راهکار امام صادق علیه السلام برای تشخیص روایات صحیح
پرسش :
امام صادق (علیه السلام) چه راهکاری را برای شناخت «احادیث صحیح» از جعلیات ارائه دادند؟
پاسخ :
امام صادق(علیه السّلام) قرآن را به عنوان اصل و حدیث را به عنوان فرع مطرح کرده و ملاک درستی و نادرستی حدیث را مطابقت حدیث با قرآن دانستند. این اصلی بود که سایر امامان(علیهم السّلام) نیز آن را ترویج می کردند.(1) امام صادق(علیه السّلام) به شیعیان خود دستور دادند تا حدیثی را درست بدانند که مطابق با قرآن باشد. در نقل های مکرری از امام صادق(علیه السّلام) آمده است که:
«اِذَا وَرَدَ عَلَیْکُمْ حَدِیثٌ فَوَجَدْتُمُوهُ لَهُ شَاهِداً مِنْ کِتَابِ اللهِ اَوْ مِنْ قُوْلِ رَسُولِ اللهِ وَ اِلَّا فَالَّذِی جَاءَکُمْ بِهِ اَوْلَی بِهِ»(2)؛ (زمانی که حدیثی به دست شما می رسد، اگر شاهدی از قرآن یا حدیث رسول خدا(صلّی اللّه علیه و آله) بر آن بود، بپذیرید؛ در غیر این صورت این حدیث برای همان کسی باشد که حدیث را برای شما نقل کرده).
و نیز فرمودند: «مَا أتَاکُمْ عَنَّا مِنْ حَدِیثٍ لَایُصَدِّقُهُ کِتَابُ اللهِ فَهُوَ بَاطِلٌ»(3)؛ (حدیثی که کتاب خدا آن را تأیید نکند باطل است).
همچنین در روایت دیگری می فرمایند: «مَا لَمْ یُوَافِقْ مِنَ الْحَدِیثِ الْقُرْآنُ، فَهُوَ زُخْرُفٌ»(4)؛ (حدیثی که مطابق با قرآن نباشد، نادرست است).
این نگرش که قرآن حاکم بر حدیث است، مانع بسیاری از کجروی های فکری می شد که نشأت گرفته از نظریه «السنة قاضیة علی الکتاب» بود. چنانکه این نگرش، مانعی بر سر راه افکار و اندیشه های غالیان بود که با طرح احتمال تحریف قرآن می کوشیدند تا مطالب نادرست خود را به نام ائمه و به عنوان حدیث نشر دهند.
امام صادق(علیه السّلام) خود از مفسران بنام قرآن بودند که اخبار تفسیری آن حضرت در «مجمع البیان» و پیش از آن در «تفسیر قمی» و «تفسیر عیاشی» آمده است. حضرت درباره قرآن می فرمودند: «اِنَّ الْقُرْآنَ حَیٌّ لَمْ یَمُتْ وَ اِنَّهُ یَجْرِی کَمَا یَجْرِی اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ وَ کَمَا یَجْرِی الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ». (قرآن زنده است؛ مرگ بدان راه ندارد؛ و به سان گردش شب و روز و آفتاب و ماه در جریان است).(5) چنان که فرمودند: «اِنَّ الْقُرْآنَ فِی کُلِّ زَمَانٍ جَدِیدٍ»(6)؛ (قرآن در هر زمان، تازه و جدید است).
افزون بر اینها، امام صادق(علیه السّلام) با طرح روایاتی در زمینه فضایل خواندن سوره های قرآن، کوشیدند تا قرآن را در جامعه اسلامی احیا کنند. در روایتی از آن حضرت نقل شده است که روز قیامت سه چیز به خداوند شکایت خواهند کرد ...سوم: «مُصْحَفٌ مُعَلَّقٌ قَدْ وَقَعَ عَلَیْهِ الْغُبَارُ لَایُقْرَأُ فِیهِ»(7)؛ (قرآنی که غبار آن را گرفته و خوانده نمی شود). حضرت اصرار داشتند که حتی تاجر باید شب که از بازار به خانه بر می گردد، سوره‌ای از قرآن بخواند.(8) نیز حضرت تأکید داشت تا قرآن را با حزن بخوانند.(9)
پی نوشت:
(1). احادیث امامان در این زمینه در جامع الاخبار و الآثار عن النبی و الائمه(علیهم السّلام)، الموحد الابطحی الاصفهانی، محمدباقربن المرتضی مؤسسه الامام المهدی(علیه السّلام)، قم، ۱۴۱۱ق، چاپ اول، ج 1، ص 395 - 406 آمده است.
(2). الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، آخوندى، محمد، دار الکتب الإسلامیه، تهران، 1407 ق، چاپ چهارم، ج 1، ص 69؛ المحاسن، برقى، احمد بن محمد بن خالد، محقق / مصحح: محدث، ارموی، بی جا، تهران، 1370 ق، ج 1، ص 225؛ بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق / مصحح: جمعى از محققان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403 ق، چاپ دوم، ج 2، ص 243.
(3). المحاسن، همان، ج 1، ص 221؛ کتاب التفسیر، عیاشى، محمد بن مسعود، تحقیق: رسولى محلاتی، سید هاشم، چاپخانه علمیه، تهران، 1380 ق، چاپ اول، ج 1، ص 9.
(4). الکافی، همان، ج 1، ص 69.
(5). تفسیر العیاشی، همان، ج 2، ص 243.
(6). عیون أخبار الرضا(علیه السلام)، ابن بابویه، محمد بن على، نشر اعلمی، تهران، بی تا، ج 2، ص 87؛ بحار الانوار، همان، ج 2، ص 280.
(7). الکافی، همان، ج 2، ص 613؛ الخصال، ابن بابویه، محمد بن على، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، انتشارات اسلامى، قم، 1403 ق، ص 142.
(8). الکافی، همان، ج 2، ص 499.
(9). همان، ص 614.
منبع: حیات فکری و سیاسی امامان شیعه (علیهم السلام)، رسول جعفریان، قم: موسسه انصاریان، 1381 ش.
امام صادق(علیه السّلام) قرآن را به عنوان اصل و حدیث را به عنوان فرع مطرح کرده و ملاک درستی و نادرستی حدیث را مطابقت حدیث با قرآن دانستند. این اصلی بود که سایر امامان(علیهم السّلام) نیز آن را ترویج می کردند.(1) امام صادق(علیه السّلام) به شیعیان خود دستور دادند تا حدیثی را درست بدانند که مطابق با قرآن باشد. در نقل های مکرری از امام صادق(علیه السّلام) آمده است که:
«اِذَا وَرَدَ عَلَیْکُمْ حَدِیثٌ فَوَجَدْتُمُوهُ لَهُ شَاهِداً مِنْ کِتَابِ اللهِ اَوْ مِنْ قُوْلِ رَسُولِ اللهِ وَ اِلَّا فَالَّذِی جَاءَکُمْ بِهِ اَوْلَی بِهِ»(2)؛ (زمانی که حدیثی به دست شما می رسد، اگر شاهدی از قرآن یا حدیث رسول خدا(صلّی اللّه علیه و آله) بر آن بود، بپذیرید؛ در غیر این صورت این حدیث برای همان کسی باشد که حدیث را برای شما نقل کرده).
و نیز فرمودند: «مَا أتَاکُمْ عَنَّا مِنْ حَدِیثٍ لَایُصَدِّقُهُ کِتَابُ اللهِ فَهُوَ بَاطِلٌ»(3)؛ (حدیثی که کتاب خدا آن را تأیید نکند باطل است).
همچنین در روایت دیگری می فرمایند: «مَا لَمْ یُوَافِقْ مِنَ الْحَدِیثِ الْقُرْآنُ، فَهُوَ زُخْرُفٌ»(4)؛ (حدیثی که مطابق با قرآن نباشد، نادرست است).
این نگرش که قرآن حاکم بر حدیث است، مانع بسیاری از کجروی های فکری می شد که نشأت گرفته از نظریه «السنة قاضیة علی الکتاب» بود. چنانکه این نگرش، مانعی بر سر راه افکار و اندیشه های غالیان بود که با طرح احتمال تحریف قرآن می کوشیدند تا مطالب نادرست خود را به نام ائمه و به عنوان حدیث نشر دهند.
امام صادق(علیه السّلام) خود از مفسران بنام قرآن بودند که اخبار تفسیری آن حضرت در «مجمع البیان» و پیش از آن در «تفسیر قمی» و «تفسیر عیاشی» آمده است. حضرت درباره قرآن می فرمودند: «اِنَّ الْقُرْآنَ حَیٌّ لَمْ یَمُتْ وَ اِنَّهُ یَجْرِی کَمَا یَجْرِی اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ وَ کَمَا یَجْرِی الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ». (قرآن زنده است؛ مرگ بدان راه ندارد؛ و به سان گردش شب و روز و آفتاب و ماه در جریان است).(5) چنان که فرمودند: «اِنَّ الْقُرْآنَ فِی کُلِّ زَمَانٍ جَدِیدٍ»(6)؛ (قرآن در هر زمان، تازه و جدید است).
افزون بر اینها، امام صادق(علیه السّلام) با طرح روایاتی در زمینه فضایل خواندن سوره های قرآن، کوشیدند تا قرآن را در جامعه اسلامی احیا کنند. در روایتی از آن حضرت نقل شده است که روز قیامت سه چیز به خداوند شکایت خواهند کرد ...سوم: «مُصْحَفٌ مُعَلَّقٌ قَدْ وَقَعَ عَلَیْهِ الْغُبَارُ لَایُقْرَأُ فِیهِ»(7)؛ (قرآنی که غبار آن را گرفته و خوانده نمی شود). حضرت اصرار داشتند که حتی تاجر باید شب که از بازار به خانه بر می گردد، سوره‌ای از قرآن بخواند.(8) نیز حضرت تأکید داشت تا قرآن را با حزن بخوانند.(9)
پی نوشت:
(1). احادیث امامان در این زمینه در جامع الاخبار و الآثار عن النبی و الائمه(علیهم السّلام)، الموحد الابطحی الاصفهانی، محمدباقربن المرتضی مؤسسه الامام المهدی(علیه السّلام)، قم، ۱۴۱۱ق، چاپ اول، ج 1، ص 395 - 406 آمده است.
(2). الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، آخوندى، محمد، دار الکتب الإسلامیه، تهران، 1407 ق، چاپ چهارم، ج 1، ص 69؛ المحاسن، برقى، احمد بن محمد بن خالد، محقق / مصحح: محدث، ارموی، بی جا، تهران، 1370 ق، ج 1، ص 225؛ بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق / مصحح: جمعى از محققان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403 ق، چاپ دوم، ج 2، ص 243.
(3). المحاسن، همان، ج 1، ص 221؛ کتاب التفسیر، عیاشى، محمد بن مسعود، تحقیق: رسولى محلاتی، سید هاشم، چاپخانه علمیه، تهران، 1380 ق، چاپ اول، ج 1، ص 9.
(4). الکافی، همان، ج 1، ص 69.
(5). تفسیر العیاشی، همان، ج 2، ص 243.
(6). عیون أخبار الرضا(علیه السلام)، ابن بابویه، محمد بن على، نشر اعلمی، تهران، بی تا، ج 2، ص 87؛ بحار الانوار، همان، ج 2، ص 280.
(7). الکافی، همان، ج 2، ص 613؛ الخصال، ابن بابویه، محمد بن على، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، انتشارات اسلامى، قم، 1403 ق، ص 142.
(8). الکافی، همان، ج 2، ص 499.
(9). همان، ص 614.
منبع: حیات فکری و سیاسی امامان شیعه (علیهم السلام)، رسول جعفریان، قم: موسسه انصاریان، 1381 ش.
