پرسش :
اختلاف نظر موجب رشد و پيشرفت ميشود ولي در نهجالبلاغه آمده كه «الخلاف يهدم الرأي» اين تضاد و پارادوكس چگونه قابل حل است؟
پاسخ :
آن چه باعث رشد و پيشرفت فكري و عملي ميشود، تعامل، تضارب در آراء و انديشهها ميباشد، اختلاف نظر در انديشه، مادامي كه به كينهتوزي، تجاوز، ويراني و... منجر نشده باشد، ويرانگر و مذموم نيست. اختلافي كه از روي لجاجت، كينه، جهل و... باشد، آراء و انديشهها را منهدم و تباه ميسازد.
اختلاف به معناي ناهماهنگي، عدم توافق و همسو نبودن ميباشد. اگر چنين اختلاف به خاطر برداشتهاي متفاوت به تناسب فهم انسانها باشد و به جنگ و ستيز منجر نشود، اشكالي ندارد.[1]
قرآن كريم ميفرمايد: «... فبشر عبادالذين يستمعون القول فيتبعون احسنه اولئك الذين هديهم الله و اولئك هم اولوالالباب»[2] ... «پس بندگان مرا بشارت ده همان كساني كه سخنان را ميشنوند و از نيكوترين آنها پيروي ميكنند؛ آنان كساني هستند كه خدا هدايتشان كرده و آنها خردمندانند.» بندگان خدا به سخنان مختلف گوش ميدهند و با كمك نيروي عقل و خرد بهترين آنها را برميگزينند و بدون هيچ تعصب و لجاجتي و محدوديتي در فكر و انديشه، با آراء و نظرات برخورد ميكنند.
بنابراين، دين مقدس اسلام، داراي منطق آزاد انديشي و حقيقتگرايانه ميباشد.[3]
انديشه و فكري كه اميد هدايت در آن نباشد و منشأ آن هواي نفس، كينه، تعصب، جهالت و تفرقه باشد، منجر به انهدام دين و احكام آن ميشود و اختلافي نيز كه از آن ناشي ميشود ويرانگر است كه در روايات اسلامي نيز خطر چنين اختلافهايي نيز گوشزد شده است چنان كه حضرت امام علي _ عليه السّلام _ ميفرمايد: الخلاف يهدم الرأي؛[4] اختلاف نابود كنندة انديشه است.
قرآن كريم نيز مردم را از هرگونه اختلاف و تفرقه پرهيز داده و ميفرمايد: واعتصموا بحبل الله جميعاً و لا تفرقوا...؛ و همگي به ريسمان خدا (قرآن و اسلام و هرگونه وسيلة ارتباط ديگر) چنگ زنيد و پراكنده نشويد...[5]
پس منظور از اختلافي كه ويرانگر و مذموم ميباشد، اختلافي است كه نتيجة آن تفرقه، لجاجت، جنگ، تجاوز و... باشد وگرنه اختلاف انديشه و تبادل و تعامل آراء و گوش دادن و شنيدن اقوال مختلف و انتخاب و برگزيدن بهترين آنها همواره مورد تأييد قرآن كريم و روايات اسلامي بوده است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ معيارهاي نقد و بررسي از ديدگاه اسلام، پايان نامه سطح سه حوزه، اثر اصغر بابايي ساخمري.
[1] . ر. ك: حسيني دشتي، مصطفي، معارف و معاريف، تهران ، انتشارات مفيد، بيتا، ج 2، ص 1 ـ 3.
[2] . زمر/17، 18.
[3] . ابن ابي الحديد، شرح نهجالبلاغه، قم، كتابخانه آيت الله مرعشي نجفي، 1404 هـ ، ق، ج 19، ص 36.
[4] . جعفري، محمد تقي، شرح نهجالبلاغه، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1373، ذيل حكمت 215.
[5] . ر. ك: تفسير نمونه، ج 3، ص 28، 33.
آن چه باعث رشد و پيشرفت فكري و عملي ميشود، تعامل، تضارب در آراء و انديشهها ميباشد، اختلاف نظر در انديشه، مادامي كه به كينهتوزي، تجاوز، ويراني و... منجر نشده باشد، ويرانگر و مذموم نيست. اختلافي كه از روي لجاجت، كينه، جهل و... باشد، آراء و انديشهها را منهدم و تباه ميسازد.
اختلاف به معناي ناهماهنگي، عدم توافق و همسو نبودن ميباشد. اگر چنين اختلاف به خاطر برداشتهاي متفاوت به تناسب فهم انسانها باشد و به جنگ و ستيز منجر نشود، اشكالي ندارد.[1]
قرآن كريم ميفرمايد: «... فبشر عبادالذين يستمعون القول فيتبعون احسنه اولئك الذين هديهم الله و اولئك هم اولوالالباب»[2] ... «پس بندگان مرا بشارت ده همان كساني كه سخنان را ميشنوند و از نيكوترين آنها پيروي ميكنند؛ آنان كساني هستند كه خدا هدايتشان كرده و آنها خردمندانند.» بندگان خدا به سخنان مختلف گوش ميدهند و با كمك نيروي عقل و خرد بهترين آنها را برميگزينند و بدون هيچ تعصب و لجاجتي و محدوديتي در فكر و انديشه، با آراء و نظرات برخورد ميكنند.
بنابراين، دين مقدس اسلام، داراي منطق آزاد انديشي و حقيقتگرايانه ميباشد.[3]
انديشه و فكري كه اميد هدايت در آن نباشد و منشأ آن هواي نفس، كينه، تعصب، جهالت و تفرقه باشد، منجر به انهدام دين و احكام آن ميشود و اختلافي نيز كه از آن ناشي ميشود ويرانگر است كه در روايات اسلامي نيز خطر چنين اختلافهايي نيز گوشزد شده است چنان كه حضرت امام علي _ عليه السّلام _ ميفرمايد: الخلاف يهدم الرأي؛[4] اختلاف نابود كنندة انديشه است.
قرآن كريم نيز مردم را از هرگونه اختلاف و تفرقه پرهيز داده و ميفرمايد: واعتصموا بحبل الله جميعاً و لا تفرقوا...؛ و همگي به ريسمان خدا (قرآن و اسلام و هرگونه وسيلة ارتباط ديگر) چنگ زنيد و پراكنده نشويد...[5]
پس منظور از اختلافي كه ويرانگر و مذموم ميباشد، اختلافي است كه نتيجة آن تفرقه، لجاجت، جنگ، تجاوز و... باشد وگرنه اختلاف انديشه و تبادل و تعامل آراء و گوش دادن و شنيدن اقوال مختلف و انتخاب و برگزيدن بهترين آنها همواره مورد تأييد قرآن كريم و روايات اسلامي بوده است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ معيارهاي نقد و بررسي از ديدگاه اسلام، پايان نامه سطح سه حوزه، اثر اصغر بابايي ساخمري.
[1] . ر. ك: حسيني دشتي، مصطفي، معارف و معاريف، تهران ، انتشارات مفيد، بيتا، ج 2، ص 1 ـ 3.
[2] . زمر/17، 18.
[3] . ابن ابي الحديد، شرح نهجالبلاغه، قم، كتابخانه آيت الله مرعشي نجفي، 1404 هـ ، ق، ج 19، ص 36.
[4] . جعفري، محمد تقي، شرح نهجالبلاغه، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1373، ذيل حكمت 215.
[5] . ر. ك: تفسير نمونه، ج 3، ص 28، 33.
