته دوّم این است که باید به چینش خانه دقّت بیشتری کنیم؛ مثلاًبرای جلوگیری از آسیب های بخاری، می توانید مبلمان خانه را طوری بچینند که این بخاری پشت مبلمان قرار بگیرد تا بچّه به آن دسترسی نداشته باشد. یا با استفاده از چسبی که البته بر اثر گرما ذوب نشود و یا با نخ در بخاری را ببندند تا بچّه به کلید بخاری دسترسی نداشته باشد.

پی نوشت:
[۱]. وسائل الشیعه؛ج‏۲۱؛ ص۴۸۶​​​​​