فلسفه تیمم بدل از وضو و غسل
پرسش :
چرا قرآن تیمم را با توجه به احتمال آلوده بودن خاک، بدل از وضو و غسل قرار داده است؟
پاسخ :
بسیارى مى‌پرسند دست زدن به روى خاک و به پیشانى و پشت دست‌ها کشیدن چه فایده‌اى مى‌تواند داشته باشد؟ به خصوص این که مى‌دانیم بسیارى از خاک‌ها آلوده‌اند و ناقل میکروب‌ها مى‌باشند.
براى روشن شدن پاسخ باید به دو نکته توجه داشت:
الف) فایده اخلاقى؛ تیمم یکى از عبادات است و روح عبادت به معنى واقعى کلمه در آن منعکس مى‌باشد، زیرا انسان پیشانى خود را که شریف‌ترین عضو بدن او است با دستى که بر خاک زده، لمس مى‌کند تا فروتنى و تواضع خود را در پیشگاه خداى متعال آشکار سازد؛ یعنى پیشانى من و هم چنین دست‌هاى من در برابر تو تا آخرین حد، خاضع و متواضعند و به دنبال این کار به نماز و یا سایر عباداتى که مشروط به وضو و غسل است مشغول مى‌شود و به این ترتیب تیمم در پرورش روح تواضع و عبودیت و شکرگزارى در بندگان اثر مى‌گذارد.
ب) فایده بهداشتى؛ امروزه ثابت شده که چون خاک داراى باکترى‌هاى فراوان است مى‌تواند آلودگى‌ها را از بین ببرد. این باکترى‌ها که کار آن‌ها تجزیه کردن مواد آلى و از بین بردن انواع عفونت‌ها است معمولاً در سطح زمین و اعماق کم - که از هوا و نور آفتاب بهتر مى‌توانند استفاده کنند - فراوانند، به همین دلیل هنگامى که لاشه‌هاى حیوانات ویا بدن انسان پس از مردن زیر خاک دفن شود و هم چنین مواد آلوده گوناگونى که روى زمین‌ها مى‌باشد، در مدت نسبتاً کوتاهى تجزیه شده و بر اثر حمله باکترى‌ها کانون عفونت از هم متلاشى مى‌گردد، مسلم است که اگر این خاصیت در خاک نبود کره زمین در مدت کوتاهى مبدل به یک کانون عفونت مى‌شد، اصولاً خاک خاصیتى شبیه مواد آنتى بیوتیک دارد و تأثیر آن در کشتن میکرب‌ها فوق العاده بالا است.
بنابراین خاک پاک نه تنها آلوده نیست، بلکه از بین برنده آلودگى‌ها است و مى‌تواند از این نظر تا حدودى جانشین آب شود، با این تفاوت که آب حلّال است، یعنى میکرب‌ها راحلّ کرده، با خود مى‌برد، ولى خاک میکرب کش است. باید توجه داشت که لازم است خاک تیمم کاملاً پاک باشد، همان طور که قرآن در تعبیر جالب خود «طیباً» به این نکته اشاره دارد. قابل توجه این که تعبیر به صعید در قرآن - که از ماده صعود گرفته شده - اشاره به این است که بهتر است خاک‌هاى سطح زمین براى این کار انتخاب شود، همان خاک هایى که در معرض تابش آفتاب قرار گرفته و مملو از هوا و باکترى‌هاى میکرب کش است. اگر چنین خاکى طیب و پاکیزه نیز بود، تیمم با آن اثرات فوق را دارد بدون این که کم‌ترین زیانى داشته باشد.1
پی‌نوشت:
(1). ر.ک: تفسیر نمونه، ج 3، ص 401، 400؛ تفسیر جامع آیات الاحکام، زین‌العابدین قربانى لاهیجى، ج 1، ص 120-121؛ قانون اسلام، سید حسین عرب باغى، ص 44-54.
منبع: پرسمان قرآنی فلسفه احکام، سید علی هاشمی نشلجی، نشر جمال، 1390.
بسیارى مى‌پرسند دست زدن به روى خاک و به پیشانى و پشت دست‌ها کشیدن چه فایده‌اى مى‌تواند داشته باشد؟ به خصوص این که مى‌دانیم بسیارى از خاک‌ها آلوده‌اند و ناقل میکروب‌ها مى‌باشند.
براى روشن شدن پاسخ باید به دو نکته توجه داشت:
الف) فایده اخلاقى؛ تیمم یکى از عبادات است و روح عبادت به معنى واقعى کلمه در آن منعکس مى‌باشد، زیرا انسان پیشانى خود را که شریف‌ترین عضو بدن او است با دستى که بر خاک زده، لمس مى‌کند تا فروتنى و تواضع خود را در پیشگاه خداى متعال آشکار سازد؛ یعنى پیشانى من و هم چنین دست‌هاى من در برابر تو تا آخرین حد، خاضع و متواضعند و به دنبال این کار به نماز و یا سایر عباداتى که مشروط به وضو و غسل است مشغول مى‌شود و به این ترتیب تیمم در پرورش روح تواضع و عبودیت و شکرگزارى در بندگان اثر مى‌گذارد.
ب) فایده بهداشتى؛ امروزه ثابت شده که چون خاک داراى باکترى‌هاى فراوان است مى‌تواند آلودگى‌ها را از بین ببرد. این باکترى‌ها که کار آن‌ها تجزیه کردن مواد آلى و از بین بردن انواع عفونت‌ها است معمولاً در سطح زمین و اعماق کم - که از هوا و نور آفتاب بهتر مى‌توانند استفاده کنند - فراوانند، به همین دلیل هنگامى که لاشه‌هاى حیوانات ویا بدن انسان پس از مردن زیر خاک دفن شود و هم چنین مواد آلوده گوناگونى که روى زمین‌ها مى‌باشد، در مدت نسبتاً کوتاهى تجزیه شده و بر اثر حمله باکترى‌ها کانون عفونت از هم متلاشى مى‌گردد، مسلم است که اگر این خاصیت در خاک نبود کره زمین در مدت کوتاهى مبدل به یک کانون عفونت مى‌شد، اصولاً خاک خاصیتى شبیه مواد آنتى بیوتیک دارد و تأثیر آن در کشتن میکرب‌ها فوق العاده بالا است.
بنابراین خاک پاک نه تنها آلوده نیست، بلکه از بین برنده آلودگى‌ها است و مى‌تواند از این نظر تا حدودى جانشین آب شود، با این تفاوت که آب حلّال است، یعنى میکرب‌ها راحلّ کرده، با خود مى‌برد، ولى خاک میکرب کش است. باید توجه داشت که لازم است خاک تیمم کاملاً پاک باشد، همان طور که قرآن در تعبیر جالب خود «طیباً» به این نکته اشاره دارد. قابل توجه این که تعبیر به صعید در قرآن - که از ماده صعود گرفته شده - اشاره به این است که بهتر است خاک‌هاى سطح زمین براى این کار انتخاب شود، همان خاک هایى که در معرض تابش آفتاب قرار گرفته و مملو از هوا و باکترى‌هاى میکرب کش است. اگر چنین خاکى طیب و پاکیزه نیز بود، تیمم با آن اثرات فوق را دارد بدون این که کم‌ترین زیانى داشته باشد.1
پی‌نوشت:
(1). ر.ک: تفسیر نمونه، ج 3، ص 401، 400؛ تفسیر جامع آیات الاحکام، زین‌العابدین قربانى لاهیجى، ج 1، ص 120-121؛ قانون اسلام، سید حسین عرب باغى، ص 44-54.
منبع: پرسمان قرآنی فلسفه احکام، سید علی هاشمی نشلجی، نشر جمال، 1390.
