پرسش :

مهم ترين مدل هاى دموكراسى كدام اند؟

پاسخ :
دموكراسى را مى توان از چند نظر تقسيم كرد. كهن ترين نوع آن دموكراسى مستقيم بود كه ابتدا در دولت شهرهاى يونان، به خصوص در آتن (قرن پنجم) ظاهر شد و در آن عموم مردم، به جز زنان و بردگان، مستقيماً در وضع قوانين شركت مى كردند. براى امور اجرايى نيز، مردم به نوبت عهده دار سمت ها مى شدند و دادرسان را با قرعه انتخاب مى كردند. البته افلاطون اين نوع حكومت را مطلقاً رد مى كرد و شاگردش ارسطو نيز آن را به عنوان شرّ كم تر مى پذيرفت. دموكراسى مستقيم هنوز در بعضى از كانتون هاى سوييس به صورت مراجعه ى دايمى به آراى عمومى و در بعضى كشورهاى ديگر در حالت هاى استثنايى اعمال مى شود.[1]
از انواع ديگر دموكراسى، دموكراسى كلاسيك، دموكراسى تكاملى راديكال و دموكراسى مشاركتى هستند كه مى توان همه ى آن ها را زير عنوان «دموكراسى مستقيم» طبقه بندى كرد. البته ناهمگونى هاى ميان آن ها را نبايد ناديده گرفت؛[2] بنابراين در دموكراسى مستقيم يا مشاركتى، شهروندان مستقيماً در نظام تصميم گيرى درباره ى مسائل عمومى دخالت دارند. نوع ديگر دموكراسى كه مدل هاى معاصر را در خود دارد، دموكراسى غيرمستقيم است كه دموكراسى ليبرالى يا پارلمانى نيز خوانده مى شود، و آن نوعى نظام حكومتىِ شامل مسئولان منتخب است كه در چارچوب حكومت قانون، نمايندگى منافع و ديدگاه هاى شهروندان را بر عهده دارند.[3] دموكراسى ليبرالى يا پارلمانى دو قسمت عمده دارد: دموكراسى تكاملى و دموكراسى حمايتى. دموكراسى مشاركتى، تعاملى راديكال، قانونى و تكثرگرايى را مى توان زير عنوان دموكراسى تكاملى قرار داد؛ چنان كه دموكراسى رقابتى نخبه گرا و دموكراسى قانونى انواعى از دموكراسى حمايتى به شمار مى آيند. [4] [5]
در نگاهى ديگر، دموكراسى به دموكراسى سياسى، دموكراسى اجتماعى و دموكراسى اقتصادى تقسيم مى شود. دموكراسى سياسى در عمل به معناى حكومت اكثريت، يا نصف به اضافه ى يكِ مجموع رأى دهندگان است. از مفهوم سياسى دموكراسى دو برداشت متضاد وجود دارد: اول، مطلق انگاشتن اراده ى اكثريت و تحميل آن بر همه است كه نتيجه ى آن، دموكراسى ماركسيستى، زير عنوان «دموكراسى هاى توده اى» و در شكل «ديكتاتورى پرولتاريا» مجسم مى شود. دوم، دموكراسى ليبرالى است كه عبارت است از: لزوم شركت آزادانه ى افراد در ظاهر ساختن آن اراده و امكان دادن به اقليت كه به اكثريت تبديل شود.[6]
دموكراسى هدايت شده نوع ديگرى از دموكراسى است كه بعضى از كشورهاى قاره ى آسيا، به ويژه اندونزى و پاكستان، دست به آزمايش هايى براى انطباق آن با شرايط اجتماعى خود زده اند. در عين حال دموكراسى هاى باثبات نيز در اين قسمت از جهان، يعنى هند و ژاپن و مانند آن ها قرار دارند.[7]
پی نوشتها:
[1]. محبوب شهبازى، تقدير مردم سالارى ايرانى، ص 7، مقدمه ى حسين بشيريه.
[2]. ديويد هيلد، مدل هاى دموكراسى، ص 9.
[3]. همان ، ص 18.
[4]. همان.
[5]. همان، ص 20.
[6]. همان، ص 87.
[7]. همان، ص 89 و 90.
منبع: اسلام و دموكراسى، نصرالله سخاوتى، انتشارات مركز مديريت حوزه علميه قم (1383)