پرسش :
درباره موسیقی و دلیل حرمت آن توضیح دهید؟
پاسخ :
« و من الناس من یشتری لهو الحدیث لیضل عن سبیل الله بغیر علم»؛ «و برخی از مردم سخنان بیهوده را می خرند تا مردم را از روی نادانی، از راه خدا گمراه سازند».
« موسیقی» - یا «موسیقیا»- واژه ای یونانی است که در فرهنگ لغت، معادل « غنا» است؛ ولی در حوزه مفاهیم دینی و اصطلاح فقه، یا یکدیگر تفاوت دارد. « غنا» در اصطلاح شرعی عبارت است از: « آوازی که از حنجره ی آدمی بیرون آمده و در گلو چرخانده (چهچهه) شود و در شنونده حالت سرور و وجد ایجاد کند و مناسب با مجالس لهو و خوش گذرانی باشد». اما موسیقی به «صوت و آهنگی گفته می شود که از آلات موسیقی، پدید آید». بر این اساس بین موسیقی علمی و موسیقی فقهی، عموم و خصوص مطلق است.
در قرآن چند آیه در این مورد نازل شده است که با توجه به بعضی از آیات قرآن و احادیث، حرمت غنا و موسیقی لهوی، به خوبی ثابت می شود. افزون بر آن، تمامی فقیهان شیعی نیز بر حرمت موسیقی و غنا اتفاق نظر دارند.
با بررسی کوتاه در قرآن و روایات و سخن روان شناسان، می توان موارد ذیل را از فلسفه های حرمت موسیقی دانست:
1- انسان را به فساد و فحشا گرایش می دهد.
2- او را از یاد خدا غافل می سازد.
3- بر روان و اعصاب، تأثیر سویی دارد.
در زمینه غنا و موسیقی توجه به چند نکته بایسته است:
یکم- هر نوع آواز و آهنگی، حرام شمرده نمی شود؛ بلکه تنها آخنگ های مناسب با مجالس لهو و فساد، مشمول حرمت است و گوش دادن به آهنگ هایی که از این مشخصه عاری بوده و یا مشکوک به نظر می رسد، اشکال ندارد.
دوم- طرب و لهو، دو واژه کلیدی است که در باب غنا و موسیقی به کار می رود. «طرب» به حالت سبک وزنی و سبک عقلی گفته می شود که در اثر شنیدن آواز یا آهنگ، در روان و نفس آدمی پدید می آید و او را از حد اعتدال خارج می کند. این امر تنها به حالت شادی اختصاص نمی یابد؛ بلکه ممکن است از آهنگ های غم و حزن آور نیز به دست آید. «لهو» سازگاری و هم نوایی آواز و آهنگ نواخته شده با مجالس فساد و خوش گذرانی است؛ بدین معنا که ممکن است نغمه ای طرب انگیز نباشد؛ ولی از نغمه هایی باشد که فقط در جلسات فاسقان و هواپرستان رایج باشد. به این آهنگ لهوی می گویند و اگر از هر دو مشخصه (طرب و لهو) برخوردار باشد، به آن مطرب لهوی می گویند.
تمامی مراجع تقلید، «لهوی بودن» را جزء و قید موسیقی حرام می دانند؛ ولی در قید «طرب انگیزی» اختلاف نظر دارند.
سوم- آلات موسیقی دو قسم است: آلات مختص حرام و آلات مشترک.
«آلات مختص» به آلاتی از موسیقی گفته می شود که نوعاً در لهو و لعب به کار می رود و منفعت حلالی در بر ندارد. «آلات مشترک» به آلاتی از موسیقی گفته می شود که هم برای منافع مشروع و حلال به کار می رود و هم برای منافع نامشروع و حرام.
استفاده از آلات مختص به هیچ وجه جایز نیست؛ ولی آلات مشترک بستگی به کیفیت نواختن آن دارد. بیشتر مراج تقلید استفاده از آلات مشترک را به طور مطلق حرام نکرده اند؛ بلکه بر اساس کیفیت نواختن آن فتوا داده اند.
« و من الناس من یشتری لهو الحدیث لیضل عن سبیل الله بغیر علم»؛ «و برخی از مردم سخنان بیهوده را می خرند تا مردم را از روی نادانی، از راه خدا گمراه سازند».
« موسیقی» - یا «موسیقیا»- واژه ای یونانی است که در فرهنگ لغت، معادل « غنا» است؛ ولی در حوزه مفاهیم دینی و اصطلاح فقه، یا یکدیگر تفاوت دارد. « غنا» در اصطلاح شرعی عبارت است از: « آوازی که از حنجره ی آدمی بیرون آمده و در گلو چرخانده (چهچهه) شود و در شنونده حالت سرور و وجد ایجاد کند و مناسب با مجالس لهو و خوش گذرانی باشد». اما موسیقی به «صوت و آهنگی گفته می شود که از آلات موسیقی، پدید آید». بر این اساس بین موسیقی علمی و موسیقی فقهی، عموم و خصوص مطلق است.
در قرآن چند آیه در این مورد نازل شده است که با توجه به بعضی از آیات قرآن و احادیث، حرمت غنا و موسیقی لهوی، به خوبی ثابت می شود. افزون بر آن، تمامی فقیهان شیعی نیز بر حرمت موسیقی و غنا اتفاق نظر دارند.
با بررسی کوتاه در قرآن و روایات و سخن روان شناسان، می توان موارد ذیل را از فلسفه های حرمت موسیقی دانست:
1- انسان را به فساد و فحشا گرایش می دهد.
2- او را از یاد خدا غافل می سازد.
3- بر روان و اعصاب، تأثیر سویی دارد.
در زمینه غنا و موسیقی توجه به چند نکته بایسته است:
یکم- هر نوع آواز و آهنگی، حرام شمرده نمی شود؛ بلکه تنها آخنگ های مناسب با مجالس لهو و فساد، مشمول حرمت است و گوش دادن به آهنگ هایی که از این مشخصه عاری بوده و یا مشکوک به نظر می رسد، اشکال ندارد.
دوم- طرب و لهو، دو واژه کلیدی است که در باب غنا و موسیقی به کار می رود. «طرب» به حالت سبک وزنی و سبک عقلی گفته می شود که در اثر شنیدن آواز یا آهنگ، در روان و نفس آدمی پدید می آید و او را از حد اعتدال خارج می کند. این امر تنها به حالت شادی اختصاص نمی یابد؛ بلکه ممکن است از آهنگ های غم و حزن آور نیز به دست آید. «لهو» سازگاری و هم نوایی آواز و آهنگ نواخته شده با مجالس فساد و خوش گذرانی است؛ بدین معنا که ممکن است نغمه ای طرب انگیز نباشد؛ ولی از نغمه هایی باشد که فقط در جلسات فاسقان و هواپرستان رایج باشد. به این آهنگ لهوی می گویند و اگر از هر دو مشخصه (طرب و لهو) برخوردار باشد، به آن مطرب لهوی می گویند.
تمامی مراجع تقلید، «لهوی بودن» را جزء و قید موسیقی حرام می دانند؛ ولی در قید «طرب انگیزی» اختلاف نظر دارند.
سوم- آلات موسیقی دو قسم است: آلات مختص حرام و آلات مشترک.
«آلات مختص» به آلاتی از موسیقی گفته می شود که نوعاً در لهو و لعب به کار می رود و منفعت حلالی در بر ندارد. «آلات مشترک» به آلاتی از موسیقی گفته می شود که هم برای منافع مشروع و حلال به کار می رود و هم برای منافع نامشروع و حرام.
استفاده از آلات مختص به هیچ وجه جایز نیست؛ ولی آلات مشترک بستگی به کیفیت نواختن آن دارد. بیشتر مراج تقلید استفاده از آلات مشترک را به طور مطلق حرام نکرده اند؛ بلکه بر اساس کیفیت نواختن آن فتوا داده اند.
