شبهه: علم فقه به عنوان یک علم بشرى، همواره ناقص است

پرسش :

شبهه: علم فقه از آن نظر که یک علم بشرى است، همواره ناقص است و امکان تکامل بیشتر را دارد، فقط تحقیقات درون فقهى، بلکه تحولات علم اصول مى تواند علم فقه را شدیداً متحول کند و لذا ادعاى کمال براى آن بى وجه است.

پاسخ :

پاسخ آیت الله العظمی جعفر سبحانی (دام ظله):

در مورد این سؤال باید گفت: این که مى گویند علم فقه یک دانش بشرى است، مقصودشان از این سخن چیست؟ آیا همین کتاب هاى مدون فقهى را مى فرمایند؟ مثل نهایه ى شیخ طوسى، مکاسب و جواهر و... البته این درست؛ چرا که یک فکر بشرى است. مسلماً فکر بشر این پدیده را به نام نهایه و مکاسب و... آورده است و اگر مقصود سؤال کننده منابع و مصادر فقه، به نام کتاب و سنت است، که این ها اندیشه ى بشرى است، این عقیده اشتباه است؛ چراکه منابع فقه ما، وحىِ خطاناپذیر است. پس باید بین فقه مدون و منابع فقهى فرق گذاشت. 

مسلماً این گونه دو پهلو حرف زدن ضرر دارد؛ زیرا جوان ناآگاه، گمان مى کند که فقه به طور کلى اندیشه ى بشرى است.

این که سؤال کننده مى گوید ناقص است و ناقص احتیاج به تجزیه و تحلیل دارد، آیا مقصودش این است که فقه ما پاسخ گوى نیازهاى امروز بشر نیست؟ اگر این باشد، ما این را تکذیب مى کنیم؛ چراکه فقه ما پاسخ گوى تمام احکام و حوادثى است که امروز رخ مى دهد. در این چهارده قرن، فقه ما در برابر حوادث ناکام نبوده است. اگر ما کسانى بودیم که باب اجتهاد را مسدود مى دانستیم، این اشکال وارد بود؛ چرا که حوادث بى شمار است و باب اجتهاد هم مسدود؛ بنا بر این فقه ما پاسخ گو نیست. امّا چون عامل اجتهاد در میان ما است، نمى توان گفت فقه ما قادر به پاسخ سؤالات نیست. اگر مقصودش این است که فقه امروز نمى تواند حوادث یک قرن بعد را جواب بدهد، حرف درستى است؛ امّا این که فقه امروز ناتوان باشد، دلیل نمى شود که منابع فقهى ما ناتوان باشند؛ چراکه همان منابع فقهى، پاسخ گوى نیازهاى یک قرن بعد هم است.

ما باید از دو پهلو سخن گفتن بپرهیزیم. هر حادثه ى جدیدى که باشد (مسائل مستحدثه) پاسخ دارد. اگر فقه امروز نسبت به قرن آینده نقص دارد، اشکالى ندارد؛ چراکه نمى توان پیش بینى کرد. منابع فقه ما ناتوان نیست و تکامل و کمالى که ما ادعا مى کنیم، در منابع فقهى ما وجود دارد.

این را قبول داریم که کمال مطلق در فقه امروز نیست؛ آن چه که افتخار ما است، کمال مطلقِ منابع است نه فقه امروزى که فقط مى تواند حوادث امروز را پیش بینى کند. مرحوم شیخ طوسى استاد صاحب جواهر است. صاحب جواهر خود را شاگرد شیخ طوسى مى داند؛ اما بین این دو فقیه در فقه خیلى فاصله است. کمالى که در جواهر است در کتاب نهایة یا مبسوط شیخ نیست؛ ولى این دلیل نمى شود که فقه ناتمام است؛ چراکه فقه در هر دوره توانایى پاسخ گویى حوادث مستحدثه را دارد. این مسئله در تجربه ى چهارده قرن روشن شده است. خلاصه، جواب این شد که ما نباید فقه را با منابع اشتباه بگیریم و اگر مراد این است که کتاب هاى فقهى نسبت به زمان معاصر نقص دارد، این اشتباه است. امّا نسبت به آینده توانایى ندارد.

منبع: کتابخانه دیجیتال امام علی علیه السلام