معنای مکر الهی

پرسش :

چرا قرآن کریم، خدا را اهل مکر می‌خواند و این صفت زشت را به او نسبت می‌دهد؟

پاسخ :
الف) معنای کلمه "مکر" در زبان عربی، با کلمه ی "مکر" در زبان فارسی فرق می‌کند. در زبان فارسی مکر به معنی نقشه‌های شیطانی و زبان آور است در حالی که در زبان عربی مکر به معنی چاره جویی و چاره اندیشی است؛ چه این چاره اندیشی شیطانی و زبان آور باشد و چه خیرخواهانه و سودبخش. خدا هم پیوسته برای نجات مؤمنان و پیشبرد اهداف دین خود و یاری بنده‌هایش چاره جویی می‌کند. از این رو هیچ اشکالی ندارد که او را اهل مکر بدانیم.(1) حتی اشکالی ندارد که مثل قرآن، خدا را بهترین مکر کننده یعنی بهترین چاره جو بخوانیم.

ب) البته آنجا هم که قران کریم، مکر به معنی نیرنگ، کید و خدعه را به خدا نسبت می‌دهد، مذموم و ناپسندی را مطرح نمی کند. مکر و فریبی که انسان انجام می‌دهد، از سر ضعف و ناتوانی است. انسان به خاطر ضعف و ناتوانی از رسیدن به اهداف خود دست به دامان مکر و نیرنگ و فریب می‌شود، ولی خدا قوی تر از آن است که برای رسیدن به اهدافش نیازمند مکر و نیرنگ باشد. منظور از مکر و فریبی که قرآن به خدا نسبت می‌دهد، برخورد ظریف و حکیمانه‌ی خدا با مجرمان و مجازات مدبرانه‌ای آنهاست. از آنجا که این نوع برخورد و مجازات قدری پیچیده و دور از انتظار است، کلمه‌ی مکر و خدعه درباره ی آن به کار رفته است.(2)

پی نوشت‌ها:
1. تفسیر نمونه، ج2، ص659.
2. سایت پرسمان.

منبع: هفتاد پرسش و پاسخ درباره‌ خدا، غلامرضا حیدری ابهری، تهران: انتشارات قدیانی، چاپ دوم، 1392.