پرسش :
چرا معقولات ثانیه فلسفی دارای جنس و فصل نیستند؟ و آیا معقولات ثانیه منطقی نیز چنین هستند؟
پاسخ :
معقول اصطلاحی فلسفى است؛ يعنى آنچه به ذهن آيد، در مقابل محسوس يعنى آنچه به حس آيد. كلمه معقول، گاهی بر صور عقليه اطلاق می شود و گاه بر امورى كه در خارج وجودى ندارند و گاه بر امورى كه محسوس نیستند و مجردند كه در اين صورت مراد از معقول عقل است.
در بحث ما منظور از معقول همان است که ابتدا بیان شد؛ یعنی آنچه به ذهن آيد که معادل کلمه مفهوم است. و به سه دسته تقسیم می شود[1]:
1. معقولات اولی.
2. معقولات ثانیۀ فلسفی.
3. معقولات ثانیه منطقی.
معقول اولى عبارت است از: تصور ابتدایی از آنچه مصداق خارجى داشته باشد؛ مانند تصور انسان و حيوان كه موجود در خارج هستند. به عبارت دیگر؛ معقولات اولى تصورات اوليه اشياءاند؛ این تصورات هر چند در ذهن است و لی منشأ انتزاع آن در خارج است.[2]
معقولات ثانيه كلياتی هستند كه از امور ذهنى و معقولات اولی انتزاع شدهاند و منشأ آنها همان ذهن است.[3] به عبارت ديگر معقولات ثانیه، مفاهیمی هستند که تنها با عروض بر مفهوم دیگر قابل تعقل هستند، و وجودشان فقط در ذهن است. حال ا گر ظرف عروض مفهوم و اتصاف معروض به عارض هر دو ذهن باشد، معقول ثانیه منطقی است مثل: مفهوم نوع چرا که نوع در خارج نه تعقل می شود نه تحقق می یابد؛ ولی اگر عروض در ذهن و اتصاف در خارج باشد معقول ثانیه فلسفی است مثل: مفهوم علیت چرا که مفهوم علیت در ذهن ساخته شده ولی در خارج متحقق است.[4]
معنای جنس و فصل
جنس و فصل از اجزای عقلی ماهیت هستند. به این صورت که جنس جزء مشترک ماهیت است و فصل جزء مختص آن [5] مثل انسان که ماهیتی است دارای دو جزء حیوان وناطق که حیوانیت بخش مشترک از ماهیتش است که بین انسان و حیوانات دیگر مشترک است چون بقیه حیوانات هم حساسیت و حرکت با اراده دارند و ناطقیت جزء مختص انسان است که او را از بقیه حیوانات جدا می کند.
بنابراین مفاهیمی از جنس و فصل برخوردارند که ماهیت داشته باشند؛ یعنی از دسته معقولات اولی یا مفاهیم ماهوی باشند پس مفاهیمی که از ماهیت برخوردار نیستند؛ مثل معقولات ثانیه چه منطقی و چه فلسفی، جنس و فصل هم ندارند.
پی نوشتها:
[1] سيد جعفر سجادى، فرهنگ معارف اسلامى، ج3 ، 1850 ، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، چاپ سوم، 1373 ه ش.
[2] همان.
[3] همان؛ المحقق السبزوارى، شرح المنظومة، ج2، ص 166، نشر ناب - تهران، چاپ اول، 1369-1379 ه ش.
[4] مجمع البحوث الاسلامية، شرح المصطلحات الفلسفية، ص 376، مجمع البحوث الاسلامية - مشهد، چاپ: اول، 1414 ه ق.
[5] نصير الدين الطوسى، شرح الاشارات و التنبيهات ، ج1، ص 44 ، نشر البلاغة - قم، چاپ: اول، 1375 ه ش؛ صدر المتألهين، الحكمة المتعالية فى الاسفار العقلية الاربعة، ج5،ص306، دار احياء التراث - بيروت، چاپ سوم، 1981 م؛ طب الدين الرازى، تحرير القواعد المنطقية فى شرح الرسالة الشمسية، ص137، انتشارات بيدار - قم، چاپ دوم، 1384 ه ش.
منبع: http://farsi.islamquest.net
معقول اصطلاحی فلسفى است؛ يعنى آنچه به ذهن آيد، در مقابل محسوس يعنى آنچه به حس آيد. كلمه معقول، گاهی بر صور عقليه اطلاق می شود و گاه بر امورى كه در خارج وجودى ندارند و گاه بر امورى كه محسوس نیستند و مجردند كه در اين صورت مراد از معقول عقل است.
در بحث ما منظور از معقول همان است که ابتدا بیان شد؛ یعنی آنچه به ذهن آيد که معادل کلمه مفهوم است. و به سه دسته تقسیم می شود[1]:
1. معقولات اولی.
2. معقولات ثانیۀ فلسفی.
3. معقولات ثانیه منطقی.
معقول اولى عبارت است از: تصور ابتدایی از آنچه مصداق خارجى داشته باشد؛ مانند تصور انسان و حيوان كه موجود در خارج هستند. به عبارت دیگر؛ معقولات اولى تصورات اوليه اشياءاند؛ این تصورات هر چند در ذهن است و لی منشأ انتزاع آن در خارج است.[2]
معقولات ثانيه كلياتی هستند كه از امور ذهنى و معقولات اولی انتزاع شدهاند و منشأ آنها همان ذهن است.[3] به عبارت ديگر معقولات ثانیه، مفاهیمی هستند که تنها با عروض بر مفهوم دیگر قابل تعقل هستند، و وجودشان فقط در ذهن است. حال ا گر ظرف عروض مفهوم و اتصاف معروض به عارض هر دو ذهن باشد، معقول ثانیه منطقی است مثل: مفهوم نوع چرا که نوع در خارج نه تعقل می شود نه تحقق می یابد؛ ولی اگر عروض در ذهن و اتصاف در خارج باشد معقول ثانیه فلسفی است مثل: مفهوم علیت چرا که مفهوم علیت در ذهن ساخته شده ولی در خارج متحقق است.[4]
معنای جنس و فصل
جنس و فصل از اجزای عقلی ماهیت هستند. به این صورت که جنس جزء مشترک ماهیت است و فصل جزء مختص آن [5] مثل انسان که ماهیتی است دارای دو جزء حیوان وناطق که حیوانیت بخش مشترک از ماهیتش است که بین انسان و حیوانات دیگر مشترک است چون بقیه حیوانات هم حساسیت و حرکت با اراده دارند و ناطقیت جزء مختص انسان است که او را از بقیه حیوانات جدا می کند.
بنابراین مفاهیمی از جنس و فصل برخوردارند که ماهیت داشته باشند؛ یعنی از دسته معقولات اولی یا مفاهیم ماهوی باشند پس مفاهیمی که از ماهیت برخوردار نیستند؛ مثل معقولات ثانیه چه منطقی و چه فلسفی، جنس و فصل هم ندارند.
پی نوشتها:
[1] سيد جعفر سجادى، فرهنگ معارف اسلامى، ج3 ، 1850 ، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، چاپ سوم، 1373 ه ش.
[2] همان.
[3] همان؛ المحقق السبزوارى، شرح المنظومة، ج2، ص 166، نشر ناب - تهران، چاپ اول، 1369-1379 ه ش.
[4] مجمع البحوث الاسلامية، شرح المصطلحات الفلسفية، ص 376، مجمع البحوث الاسلامية - مشهد، چاپ: اول، 1414 ه ق.
[5] نصير الدين الطوسى، شرح الاشارات و التنبيهات ، ج1، ص 44 ، نشر البلاغة - قم، چاپ: اول، 1375 ه ش؛ صدر المتألهين، الحكمة المتعالية فى الاسفار العقلية الاربعة، ج5،ص306، دار احياء التراث - بيروت، چاپ سوم، 1981 م؛ طب الدين الرازى، تحرير القواعد المنطقية فى شرح الرسالة الشمسية، ص137، انتشارات بيدار - قم، چاپ دوم، 1384 ه ش.
منبع: http://farsi.islamquest.net
.jpg "شخصیت معنوى امام خمینی (رحمه الله)")
