راه تقرّب و رسیدن به خدا
پرسش :
احساس می کنم از خداوند دور شده ام؛ راه رسیدن به خدا را برای من بیان فرمایید؟ می خواهم احساس کنم به خداوند نزدیکم و از بندگان مقرّب او هستم.
پاسخ :
«تقّرب به خدا» و «وصول الی الله»، مهمّ ترین دغدغه هر مؤمنی است؛ و آن را اصلی ترین هدف زندگی خود می داند. بهترین راه رسیدن به خداوند نیز همان راهی است که خداوند خود در آیات نورانی قرآن بیان کرده است. ابتدا باید معرفت و شناخت خود را نسبت به پروردگار افزایش داد و سپس در مسیری که او تعیین کرده است گام نهاد. اگر انسان خداوند و مسیر «سلوک الی الله» را درست بشناسد و در آن گام بر دارد، به سوی مقام قرب الهی حرکت نموده است.(1)
عوامل مؤثر در این مسیر متعدد هستند، اما مهم ترین شان را می توان این گونه برشمرد:
1. ایمان به خداوند: اگر بخواهیم به درجات عالی «تقرّب الی الله» دست یابیم، باید بالاترین مراتب ایمان را درک نمائیم. امام علی(علیه السلام) می فرماید: «أقربُ النّاس مِنَ اللهِ سبحانَهُ أحْسَنُهم ایماناً»(2)؛ (نزدیک ترین مردم به خدای سبحان، نیک ایمان ترین آنهاست).
برای رسیدن به مراتب بالای ایمان نیز باید خداوند را همیشه همراه و ناظر اعمالمان ببینیم؛ چرا که پیامبر(صلی الله علیه وآله) در این باره فرمود: «أفضَلُ الإیمانِ أن تَعلَمَ أنَّ اللَّهَ مَعَکَ حَیثُ ما کُنتَ»(3)؛ (برترین [مرتبه] ایمان آن است که بدانى هرکجا باشى خدا با تو است). این ایمان انسان را همواره متوجه خدا می کند و مسیر تقرّب را دائم به او گوشزد می کند.
2. عبادت: پس از ایمان، «عبادت» نقش بسزایی در طی این مسیر دارد؛ بخصوص نماز که مصداق کامل عبادت است و در روایات به تأثیر آن در «تقرّب الی الله» تاکید شده است. امام کاظم (علیه السلام) در این باره می فرماید: «أَفْضَلُ مَا تَقَرَّبَ بِهِ الْعَبْدُ إِلَى اللَّهِ بَعْدَ الْمَعْرِفَةِ بِهِ الصَّلَاة»(4)؛ (بهترین چیزی که بنده بعد از شناخت خدا به وسیله آن به درگاه الهی تقرّب پیدا می کند، نماز است). امام صادق(علیه السلام) نیز می فرماید: «الصَّلَاةُ قُرْبَانُ کُلِّ تَقِی»(5)؛ (نماز خواندن، برای هر شخص پرهیزگاری وسیله نزدیکی به خدا است).
آری، اذکار و اعمال نماز اگر با توجّه و حضور قلب همراه گردد، نردبان صعودی است برای رسیدن به قرب الهی. پس می توان پذیرفت که (نزدیکترین حالِ بنده به خدا، حالى است که در سجده است)؛ «أقرَبُ ما یکونُ العَبدُ إلَى اللّه ِ و هُو ساجِدٌ».(6) البته این در صورتی است که نمازگزار تمام توجّهش به سوی پروردگار باشد و او را بخواند.
3. شناخت اهل بیت(علیهم السلام): توجه به این نکته نیز لازم است که شناخت خداوند و اطاعت از او، بدون شناخت اهل بیت(علیهم السلام) میسّر نیست. بنابراین ارتباط با آنان حتّی در قالب «توسّل» نیز انسان را در رسیدن به قرب الهی کمک می کند. قرآن در این زمینه در آیه 35 سوره مائده می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسیلَةَ وَ جاهِدُوا فی سَبیلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»؛ (اى کسانى که ایمان آورده اید! از [مخالفت فرمان] خدا بپرهیزید! و وسیله اى براى تقرب به او بجویید! و در راه او جهاد کنید، باشد که رستگار شوید)! در روایات بیان شده که اهل بیت(علیهم السلام) خود را به عنوان وسیله [ای برای تقرّب به خداوند] معرفی کرده اند.(7)
4. ترک گناه و رعایت اخلاق و آداب دینی: در کنار موارد فوق، رعایت اخلاق و آداب دینی و انجام مستحبات و ترک گناهان نیز متمّم و مکمّل حرکت در مسیر الی الله است. در ذیل به احادیثی در این باره اشاره می کنیم:
- شب زنده داری؛ امام حسن عسکری(علیه السلام) در این باره می فرماید: «اِنَّ الوُصُولَ اِلی اللهِ عَزّوجلَّ سَفَرٌ لا یُدرَکُ اِلّا بِامتِطاءِ اللَّیلِ»(8)؛ (وصول به خداوند عزوجل سفری است که جز با عبادت در شب حاصل نگردد).
- خوشرویی با مردم؛ امام سجاد(علیه السلام) می فرماید: «إِنَّ أَقْرَبَکُمْ مِنَ اللَّهِ أَوْسَعُکُمْ خُلْقا»(9)؛ (نزدیک ترین شما به خداوند، خوش خُلق ترین شماست).
- حق گویی؛ امام علی(علیه السلام) می فرماید: «أقرَبُ العِبادِ إلَى اللّه ِ تعالى أقوَلُهُم لِلحَقِّ و إن کانَ علَیهِ، و أعمَلُهُم بالحَقِّ و إن کانَ فیهِ کُرهُهُ»(10)؛(نزدیک ترین بندگان به خدای متعال، حق گوترین آنهاست، هر چند به زیانش باشد و عمل کننده ترین آنهاست به حق، هر چند بر خلاف میلش باشد).
- تواضع؛ امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «فِیمَا أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى دَاوُدَ ع یَا دَاوُدُ کَمَا أَنَ أَقْرَبَ النَّاسِ مِنَ اللَّهِ الْمُتَوَاضِعُونَ کَذَلِکَ أَبْعَدُ النَّاسِ مِنَ اللَّهِ الْمُتَکَبِّرُون»(11)؛ (از وحی های خدای عزوجل به داود(علیه السلام) این بود: ای داود! همچنان که نزدیک ترین مردم به خدا فروتنان اند، دورترین مردم از خداوند هم متکبرین هستند).
-دوری از گناه نیز از موانع قرب الهی است که باید از آن پیشگیری کرد. امام محمد باقر(علیه السلام) در بیان اثر گناه تکبر در دوری از خداوند می فرماید: «الجَبّارونَ اَبعَدُ النّاس منَ اللهِ عزّوجلَّ یومَ القیامَهِ»(12)؛ (دورترین مردم از خداوند عزّوجل در روز قیامت سرکشانِ متکبّر هستند).
هر چه انسان در این مسیر، اسباب بیشتری را فراهم سازد، زودتر به قرب الهی نائل می گردد و پروردگار را همیشه حامی و در کنار خود می بیند.
پی نوشت:
(1). ر.ک: تفسیر المیزان، طباطبایی، محمد حسین، مترجم: موسوى همدانى، سید محمد باقر، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، 1374 هـ.ش، ج 17، ص 30.
(2). غرر الحکم و درر الکلم، تمیمى آمدى، عبدالواحد بن محمد، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، قم، 1366 هـ.ش، ص 40.
(3). نهج الفصاحة، پاینده، ابو القاسم، دنیاى دانش، تهران، 1382هـ.ش، چاپ چهارم، ص 229.
(4). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، مجلسی، محمدباقر، انتشارات اسلامیه، تهران، 1363هـ.ش، ج 1، ص 144.
(5). همان، ج 75، ص 203.
(6). بحارالانوار، همان، ج 98، ص 49.
(7). ر.ک: تفسیر المیزان، همان، ج 5، ص 545.
(8). أعیان الشیعة، امین عاملى، سیدمحسن، دار التعارف، بیروت، 1403هـ.ق، ج 1، ص 42.
(9). همان، ج 1، ص 644.
(10). غررالحکم، همان، ص 26.
(11). بحارالانوار، همان، ج 14، ص 39.
(12). وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، مؤسّسة آل البیتِ علیهم السلام لإحیاء التُّراثِ، قم، 1409هـ.ق، ج 15، ص 381.
«تقّرب به خدا» و «وصول الی الله»، مهمّ ترین دغدغه هر مؤمنی است؛ و آن را اصلی ترین هدف زندگی خود می داند. بهترین راه رسیدن به خداوند نیز همان راهی است که خداوند خود در آیات نورانی قرآن بیان کرده است. ابتدا باید معرفت و شناخت خود را نسبت به پروردگار افزایش داد و سپس در مسیری که او تعیین کرده است گام نهاد. اگر انسان خداوند و مسیر «سلوک الی الله» را درست بشناسد و در آن گام بر دارد، به سوی مقام قرب الهی حرکت نموده است.(1)
عوامل مؤثر در این مسیر متعدد هستند، اما مهم ترین شان را می توان این گونه برشمرد:
1. ایمان به خداوند: اگر بخواهیم به درجات عالی «تقرّب الی الله» دست یابیم، باید بالاترین مراتب ایمان را درک نمائیم. امام علی(علیه السلام) می فرماید: «أقربُ النّاس مِنَ اللهِ سبحانَهُ أحْسَنُهم ایماناً»(2)؛ (نزدیک ترین مردم به خدای سبحان، نیک ایمان ترین آنهاست).
برای رسیدن به مراتب بالای ایمان نیز باید خداوند را همیشه همراه و ناظر اعمالمان ببینیم؛ چرا که پیامبر(صلی الله علیه وآله) در این باره فرمود: «أفضَلُ الإیمانِ أن تَعلَمَ أنَّ اللَّهَ مَعَکَ حَیثُ ما کُنتَ»(3)؛ (برترین [مرتبه] ایمان آن است که بدانى هرکجا باشى خدا با تو است). این ایمان انسان را همواره متوجه خدا می کند و مسیر تقرّب را دائم به او گوشزد می کند.
2. عبادت: پس از ایمان، «عبادت» نقش بسزایی در طی این مسیر دارد؛ بخصوص نماز که مصداق کامل عبادت است و در روایات به تأثیر آن در «تقرّب الی الله» تاکید شده است. امام کاظم (علیه السلام) در این باره می فرماید: «أَفْضَلُ مَا تَقَرَّبَ بِهِ الْعَبْدُ إِلَى اللَّهِ بَعْدَ الْمَعْرِفَةِ بِهِ الصَّلَاة»(4)؛ (بهترین چیزی که بنده بعد از شناخت خدا به وسیله آن به درگاه الهی تقرّب پیدا می کند، نماز است). امام صادق(علیه السلام) نیز می فرماید: «الصَّلَاةُ قُرْبَانُ کُلِّ تَقِی»(5)؛ (نماز خواندن، برای هر شخص پرهیزگاری وسیله نزدیکی به خدا است).
آری، اذکار و اعمال نماز اگر با توجّه و حضور قلب همراه گردد، نردبان صعودی است برای رسیدن به قرب الهی. پس می توان پذیرفت که (نزدیکترین حالِ بنده به خدا، حالى است که در سجده است)؛ «أقرَبُ ما یکونُ العَبدُ إلَى اللّه ِ و هُو ساجِدٌ».(6) البته این در صورتی است که نمازگزار تمام توجّهش به سوی پروردگار باشد و او را بخواند.
3. شناخت اهل بیت(علیهم السلام): توجه به این نکته نیز لازم است که شناخت خداوند و اطاعت از او، بدون شناخت اهل بیت(علیهم السلام) میسّر نیست. بنابراین ارتباط با آنان حتّی در قالب «توسّل» نیز انسان را در رسیدن به قرب الهی کمک می کند. قرآن در این زمینه در آیه 35 سوره مائده می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسیلَةَ وَ جاهِدُوا فی سَبیلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»؛ (اى کسانى که ایمان آورده اید! از [مخالفت فرمان] خدا بپرهیزید! و وسیله اى براى تقرب به او بجویید! و در راه او جهاد کنید، باشد که رستگار شوید)! در روایات بیان شده که اهل بیت(علیهم السلام) خود را به عنوان وسیله [ای برای تقرّب به خداوند] معرفی کرده اند.(7)
4. ترک گناه و رعایت اخلاق و آداب دینی: در کنار موارد فوق، رعایت اخلاق و آداب دینی و انجام مستحبات و ترک گناهان نیز متمّم و مکمّل حرکت در مسیر الی الله است. در ذیل به احادیثی در این باره اشاره می کنیم:
- شب زنده داری؛ امام حسن عسکری(علیه السلام) در این باره می فرماید: «اِنَّ الوُصُولَ اِلی اللهِ عَزّوجلَّ سَفَرٌ لا یُدرَکُ اِلّا بِامتِطاءِ اللَّیلِ»(8)؛ (وصول به خداوند عزوجل سفری است که جز با عبادت در شب حاصل نگردد).
- خوشرویی با مردم؛ امام سجاد(علیه السلام) می فرماید: «إِنَّ أَقْرَبَکُمْ مِنَ اللَّهِ أَوْسَعُکُمْ خُلْقا»(9)؛ (نزدیک ترین شما به خداوند، خوش خُلق ترین شماست).
- حق گویی؛ امام علی(علیه السلام) می فرماید: «أقرَبُ العِبادِ إلَى اللّه ِ تعالى أقوَلُهُم لِلحَقِّ و إن کانَ علَیهِ، و أعمَلُهُم بالحَقِّ و إن کانَ فیهِ کُرهُهُ»(10)؛(نزدیک ترین بندگان به خدای متعال، حق گوترین آنهاست، هر چند به زیانش باشد و عمل کننده ترین آنهاست به حق، هر چند بر خلاف میلش باشد).
- تواضع؛ امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «فِیمَا أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى دَاوُدَ ع یَا دَاوُدُ کَمَا أَنَ أَقْرَبَ النَّاسِ مِنَ اللَّهِ الْمُتَوَاضِعُونَ کَذَلِکَ أَبْعَدُ النَّاسِ مِنَ اللَّهِ الْمُتَکَبِّرُون»(11)؛ (از وحی های خدای عزوجل به داود(علیه السلام) این بود: ای داود! همچنان که نزدیک ترین مردم به خدا فروتنان اند، دورترین مردم از خداوند هم متکبرین هستند).
-دوری از گناه نیز از موانع قرب الهی است که باید از آن پیشگیری کرد. امام محمد باقر(علیه السلام) در بیان اثر گناه تکبر در دوری از خداوند می فرماید: «الجَبّارونَ اَبعَدُ النّاس منَ اللهِ عزّوجلَّ یومَ القیامَهِ»(12)؛ (دورترین مردم از خداوند عزّوجل در روز قیامت سرکشانِ متکبّر هستند).
هر چه انسان در این مسیر، اسباب بیشتری را فراهم سازد، زودتر به قرب الهی نائل می گردد و پروردگار را همیشه حامی و در کنار خود می بیند.
پی نوشت:
(1). ر.ک: تفسیر المیزان، طباطبایی، محمد حسین، مترجم: موسوى همدانى، سید محمد باقر، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، 1374 هـ.ش، ج 17، ص 30.
(2). غرر الحکم و درر الکلم، تمیمى آمدى، عبدالواحد بن محمد، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، قم، 1366 هـ.ش، ص 40.
(3). نهج الفصاحة، پاینده، ابو القاسم، دنیاى دانش، تهران، 1382هـ.ش، چاپ چهارم، ص 229.
(4). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، مجلسی، محمدباقر، انتشارات اسلامیه، تهران، 1363هـ.ش، ج 1، ص 144.
(5). همان، ج 75، ص 203.
(6). بحارالانوار، همان، ج 98، ص 49.
(7). ر.ک: تفسیر المیزان، همان، ج 5، ص 545.
(8). أعیان الشیعة، امین عاملى، سیدمحسن، دار التعارف، بیروت، 1403هـ.ق، ج 1، ص 42.
(9). همان، ج 1، ص 644.
(10). غررالحکم، همان، ص 26.
(11). بحارالانوار، همان، ج 14، ص 39.
(12). وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، مؤسّسة آل البیتِ علیهم السلام لإحیاء التُّراثِ، قم، 1409هـ.ق، ج 15، ص 381.
