اسباب بازی مناسب برای زیر هفت سال

پاسخ از حجت الاسلام سیدعلیرضا تراشیون (کارشناس و مشاور تربیت کودک و نوجوان):

بخش مهمّی از زندگی بچّه های ما بازی است، و شاید هم بتوانیم بگوییم که تمام کار جدّی بچّه ها بازی است. امّا یکی از ارکان بازی، داشتن یک اسباب بازی مناسب است.

ویژگیهای اسباب بازی مناسب

الف. ایجاد مسئله
چند شاخصه برای اسباب بازی مناسب وجود دارد که اولین پارامتر و اوّلین نکته مهم و قابل توجّه این است که اسباب بازی باید برای بچّه ها ایجاد مسئله کند؛ امّا به گونه ای که در حدّ سنّ بچّه ها باشد. اسباب بازی باید بچّه ها را کنجکاو کند و برای حلّ مسئله به سراغ آن اسباب بازی بروند. البته وقتی می گوییم مسئله، منظور ما معادلات دو مجهولی ریاضی و ضرب و تقسیم و اینها نیست!
بعضی از اسباب بازی ها برای بچّه ها مسئله ای را ایجاد نمی کند و یا اگر هم ایجاد کند، خیلی محدود است؛ مثل همین ماشین های کنترلی، که برای آن ها قبلاً در کارخانه حل مسئله شده است و مشخّص است که اگر این کلید را به جلو فشار دهیم، روشن می شود و وقتی هم به عقب برگردد، خاموش می شود. ولی وقتی ما یک ماشین پلاستیکی ساده را خریداری می کنیم و آن را در اختیار فرزندمان قرار می دهیم، خود این می شود یک مسئله برای بچّه ی ما، که باید از همان صفر تا صدش را فکر کند.

درگیری ذهنی
اوّلین چیزی که در باره این اسباب بازی به ذهن بچّه می رسد، این است که من چه طور این ماشین را حرکت بدهم؟ با دست حرکتش بدهم؟ یا باید با پا به او بزنم تا حرکت کند؟ و یا مثلاً نخی به آن ببندم و آن را بکشم؟ همین سوالات می تواند ذهن او را نسبت به اسباب بازی درگیر کند و به رشد فکری بچّه ها کمک کند.
این را هم بدانیم که اگر برای بچّه ها مسئله ای ایجاد شود که بخواهند آن را حل کنند، همین موضوع اشتیاق رفتن به سمت این اسباب بازی را در آن ها بیشتر می کند.

تنوّع اسباب بازی ها در بازار
امروزه تنوّع اسباب بازی در بازار خیلی زیاد است و چون ما اطّلاعات مناسبی هم در این زمینه نداریم، گاهی اوقات نمی دانیم که باید چه نوع اسباب بازی را برای بچّه ها فراهم کنیم. خیلی از والدین انتخاب و نوع این اسباب بازی را در اختیار فرزندانشان قرار می دهند و به او می گویند: هر چیزی که تو دوست داشته باشی، برایت می خریم! آیا این شیوه مناسب است یا نه؟

هوس زود گذر
برای نمونه این ماشین های شارژی بزرگ که خیلی از بچّه ها هم علاقه دارند که آن ها را داشته باشند، اگر از والدین آن ها بپرسید که غیر از آن چند ساعت اوّل و یا چند روز اوّل و یا چند هفته اوّل، آیا بعد از آن هم این ماشین برای بچّه ها جذابیت دارد یا نه؟ خیلی از والدین می گویند: نه، دیگر جذاّبیت ندارد؛ مگر این که یک وقت بحث رقابت پیش بیاید و مثلاً بچّه ی دیگری به خانه بیاید و بر سر این ماشین دعوا کنند.
بعد از یک هفته شما می بینید که این ماشین دیگر آن جذابیت را برای بچّه ندارد؛ می دانید چرا؟ چون برای او مسئله ای را ایجاد نمی کند؛ یعنی نمی تواند نیازهای او را برطرف کند. ما گاهی اوقات خودمان مشاهده کرده ایم که بچّه ها پشت این ماشین های شارژی سوار می شوند، و بعد می خواهند با سرعت حرکت کنند و از آن طرف هم این ماشین قدرت محدودی دارد. بعد می بینیم که این بچّه اغنا نمی شود و شروع می کند خودش را تکان می دهد تا بلکه این ماشین تندتر برود؛ یعنی حتّی این نیاز او را هم رفع نمی کند. ما هم از طرفی هزینه گزافی را می دهیم و آن را برایش تهیّه می کنیم و به منزل می آوریم و فضا را هم اشغال می کنیم و در نهایت آن لذّتی را که این بچّه باید ببرد، نمی برد و این اسباب بازی برای بچّه فقط یک هوس بوده است! پس اوّلین شاخصه برای اسباب بازی مناسب این است که برای بچّه حل مسئله داشته باشد.

ب. باید در کودک ایجاد حرکت کند
شاخصه ی دوّم این است که اسباب بازی باید به بچّه ها حرکت بدهد و در آن ها حرکت ایجاد کند؛ چون یکی از ویژگی کودکان زیر هفت سال این است که از فعّالیت های بدنی خودشان لذّت می برند و دوست دارند که فعّالیت داشته باشند؛ لذا مثلاً یک توپ ساده می تواند اسباب بازی خوبی برای بچّه باشد.
یکی از بازی های قدیم این بود که بچّه باید با در دست داشتن حلقه هایی با فاصله ای از یک پایه قرار می گرفت و این حلقه ها را به سمت این پایه پرتاپ می کرد تا بتواند حلقه ها را در آن بیاندازد. این نوع بازی خیلی مناسب است.

بولینگ
گاهی وقت ها یک بازی شبیه بولینگ، که مثلاً چند شیء در فاصله ای قرار بگیرد که با توپی به آن بزنند، اینها منجر می شود که بچّه ها انرژی خود را صرف کنند و حرکت عضلانی داشته باشند و از این شرایط لذّت هم ببرند.
ج. بازی فکری، متناسب با سنّ کودک باشد
سوّمین نکته این است که گاهی اوقات بچّه ها دوست دارند فکر و ذهنشان هم با بازی درگیر شود؛ لذا بازی های فکری که متناسب با سنّ بچّه ها باشد، خیلی خوب است؛ مثلاً برای کودک دو ساله باید یک پازل و یا جورچینی بخرید که سه یا نهایتاً چهار تکّه ای باشد؛ نه یک جورچین سی تکّه ای! پس باید محدود باشد؛ یعنی اگر از یک اسباب بازی و یا وسیله فکری استفاده می کنیم، این نکته را هم باید به عنوان یک شاخصه در نظر بگیریم.

د. باید مقاوم باشد
نکته چهارمی که باید در شاخصه اسباب بازی در نظر گرفته شود، این است که اسباب بازی باید مقاوم باشد. بخشی از اسباب بازی های بازاری به این صورت است که گاهی اوقات یک روز هم دوام ندارد و به سرعت توسّط بچّه ها تخریب می شود، جنس نامرغوبی دارد و متناسب با سنّ بچّه ها ساخته نشده است.
گاهی وقت ها شما روی همین اسباب بازی ها می بینید که علامت های هشدار دهنده وجود دارد و یا مثلا قطعات ریزی دارد؛ یعنی خود سازنده هم می داند که این اسباب بازی مرغوبیتی ندارد و به درد بعضی از گروه های سنّی نمی خورد؛ لذا ما باید از اسباب بازی برای بچّه ها استفاده کنیم که مقاومت هم داشته باشد. البته باید متناسب با سن و درک بچّه ها باشد؛ مثلاً ممکن است که ما در سنّی اسباب بازی های ظریفی برای بچّه ی خود تهیّه کنیم که می دانیم  این بچّه در آن سن با این وسیله بازی می کند و آن را تخریب نمی کنند.

ه. باید گروهی باشد
پنجمین شاخصه در امر اسباب بازی این است که تمام اسباب بازی بچّه های ما هم نباید انفرادی باشد؛ بلکه باید بخشی از اسباب بازی هایی که برای فرزندمان تهیّه می کنیم، قابلیت بازی های گروهی را هم داشته باشد؛ چرا که خود این امر به بچّه ها خیلی کمک می کند تا با هم بازی های خودشان هم بتوانند ارتباط خوبی برقرار کنند.
 مثلاً وقتی برای یک دختر بچّه ی سه چهار ساله، عروسکی می خریم و در اختیار او قرار می دهیم، اگر هم بازی هم داشته باشد، چون این عروسک قابلیّت این را ندارد که گروهی با آن بازی شود، آنها با هم دعوا می کنند؛ ولی یک وسیله مثل توپ این قابلیّت را دارد و البته وسیله های دیگری هم در این زمینه وجود دارد که می توانند بچّه ها را به سمت بازی های گروهی سوق بدهند و پدر و مادرها باید متناسب با سنّ فرزندان خود آن ها را تهیّه و استفاده کنند.

اسباب بازی های نامناسب
امّا چه اسباب بازی هایی نامناسب است؟ اسباب بازی هایی که حرکت را از بچّه ها می گیرد، اسباب بازی هایی که به تعبیری بیش اندازه صوتی هستند، مثلاً عروسک هایی که موزیکال هستند و عروسک هایی که صحبت می کنند، اینها خیلی برای بچّه ها خوب نیست و بچّه ها نمی توانند با این وسیله ارتباط برقرار کنند.
همچنین اسباب بازی هایی هستند که باطری دارند و شارژی هستند، یعنی با حرکت دادن یک کلید در این اسباب بازی ها حرکت ایجاد می شود، اینها نمی تواند خیلی برای بچّه ها خوب باشد. ما خیلی دیده ایم که برای دختر بچّه عروسک های موزیکالی را تهیّه می کنند و یا عروسک هایی که گاهی اوقات حرکت هایی هم دارد! در اینجا بچّه فقط کلید آن را می زند و دستش را هم زیر چانه اش می گذارد و حرکت آن را تماشا می کند! این بچّه نمی تواند با این وسیله ارتباط برقرار کند و اینها نمی تواند خیلی اسباب بازی مناسبی برای بچّه ها باشند.

ز دست دیده و دل هر دو فریاد!
این که ما می گوییم مثلاً این ماشین های کنترلی و غیره، چندان مناسب نیست، گاهی اوقات عیبی هم ندارد که این وسایل جزء اسباب بازی های بچّه های ما باشد؛ ولی فقط جزئی از آن باشد، نه این که همه ی اسباب بازی بچّه ها این گونه باشد؛ چون ممکن است که اگر بچّه ها بعضی از این وسایل را نبینند، نسبت به اسباب بازی دیگران حریص شوند؛ چون بالاخره همه ی افراد این نکات را رعایت نمی کنند و وقتی بچّه در خانه ی یکی از اقوام این موارد را مشاهده می کند، بهانه گیری او شروع می شود. بچّه ها هم همیشه مصداق این شعر بابا طاهرند: "ز دست دیده و دل هر دو فریاد/ که هر چه دیده بیند دل کند یاد".