اهمیت و جایگاه قرض الحسنه و تفاوت آن با صدقه
پرسش :
با توجه به آیه 245 سوره بقره، اهمیت و جایگاه قرض الحسنه و تفاوت آن با صدقه را بنویسید.
پاسخ :
خداوند متعال مى‌فرماید:«مَن ذَا الَّذى یُقرِضُ اللّٰهَ قَرضًا حَسَنًا فَیُضاعِفَهُ لَهُ اضعافًا کَثیرَةً و اللّٰهُ یَقبِضُ و یَبصُطُ و الَیهِ تُرجَعون؛1 کیست آن کس که به [بندگان] خدا وام نیکویى دهد تا [خدا] آن را براى او چند برابر بیفزاید؟ و خداست که [در معیشت بندگان] تنگى و گشایش پدید مى‌آورد؛ و به سوى او باز گردانده مى‌شوید.»
منظور از «قرض الحسنه» در آیه مذکور، دادن وام و انفاق کردن و... به برادر دینى مى‌باشد. برخى مفسران براى حسنه شدن قرض مواردى را بیان کرده‌اند، از جمله:
1. قرض الحسنه از مال حلال و سالم باشد.
2. بى منت، بى ریا و همراه با عشق و ایثار پرداخت شود.
3. براى مصرف ضرورى باشد.
4. سریع پرداخت شود.
5. قرض دهنده، خداوند متعال را بر این توفیق شکرگزار باشد.
و...2
قرض الحسنه با صدقه چند تفاوت دارد:
1. در قرض الحسنه، انسان مالى را که به دیگرى مى‌دهد، دوباره، پس از مدتى پس مى‌گیرد و بر قرض گیرنده نیز واجب است در وقت معین مال قرض گرفته شده را به صاحبش برگرداند، ولى در صدقه چنین نیست، یعنى چیزى که صدقه داده شد، چنین نیست که دوباره به دست صاحبش برگردد، بلکه چون این مال بخشش بدون عوض است، بر صدقه گیرنده نیز لازم نیست صدقه را برگرداند و یا در عوض آن کارى انجام دهد.
2. در ثواب نیز این دو با هم تفاوت دارند، زیرا ثواب صدقه نزد خداوند متعال ده برابر است، ولى پاداش قرض الحسنه هجده برابر مى‌باشد. در روایتى از امام صادق علیه السلام چنین مى‌خوانیم: «بر در بهشت نوشته شده است که پاداش صدقه ده برابر، ولى پاداش قرض دادن، هجده برابر است.»3
3. قرض الحسنه، نسبت به صدقه، از جایگاه بالاترى برخوردار است، بعضى از جهت‌هاى امتیاز قرض الحسنه عبارت است از:
الف) در قرض الحسنه، مال به دست کسى مى‌رسد که به آن نیاز دارد، زیرا انسان بى‌نیاز قرض نمى‌گیرد، برخلاف صدقه که ممکن است به دست انسان بى نیاز بیفتد. امام صادق علیه السلام در این باره مى‌فرماید: «پاداش قرض از این رو از پاداش صدقه بیشتر است که قرض گیرنده جز از روى نیاز قرض نمى‌گیرد، ولى صدقه گیرنده گاهى با این که نیاز ندارد، صدقه مى‌گیرد.»4
ب) در قرض الحسنه، عزّت نفس قرض گیرنده از بین نمى‌رود، ولى صدقه گیرنده، با گرفتن صدقه، رفته رفته، عزت نفس خود را از دست مى‌دهد و نفس او به پستى مى‌گراید.
ج) قرض الحسنه، سبب مى‌شود که شخص قرض گیرنده به تلاش و فعالیت وادار شود تا بتواند قرض خود را ادا کند، که این خود باعث رونق اقتصادى و شکوفایى خلاقیت‌ها و استعدادها مى‌شود، ولى در صدقه گیرنده - از آنجا که انگیزه‌اى براى ردّ مال ندارد - چنین تلاشى مشاهده نمى‌شود. البته این موارد و موارد دیگر، تنها امتیاز قرض الحسنه را در شرایط مساوى اثبات مى‌کند و گرنه گاهى اوقات، رفع معضلات اجتماعى، در انفاق و صدقات منحصر است.
پی‌نوشت‌ها:
(1). بقره/ 245
(2). ر. ک: مجمع البیان، طبرسى، ج 9، ص 390
(3). وسائل الشیعه، شیخ حرّ عاملى، ج 16، ص 318
(4). همان
منبع: پرسمان قرآنی فلسفه احکام، سید علی هاشمی نشلجی، نشر جمال، 1390.
خداوند متعال مى‌فرماید:«مَن ذَا الَّذى یُقرِضُ اللّٰهَ قَرضًا حَسَنًا فَیُضاعِفَهُ لَهُ اضعافًا کَثیرَةً و اللّٰهُ یَقبِضُ و یَبصُطُ و الَیهِ تُرجَعون؛1 کیست آن کس که به [بندگان] خدا وام نیکویى دهد تا [خدا] آن را براى او چند برابر بیفزاید؟ و خداست که [در معیشت بندگان] تنگى و گشایش پدید مى‌آورد؛ و به سوى او باز گردانده مى‌شوید.»
منظور از «قرض الحسنه» در آیه مذکور، دادن وام و انفاق کردن و... به برادر دینى مى‌باشد. برخى مفسران براى حسنه شدن قرض مواردى را بیان کرده‌اند، از جمله:
1. قرض الحسنه از مال حلال و سالم باشد.
2. بى منت، بى ریا و همراه با عشق و ایثار پرداخت شود.
3. براى مصرف ضرورى باشد.
4. سریع پرداخت شود.
5. قرض دهنده، خداوند متعال را بر این توفیق شکرگزار باشد.
و...2
قرض الحسنه با صدقه چند تفاوت دارد:
1. در قرض الحسنه، انسان مالى را که به دیگرى مى‌دهد، دوباره، پس از مدتى پس مى‌گیرد و بر قرض گیرنده نیز واجب است در وقت معین مال قرض گرفته شده را به صاحبش برگرداند، ولى در صدقه چنین نیست، یعنى چیزى که صدقه داده شد، چنین نیست که دوباره به دست صاحبش برگردد، بلکه چون این مال بخشش بدون عوض است، بر صدقه گیرنده نیز لازم نیست صدقه را برگرداند و یا در عوض آن کارى انجام دهد.
2. در ثواب نیز این دو با هم تفاوت دارند، زیرا ثواب صدقه نزد خداوند متعال ده برابر است، ولى پاداش قرض الحسنه هجده برابر مى‌باشد. در روایتى از امام صادق علیه السلام چنین مى‌خوانیم: «بر در بهشت نوشته شده است که پاداش صدقه ده برابر، ولى پاداش قرض دادن، هجده برابر است.»3
3. قرض الحسنه، نسبت به صدقه، از جایگاه بالاترى برخوردار است، بعضى از جهت‌هاى امتیاز قرض الحسنه عبارت است از:
الف) در قرض الحسنه، مال به دست کسى مى‌رسد که به آن نیاز دارد، زیرا انسان بى‌نیاز قرض نمى‌گیرد، برخلاف صدقه که ممکن است به دست انسان بى نیاز بیفتد. امام صادق علیه السلام در این باره مى‌فرماید: «پاداش قرض از این رو از پاداش صدقه بیشتر است که قرض گیرنده جز از روى نیاز قرض نمى‌گیرد، ولى صدقه گیرنده گاهى با این که نیاز ندارد، صدقه مى‌گیرد.»4
ب) در قرض الحسنه، عزّت نفس قرض گیرنده از بین نمى‌رود، ولى صدقه گیرنده، با گرفتن صدقه، رفته رفته، عزت نفس خود را از دست مى‌دهد و نفس او به پستى مى‌گراید.
ج) قرض الحسنه، سبب مى‌شود که شخص قرض گیرنده به تلاش و فعالیت وادار شود تا بتواند قرض خود را ادا کند، که این خود باعث رونق اقتصادى و شکوفایى خلاقیت‌ها و استعدادها مى‌شود، ولى در صدقه گیرنده - از آنجا که انگیزه‌اى براى ردّ مال ندارد - چنین تلاشى مشاهده نمى‌شود. البته این موارد و موارد دیگر، تنها امتیاز قرض الحسنه را در شرایط مساوى اثبات مى‌کند و گرنه گاهى اوقات، رفع معضلات اجتماعى، در انفاق و صدقات منحصر است.
پی‌نوشت‌ها:
(1). بقره/ 245
(2). ر. ک: مجمع البیان، طبرسى، ج 9، ص 390
(3). وسائل الشیعه، شیخ حرّ عاملى، ج 16، ص 318
(4). همان
منبع: پرسمان قرآنی فلسفه احکام، سید علی هاشمی نشلجی، نشر جمال، 1390.
