انکار وصیت پیامبر (ص) توسط عایشه
پرسش :
آیا همان طور که عایشه می گوید، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در آخرین لحظات عمر شریف خود وصیّتی نکردند؟
پاسخ :
در طبقات ابن سعد آمده است که: به عایشه گفتند: آیا پیامبر(صلی الله علیه و آله) به علی(علیه السلام) وصیّت نمود؟ گفت: او در دامن من رحلت نمود و من متوجه نشدم چه موقع از دنیا رفت، پس چگونه به علی (علیه السلام) وصیّت نمود؟!(1)
بسیاری از کتب حدیثی اهل سنت طبق این حدیث چنین پنداشته اند که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در رابطه با خلافت و جانشینی بعد از خود وصیّتی نداشته است.(2)
اما باید گفت: اگر ما هیچ دلیلی مبنی بر وصیت پیامبر(صلی الله علیه و آله) در امر خلافت نداشته باشیم و روایات در این زمینه منحصر به روایات عایشه باشد، به دلیل بغض و کینه ای که عایشه نسبت به علی (علیه السلام) داشته است، باز هم نمی توانیم آن روایات را بپذیریم، چنانچه امیرالمؤمنین(علیه السلام) خود در این رابطه میفرماید: «وَضِغنٌ غَلاَ فِی صَدرِهَا کَمِرجَلِ القَینِ»: (و حسدی در سینه داشت که همانند دیگ آهنین می جوشید).(3)
مضافاً روایاتی از عایشه نقل شده که پیامبر(صلی الله علیه و آله) هنگام رحلت نسبت به اموری وصیت کرده است، این روایات با روایت منقول از عایشه مبنی بر عدم وصیت پیامبر(صلی الله علیه و آله) در تعارض است، از جمله:
ابن کثیر در کتاب خود نقل می کند که عایشه گفت: چون بیماری پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) شدت یافت به عبدالرحمن بن ابی بکر فرمود: قلم و کاغذ بیاورید تا راجع به ابوبکر سفارشی بنمایم که هیچ کس پس از من در مورد او اختلاف ننماید... و یا اینکه طمع کاری آرزوی مقام او را نکند.(4)
و نظیر این حدیث را مسلم در صحیح خود از عایشه نقل کرده است.(5)
طبری می گوید: از عایشه نقل است که گفت: آخرین وصیت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) این بود که فرمود: دو آئین در جزیرةالعرب، استقرار نیابد؛(6)و بیشترین سفارش پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) تا آخرین لحظات، سفارش به نماز و بردگان و کنیزان بود.(7)
مضافاًُ در روایت اول به نقل از عایشه آمده که وی گفت: «پیامبر(صلی الله علیه و آله) در دامان من جان سپرد» و این را دلیل بر عدم وصیّت پیامبر(صلی الله علیه و آله) دانسته؛ حال سؤال این است که آیا وصیت نکردن پیامبر (صلی الله علیه و آله) در دامان عایشه دلیل بر نبودن هیچگونه وصیّتی از جانب پیامبر(صلی الله علیه و آله) می باشد؟
امام سندی در پاورقی جزء ششم سنن نسائی، (ص241چاپ الأزهر مصر) می گوید: روشن است این حدیث مانع نمی شود که پیامبر(صلی الله علیه و آله) قبلاً وصیتی نداشته باشد، و درست نیست که بگوئیم: پیامبر(صلی الله علیه و آله) به مرگ ناگهانی از دنیا رفته به گونه ای که نتوانسته است وصیّتی بنماید، زیرا او خود بارها از مرگ خود خبر داده بود.(8)
صرف نظر از مطالب ذکر شده، روایات فراوانی وجود دارد که می گوید: پیامبر(صلی الله علیه و آله) در آغوش علی(علیه السلام) رحلت نمود نه عایشه، از آن جمله:
1ـ جابر بن عبدالله انصاری گوید: کعب الاحبار در دوران عمر، درحالی که همه ما نشسته بودیم به پا خاست، و از عمر درمورد آخرین گفته پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) سؤال نمود و او گفت: از علی(علیه السلام) سؤال کن. کعب از علی (علیه السلام) سؤال نمود، و او پاسخ داد: در آخرین لحظات زندگی پیامبر(صلی الله علیه و آله)، من او را به سینه خود چسبانده بودم و آن حضرت به نماز سفارش می کرد. کعب گفت آری آخرین وصیت پیامبران همین است، آنان به نماز مأمور شده اند، و برای آن مبعوث گردیده اند.
2ـ ابن غطفان گوید: از ابن عباس سؤال نمودم: آیا در هنگامی که پیامبر(صلی الله علیه و آله) وفات نمود، مشاهده نمودی که سر پیامبر(صلی الله علیه و آله) در دامن کسی باشد؟ در پاسخ گفت: آری پیامبر(صلی الله علیه و آله) وفات یافت، در حالی که به سینه علی(علیه السلام) تکیه داده بود. به او گفتم: عروة از عایشه روایت می کند که پیامبر(صلی الله علیه و آله) در دامن او وفات یافت، ابن عباس گفت: «آیا تو آنرا باور می کنی؟ به خدا سوگند پیامبر(صلی الله علیه و آله) وفات یافت در حالی که به سینه علی(علیه السلام) تکیه داده بود»(9) .
3- از عایشه روایت است که گفت: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به هنگام رحلت و احتضار در خانه او بود و فرمود: حبیب مرا نزد من فرا خوانید پس ابو بکر را فرا خواندیم، حضرت نگاهی به او کرد و سپس سر خود را برگرداند آنگاه فرمود: حبیب مرا نزد من فراخوانید، پس عمر را فراخواندیم، وقتی حضرت به او نگاه کرد سر خود را برگرداند آنگاه فرمود: حبیب مرا نزد من فراخوانید، پس من گفتم: وای بر شما، علی بن ابی طالب را برای او فراخوانید، به خدا سوگند غیر از علی را اراده نفرموده است، پس علی را فراخواندند وقتی آن حضرت آمد، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پارچهای را که روی خود داشت، کنار زد و علی (علیه السلام) را داخل آن پارچه نمود، و او را از خود جدا نکرد تا رحلت نمود، در حالی که دست پیامبر بر بدن علی (علیه السلام) بود (10) و چندین روایت دیگر، تصریح دارند که پیامبر(صلی الله علیه و آله) در حالی که به سینه علی(علیه السلام) تکیه داده بود وفات یافت(11).
پی‌نوشت‌ها:
(1). طبقات ابن سعد، ج2، ص260 بیروت، و ج2، ق2، ص49، لیدن.
(2). صحیح بخاری، ج3، حدیث 19، ص125، باب مرض النبی، ابن ابی الحدید، ج2، ص54 به نقل صحیحین و طبقات.
(3). سخن 156 شرح نهج البلاغه. ابن ابی الحدید، ج9 ص189
(4).البدایه و النهایه، ابن کثیر، ج5، ص228
(5). صحیح مسلم، ج 4، فضائل الصحابه.
(6). طبری ، ج 2 ص240، دارالکتب، طبقات ج 2 ق 2، ص44، لیدن.
(7).البدایه والنهایه ابن کثیر ج 5، ص 238 ؛ طبقات ج2، ق2، ص 45
(8). المراجعات، ص257، پاورفی2 چاب هفدهم مصر.
(9). طبقات ابن سعد ، ج 2، ص51، لیدن؛ کنزالعمال، ج 4، ص55.
(10). البدایة و النهایة،ابن کثیر، ج 7، ص 360 (عن عبد الله بن عمر)
(11). طبقات ابن سعد، ج 2، ص262، چاپ بیروت، باب کسانی که گفته اند پیامبر (صلی الله علیه وآله) در دامان علی بدرود زندگی گفت.
منبع: سیاه ترین هفته تاریخ، علی محدث(بندر ریگی)، انتشارات اخلاق، 1377 ش.
در طبقات ابن سعد آمده است که: به عایشه گفتند: آیا پیامبر(صلی الله علیه و آله) به علی(علیه السلام) وصیّت نمود؟ گفت: او در دامن من رحلت نمود و من متوجه نشدم چه موقع از دنیا رفت، پس چگونه به علی (علیه السلام) وصیّت نمود؟!(1)
بسیاری از کتب حدیثی اهل سنت طبق این حدیث چنین پنداشته اند که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در رابطه با خلافت و جانشینی بعد از خود وصیّتی نداشته است.(2)
اما باید گفت: اگر ما هیچ دلیلی مبنی بر وصیت پیامبر(صلی الله علیه و آله) در امر خلافت نداشته باشیم و روایات در این زمینه منحصر به روایات عایشه باشد، به دلیل بغض و کینه ای که عایشه نسبت به علی (علیه السلام) داشته است، باز هم نمی توانیم آن روایات را بپذیریم، چنانچه امیرالمؤمنین(علیه السلام) خود در این رابطه میفرماید: «وَضِغنٌ غَلاَ فِی صَدرِهَا کَمِرجَلِ القَینِ»: (و حسدی در سینه داشت که همانند دیگ آهنین می جوشید).(3)
مضافاً روایاتی از عایشه نقل شده که پیامبر(صلی الله علیه و آله) هنگام رحلت نسبت به اموری وصیت کرده است، این روایات با روایت منقول از عایشه مبنی بر عدم وصیت پیامبر(صلی الله علیه و آله) در تعارض است، از جمله:
ابن کثیر در کتاب خود نقل می کند که عایشه گفت: چون بیماری پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) شدت یافت به عبدالرحمن بن ابی بکر فرمود: قلم و کاغذ بیاورید تا راجع به ابوبکر سفارشی بنمایم که هیچ کس پس از من در مورد او اختلاف ننماید... و یا اینکه طمع کاری آرزوی مقام او را نکند.(4)
و نظیر این حدیث را مسلم در صحیح خود از عایشه نقل کرده است.(5)
طبری می گوید: از عایشه نقل است که گفت: آخرین وصیت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) این بود که فرمود: دو آئین در جزیرةالعرب، استقرار نیابد؛(6)و بیشترین سفارش پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) تا آخرین لحظات، سفارش به نماز و بردگان و کنیزان بود.(7)
مضافاًُ در روایت اول به نقل از عایشه آمده که وی گفت: «پیامبر(صلی الله علیه و آله) در دامان من جان سپرد» و این را دلیل بر عدم وصیّت پیامبر(صلی الله علیه و آله) دانسته؛ حال سؤال این است که آیا وصیت نکردن پیامبر (صلی الله علیه و آله) در دامان عایشه دلیل بر نبودن هیچگونه وصیّتی از جانب پیامبر(صلی الله علیه و آله) می باشد؟
امام سندی در پاورقی جزء ششم سنن نسائی، (ص241چاپ الأزهر مصر) می گوید: روشن است این حدیث مانع نمی شود که پیامبر(صلی الله علیه و آله) قبلاً وصیتی نداشته باشد، و درست نیست که بگوئیم: پیامبر(صلی الله علیه و آله) به مرگ ناگهانی از دنیا رفته به گونه ای که نتوانسته است وصیّتی بنماید، زیرا او خود بارها از مرگ خود خبر داده بود.(8)
صرف نظر از مطالب ذکر شده، روایات فراوانی وجود دارد که می گوید: پیامبر(صلی الله علیه و آله) در آغوش علی(علیه السلام) رحلت نمود نه عایشه، از آن جمله:
1ـ جابر بن عبدالله انصاری گوید: کعب الاحبار در دوران عمر، درحالی که همه ما نشسته بودیم به پا خاست، و از عمر درمورد آخرین گفته پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) سؤال نمود و او گفت: از علی(علیه السلام) سؤال کن. کعب از علی (علیه السلام) سؤال نمود، و او پاسخ داد: در آخرین لحظات زندگی پیامبر(صلی الله علیه و آله)، من او را به سینه خود چسبانده بودم و آن حضرت به نماز سفارش می کرد. کعب گفت آری آخرین وصیت پیامبران همین است، آنان به نماز مأمور شده اند، و برای آن مبعوث گردیده اند.
2ـ ابن غطفان گوید: از ابن عباس سؤال نمودم: آیا در هنگامی که پیامبر(صلی الله علیه و آله) وفات نمود، مشاهده نمودی که سر پیامبر(صلی الله علیه و آله) در دامن کسی باشد؟ در پاسخ گفت: آری پیامبر(صلی الله علیه و آله) وفات یافت، در حالی که به سینه علی(علیه السلام) تکیه داده بود. به او گفتم: عروة از عایشه روایت می کند که پیامبر(صلی الله علیه و آله) در دامن او وفات یافت، ابن عباس گفت: «آیا تو آنرا باور می کنی؟ به خدا سوگند پیامبر(صلی الله علیه و آله) وفات یافت در حالی که به سینه علی(علیه السلام) تکیه داده بود»(9) .
3- از عایشه روایت است که گفت: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به هنگام رحلت و احتضار در خانه او بود و فرمود: حبیب مرا نزد من فرا خوانید پس ابو بکر را فرا خواندیم، حضرت نگاهی به او کرد و سپس سر خود را برگرداند آنگاه فرمود: حبیب مرا نزد من فراخوانید، پس عمر را فراخواندیم، وقتی حضرت به او نگاه کرد سر خود را برگرداند آنگاه فرمود: حبیب مرا نزد من فراخوانید، پس من گفتم: وای بر شما، علی بن ابی طالب را برای او فراخوانید، به خدا سوگند غیر از علی را اراده نفرموده است، پس علی را فراخواندند وقتی آن حضرت آمد، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پارچهای را که روی خود داشت، کنار زد و علی (علیه السلام) را داخل آن پارچه نمود، و او را از خود جدا نکرد تا رحلت نمود، در حالی که دست پیامبر بر بدن علی (علیه السلام) بود (10) و چندین روایت دیگر، تصریح دارند که پیامبر(صلی الله علیه و آله) در حالی که به سینه علی(علیه السلام) تکیه داده بود وفات یافت(11).
پی‌نوشت‌ها:
(1). طبقات ابن سعد، ج2، ص260 بیروت، و ج2، ق2، ص49، لیدن.
(2). صحیح بخاری، ج3، حدیث 19، ص125، باب مرض النبی، ابن ابی الحدید، ج2، ص54 به نقل صحیحین و طبقات.
(3). سخن 156 شرح نهج البلاغه. ابن ابی الحدید، ج9 ص189
(4).البدایه و النهایه، ابن کثیر، ج5، ص228
(5). صحیح مسلم، ج 4، فضائل الصحابه.
(6). طبری ، ج 2 ص240، دارالکتب، طبقات ج 2 ق 2، ص44، لیدن.
(7).البدایه والنهایه ابن کثیر ج 5، ص 238 ؛ طبقات ج2، ق2، ص 45
(8). المراجعات، ص257، پاورفی2 چاب هفدهم مصر.
(9). طبقات ابن سعد ، ج 2، ص51، لیدن؛ کنزالعمال، ج 4، ص55.
(10). البدایة و النهایة،ابن کثیر، ج 7، ص 360 (عن عبد الله بن عمر)
(11). طبقات ابن سعد، ج 2، ص262، چاپ بیروت، باب کسانی که گفته اند پیامبر (صلی الله علیه وآله) در دامان علی بدرود زندگی گفت.
منبع: سیاه ترین هفته تاریخ، علی محدث(بندر ریگی)، انتشارات اخلاق، 1377 ش.
