آغاز و فلسفه شب قدر
پرسش :
آغاز و فلسفه شب قدر از چه زمانی است آیا در ادیان دیگر نیز وجود داشته است یا مخصوص دین مبین اسلام است؟
پاسخ :
خداوند متعال علاوه بر سوره قدر که فضیلت شب قدر و نزول ملائکه و ... را میرساند، در سوره دخان این شب را که شب نزول قرآن کریم نیز هست چنین وصف میکند:
ما قرآن را در شبی مبارک فرستادیم در شبی که مقدرات الهی از سوی خدای حکیم در هر امر و حادثهای مشخص میگردد و این امری از سوی ما و رحمتی است که ما بر بندگان خویش میفرستیم.[1]
با نگاهی به روایات اسلامی به خوبی روشن می‌شود که شب قدر در امتهای پیشین نیز بوده است و البته باید گفت به خاطر فضیلت پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله بر همه انبیاء و نیز نزول قرآن کریم در این شب، فضیلت و اهمیت شب قدر در اسلام نمود بیشتری پیدا کرده است. در روایتی از امام علیه السلام میخوانیم:
خداوند شب قدر را در آغاز آفرینش دنیا و آن گاه که اولین نبی و اولین وصی را آفرید، پدید آورد و در حقیقت چنین اراده کرده است که در هر سال شبی باشد که در آن تفسیر امور تا سال آینده نازل شود و هر کسی که این حقیقت را انکار کند خدا را درباره علمش رد کرده است، زیرا پیامبران الهی قیام نمیکنند مگر آنکه در چنین شبی به آنها حجت داده شود. آری به خدا سوگند آدم نمرد مگر آنکه بر او وصی بود و بر هر یک از پیامبران بعد از آدم در این شب [قدر] امر خدا میآمد تا آن را به وصی بعد از خود واگذارد، برتری ایمان کسی که به همه‌ی «اِنّا اَنْزلنا» و تفسیرش ایمان بیاورد بر کسی که چون او نیست مانند برتری انسان بر حیوانات است.[2]
در روایت دیگری آمده است ابوذر غفاری از رسول خدا صلّی الله علیه و آله پرسید: آیا شب قدر فقط در عهد پیامبران بوده و پس از آنها از بین میرود؟ حضرت فرمودند: نه چنین است، بلکه تا روز قیامت باقی است.[3]
در روایت دیگری نیز از رسول خدا صلّی الله علیه و آله نقل شده که فرمودند: حضرت موسی در مناجاتی عرضه داشتند: پروردگارا قربت را خواهانم، خداوند فرمود: در بیداری شب قدر است. عرض کرد: رحمتت را خواستارم، فرمود: در رحم کردن بر بینوایان در شب قدر است، گفت: خدایا جواز عبور از صراط را میخواهم پاسخ آمد در شب قدر صدقه ده. خدایا بهشت و نعمتهایش را میخواهم، فرمود: در گرو تسبیح گفتن در شب قدر است. عرضه داشت: نجات از آتش دوزخ، خدا فرمود: استغفار در شب قدر. در پایان گفت: خدایا رضایتت را می‌‌طلبم، فرمود: در شب قدر نماز بگذار.[4]
در تورات و انجیل موجود شبی به نام قدر وجود ندارد اما به جای آن شب مقدس با اعمال مخصوص دارد که به شب و عید فصح یا فطیر معروف است که حضرت موسی در این شب بنیاسرائیل را به کارهایی وا میداشتند و این شب مقارن است با چند روز روزه گرفتن که شباهتهایی به شب قدر دارد.[5]
در مسیحیت نیز این شب مقدس شمرده میشد و در باور آنها چون عیسی آخرین شامش را در این شب خورد و فردایش به صلیب کشیده شد و سپس زنده گشته به آسمان رفت، لذا از تقدس ویژهای برخوردار شد و امروز به نام عشاء ربانی یا شام آخر از اهمیت ویژهای در جامعه مسیحیت برخوردار است.[6]
اما در این ادیان این شب را شب قدر نمیدانند بلکه با نامهای همچون عید فصح، شب پسح یا عید فطیر معروف است و نتیجه این که هر چند با نگاه به روایات اسلامی شب قدر از اول خلقت عالم امکان، بوده ولی در کتابهای مقدس یهود و مسیح اثری از عنوان شب قدر دیده نشده و ممکن است علت آن تحریفهای موجود در این کتابها باشد و یا این‌که چون زبان اصلی کتاب مقدس عبری بوده شاید لفظ قدر معنای دیگری داشته است. به هر حال در آثاری که از یهودیت و مسیحیت در دسترس است شبی به نام قدر وجود ندارد یا حداقل ما پیدا نکردیم.
2. پرتوی از قرآن؛ محمود طالقانی، ج 4، ص 196، ذیل سوره قدر؛
3. کوثر قرآن [تفسیر سورههای کوثر و قدر]؛ محسن قرائتی، ذیل سوره قدر؛
4. الیهود، عقائدهم الدینیه و عباداتهم، احمد شلبی.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. برگرفته از آیات 3 تا 6 سوره دخان.
[2]. کلینی، محمد، کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1365 ه. ش، ج 1، ص 250، روایت 7.
[3]. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفا، ج 25، ص 97، ب3.
[4]. شیخ حر عاملی، وسایل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت 1409 ه. ق، ج 8، ص 20، ب 1، ح 10019.
[5]. رک: کتاب مقدس، انگلیس، ایلام، 2002 م، عهد قدیم، سفر تثنیه، ب2، ، ش 7، و سفر خروج ب 12، ش 12 به بعد و سفر لاویان ب 23.
[6]. همان، عهد جدید، انجیل یوحنا، ب 2 ش 12 به بعد و ب 11، ش 55، و اول قرنتیان ب 5، ش 7، ب 11، ش 20.
منبع: اندیشه قم
خداوند متعال علاوه بر سوره قدر که فضیلت شب قدر و نزول ملائکه و ... را میرساند، در سوره دخان این شب را که شب نزول قرآن کریم نیز هست چنین وصف میکند:
ما قرآن را در شبی مبارک فرستادیم در شبی که مقدرات الهی از سوی خدای حکیم در هر امر و حادثهای مشخص میگردد و این امری از سوی ما و رحمتی است که ما بر بندگان خویش میفرستیم.[1]
با نگاهی به روایات اسلامی به خوبی روشن می‌شود که شب قدر در امتهای پیشین نیز بوده است و البته باید گفت به خاطر فضیلت پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله بر همه انبیاء و نیز نزول قرآن کریم در این شب، فضیلت و اهمیت شب قدر در اسلام نمود بیشتری پیدا کرده است. در روایتی از امام علیه السلام میخوانیم:
خداوند شب قدر را در آغاز آفرینش دنیا و آن گاه که اولین نبی و اولین وصی را آفرید، پدید آورد و در حقیقت چنین اراده کرده است که در هر سال شبی باشد که در آن تفسیر امور تا سال آینده نازل شود و هر کسی که این حقیقت را انکار کند خدا را درباره علمش رد کرده است، زیرا پیامبران الهی قیام نمیکنند مگر آنکه در چنین شبی به آنها حجت داده شود. آری به خدا سوگند آدم نمرد مگر آنکه بر او وصی بود و بر هر یک از پیامبران بعد از آدم در این شب [قدر] امر خدا میآمد تا آن را به وصی بعد از خود واگذارد، برتری ایمان کسی که به همه‌ی «اِنّا اَنْزلنا» و تفسیرش ایمان بیاورد بر کسی که چون او نیست مانند برتری انسان بر حیوانات است.[2]
در روایت دیگری آمده است ابوذر غفاری از رسول خدا صلّی الله علیه و آله پرسید: آیا شب قدر فقط در عهد پیامبران بوده و پس از آنها از بین میرود؟ حضرت فرمودند: نه چنین است، بلکه تا روز قیامت باقی است.[3]
در روایت دیگری نیز از رسول خدا صلّی الله علیه و آله نقل شده که فرمودند: حضرت موسی در مناجاتی عرضه داشتند: پروردگارا قربت را خواهانم، خداوند فرمود: در بیداری شب قدر است. عرض کرد: رحمتت را خواستارم، فرمود: در رحم کردن بر بینوایان در شب قدر است، گفت: خدایا جواز عبور از صراط را میخواهم پاسخ آمد در شب قدر صدقه ده. خدایا بهشت و نعمتهایش را میخواهم، فرمود: در گرو تسبیح گفتن در شب قدر است. عرضه داشت: نجات از آتش دوزخ، خدا فرمود: استغفار در شب قدر. در پایان گفت: خدایا رضایتت را می‌‌طلبم، فرمود: در شب قدر نماز بگذار.[4]
در تورات و انجیل موجود شبی به نام قدر وجود ندارد اما به جای آن شب مقدس با اعمال مخصوص دارد که به شب و عید فصح یا فطیر معروف است که حضرت موسی در این شب بنیاسرائیل را به کارهایی وا میداشتند و این شب مقارن است با چند روز روزه گرفتن که شباهتهایی به شب قدر دارد.[5]
در مسیحیت نیز این شب مقدس شمرده میشد و در باور آنها چون عیسی آخرین شامش را در این شب خورد و فردایش به صلیب کشیده شد و سپس زنده گشته به آسمان رفت، لذا از تقدس ویژهای برخوردار شد و امروز به نام عشاء ربانی یا شام آخر از اهمیت ویژهای در جامعه مسیحیت برخوردار است.[6]
اما در این ادیان این شب را شب قدر نمیدانند بلکه با نامهای همچون عید فصح، شب پسح یا عید فطیر معروف است و نتیجه این که هر چند با نگاه به روایات اسلامی شب قدر از اول خلقت عالم امکان، بوده ولی در کتابهای مقدس یهود و مسیح اثری از عنوان شب قدر دیده نشده و ممکن است علت آن تحریفهای موجود در این کتابها باشد و یا این‌که چون زبان اصلی کتاب مقدس عبری بوده شاید لفظ قدر معنای دیگری داشته است. به هر حال در آثاری که از یهودیت و مسیحیت در دسترس است شبی به نام قدر وجود ندارد یا حداقل ما پیدا نکردیم.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. منهج الصادقین؛ فتح الله کاشانی، ج 10، ص 305، ذیل سوره قدر؛2. پرتوی از قرآن؛ محمود طالقانی، ج 4، ص 196، ذیل سوره قدر؛
3. کوثر قرآن [تفسیر سورههای کوثر و قدر]؛ محسن قرائتی، ذیل سوره قدر؛
4. الیهود، عقائدهم الدینیه و عباداتهم، احمد شلبی.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. برگرفته از آیات 3 تا 6 سوره دخان.
[2]. کلینی، محمد، کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1365 ه. ش، ج 1، ص 250، روایت 7.
[3]. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفا، ج 25، ص 97، ب3.
[4]. شیخ حر عاملی، وسایل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت 1409 ه. ق، ج 8، ص 20، ب 1، ح 10019.
[5]. رک: کتاب مقدس، انگلیس، ایلام، 2002 م، عهد قدیم، سفر تثنیه، ب2، ، ش 7، و سفر خروج ب 12، ش 12 به بعد و سفر لاویان ب 23.
[6]. همان، عهد جدید، انجیل یوحنا، ب 2 ش 12 به بعد و ب 11، ش 55، و اول قرنتیان ب 5، ش 7، ب 11، ش 20.
منبع: اندیشه قم
