پرسش :

منظور از «يوم الازفة (نزديک)» که از اسماء قيامت است چيست؟

پاسخ :
قرآن قيامت را روز نزديك: «يوم الازفة» خوانده است، تا كسي نگويد به قيامت مدْت زيادي مانده است: «و أنذرهم يومَ الازفة إذا القلوب لدي الحناجرِ كاظمين» مؤمن/18؛ [آنان را از روز نزديك بترسان. روزي كه از شدّت وحشت قلبها به گلوگاه مي‏رسد.] بدكاران مي‏پندارند قيامت دور است. قرآن اين فكر را ناصواب دانسته، قيامت را نزديك مي‏شمرد تا مبادا بشر از آن غافل شود: «إنّهم يروْنه بعيداً و نريه قريباً» معارج/6ـ7؛ [رأي آنان دربارة قيامت اين است كه معاد دور است ولي ما آن را نزديك مي‏بينيم].
قرآن مجيد قيامت را نزديك بلكه شديداً نزديك مي‏داند؛ چون با واژة «اقترب» از آن خبر داده، مي‏فرمايد: «اقترب للنّاس حسابُهم و هم في غَفلةٍ مُعرِضون» انبياء/1؛ [مردم به فكر حساب و قيامت نيستند و از آن غافلند ولي حساب به آنان نزديك شده است، امّا آنان از قيامت روي گردانند. در آية ديگر فرمود: «اقتربتِ السّاعةُ و انْشقّ القمرُ» قمر/1؛ [قيامت نزديك شده و ماه از هم شكافت. همچنين مي‏فرمايد: «إنّهم يرونه بعيداً و نريه قريباً»؛ [تبه‏كاران مي‏پندارند قيامت دور است. ولي ما آن را نزديك مي‏بينيم. گروهي اصل قيامت را استبعاد مي‏كردند و مي‏گفتند: «ذلك رجْعٌ بعيد» ق/3؛ [و عدّه‏اي تحقّق آن را دور و بعيد مي‏پنداشتند]. به هر تقدير، بهشت و جهنّم نيز نزديك است. دربارة بهشت مي‏فرمايد: «و أُزلِفَتِ الجنّةُ للمتّقين غيرَ بعيد هذا ما توعَدون لكلّ أوّابٍ حفيظ مَن خشِيَ الرّحمنَ بالغيب و جاءَ بقلبٍ منيبٍ أُدخلوها بسلامٍ ذلك يوم الخُلود» ق/31ـ34؛ [بهشت به پرهيزكاران نزديك و فاصله‏اي از آنان ندارد. اين چيزي است كه به شما وعده داده مي‏شود و براي كساني است كه به خدا بازمي‏گردند و پيام‏ها و احكام او را حفظ مي‏كنند. آن كس كه از خداوند ترس داشته و با قلبي پرانابه در محضر او حاضر شود، به آنان بگو، به سلامت وارد بهشت شويد. امروز روز جاوداني است]. درباره جهنّم نيز مي‏فرمايد: «إنّا أنذرناكم عذاباً قريباً» نبأ/40؛ [ما شما را از عذاب نزديكي بيم مي‏دهيم]. پس اصل قيامت و شؤون رسمي آن مانند بهشت و جهنّم همگي نزديك، بلكه هم اكنون موجود است: «و إنّ جهنّم لمحيطة بالكافرين» عنكبوت/54.
اميرالمؤمنين(ع) مي‏فرمايد: «رحم الله إمراً تفكّر فاعتبر، و اعتبر فأبصر، فكأنّ ما هو كائن من الدّنيا عن قليلٍ لم يكن، و كانَّ ما هو كائنّ من الاخرة عمّا قليل لم يزَل، و كلُّ معدودِ مُنقضٍ، و كلُّ متوقّعٍ آتٍ و كلُّ آتٍ قريبٌ دان» (نهج البلاغه خطبه/103)؛ [خداوند رحمت كند كسي را كه در امر قيامت انديشه كند و عبرت گرفته به ناپايداري دنيا بينا شود و باور كند آنچه از دنيا مانده به زودي نابود خواهد شد و آنچه از آخرت موجود است زوال ناپذير و همواره بوده است و آنچه از ساعات عمر كه به حساب مي‏آيد به پايان مي‏رسد و هر چه انتظار داريد از قبيل مرگ و قيامت، آينده است و هر آينده‏اي نزديك است.
قيامتْ ناباوران مي‏گويند: چه كسي ما را پس از مرگ زنده مي‏كند؟ «فسيقولون مَن يُعيدُنا قل الّذي فطَركم أوّل مرّة فسُينغِضون إليك رؤُسَهم و يقولون مَتي هو قل عسي أن يكون قريباً» اسراء/51 قرآن در پاسخ اين پرسش مي‏فرمايد: اي پيامبر(ص)! به آنان بگو همان كسي كه روز نخست شما را آفريد. آنان سر خود را از روي تعجّب و انكار به سوي تو خم مي‏كنند و مي‏گويند: در چه زماني خواهد بود‏؟ به آنان بگو اميد آنكه زمان آن نزديك باشد.
نزديك بودن قيامت يا به اعتبار حتميّت و ضرورت تحقّق و وقوع آن است؛ زيرا بر اساس سخن حضرت امير(ع) هر آينده‏اي نزديك است، يا نسبت به مجموع عمر جهان ازليّت آن كه مثلاً هزار قرن هم اندك محسوب مي‏شود، يا به اعتبار آن است كه قيامت صغرا كه همان برزخ باشد نزديك است: «من مات فقد قامت قيامتة» (بحار58/7)
از سوي ديگر، آمدن قيامت دفعي و فقط متّكي به ارادة خداست: «بل تأتيهِم بغتةً فَتَبْتَتُهم» انبياء/40؛ به صورت ناگهاني واقع خواهد شد و سبب بُهت آنان مي‏گردد. چيزي كه به صرف ارادة الهي باشد و نيازي به استعداد مبدأ قابلي نداشته باشد يا «كنْ فيَكون» بقره/117 تحقّق خواهد يافت. از اين رو براي آن نمي‏توان مدت و زمان معيّن كرد. آنان كه از تاريخ وقوع معاد مي‏پرسيدند نمي‏دانستند كه قيامت، در طول تاريخ نيست؛ زيرا خود تاريخ و زمان نيز به معاد مي‏رسد. قيامت در مقطعي از زمان نيست تا پرسيده شود كي برپا مي‏شود، بلكه بستر نظام طبيعت و بساط آسمان و زمين برچيده مي‏شود و اصلاً وقت و زمان نمي‏ماند. زمان در صورتي وقوع خواهد يافت كه حركت و متحرّكي باشد و اگر منظومه تحريكي اعم از سپهري و زمين رخت بربست زمان منتفي خواهد شد. پس نزديك بودن آن به معناي قرب تاريخي نيست و كسي ظرف تحقّق آن را نمي‏تواند پيش بيني كند. از اين رو فرمود: «يسئلك النّاس عن السّاعة قل إنّما عِلْمُها عند الله و ما يدريك لعلّ السّاعَهَ تكون قريباً» احزاب/63؛ [مردم از تو دربارة زمان قيامت مي‏پرسند. بگو علم آن تنها نزد خداست و چه مي‏داني شايد قيامت نزديك باشد.] بنابراين، همواره بايد آماده برپا شدن آن بو دو خود را مهيّا كرد و بعيد نيست ندانستن زمان قيامت در تهذيب نفس فرد و جامعه و سازندگي آنان تأثير بيشتري داشته باشد و چه بسا مؤمنان براي رسيدن آن لحظه شماري كنند و برخي از فرارسيدن آن قالب تهي كنند: «و ما يدريك لعلّ السّاعة قريبٌ يَستعجِل بها الّذين لا يؤمنون بها و الّذين امنوا مُشفِقون منها و يعلمون أنّها الحقّ» شوري، 17ـ18؛ [تو نمي‏داني شايد قيامت نزديك باشد. اما كساني كه به آن ايمان ندارند براي آن عجله مي‏كنند، ولي مؤمنان از آن بيمناكند و مي‏دانند كه آن حقّ است.]
قرآن سرانجام سرّ مخفي بودن زمان قيامت را چنين بيان مي‏كند: «إنّ السّاعة اتيَة أكاد أُخفيها لِتُجْري كلُّ نفس بما تَسعي» طه/15؛ [رستاخيز به طور يقين خواهد آمد. من مي‏خواهم آن را پنهان دارم تا هر كس در برابر كوشش خود جزا داده شود]. بنابراين، يكي از علل پنهان داشتن قيامت نكته تربيتي آن است. به هر تقدير، هنگامي كه انسان از جهان مادّه و زمان خارج مي‏شود اصل مدت و زمان را پشت سر مي‏گذارد و از فراز آن عبور مي‏كند. نمونة آن خوابِ اصحاب كهف است كه با سپري شدن 309 سال گفتند: «لَبِثْنا يوماً أو بعضَ يوم» كهف/19؛ [ما نصف روز يا يك روز در خواب بوده‏ايم]. قرآن كريم در آيه ديگري سرگذشت حال تبه‏كاران را چنين بازگو فرموده كه روز برپايي قيامت سوگند ياد مي‏كنند كه ما جز ساعتي درنگ نكرده‏ايم. آري اين چنين از ادراك واقعيت محروم مانده‏اند. اما آنان كه اهل دانش و ايمان هستند گويند: شما به فرمان خدا تا روز قيامت درنگ كرده‏ايد و اكنون روز قيامت است، ولي شما نمي‏دانيد: «و يوم تقوم السّاعةُ يُقسِم المجرمون ما لبِثُوا غيرَ ساعة كذلك كانوا يُؤفَكون و قال الّذين أُوتوا العلمَ و الإيمان لقد لبِثتم في كتاب الله إلي يوم البعث فهذا يوم البعث ولكنّكم كنتم لا تعلمون» روم/55ـ56 و همچنين است سرگذشت مردن يكي از پيامبران الهي كه پس از صد سال زنده شد و گفت: يك روزي پاره‏اي از روز درنگ كردم: «فأماتَه الله مائةَ عامٍ ثُمّ بعَثه قال كم لبثتَ قال لبثتُ يوماً أو بعضَ يوم قال بل لبثتَ مائة عامٍ...» بقره/259؛ [خداوند فرمود: بلكه صد سال درنگ داشتي..] و نمونه‏هاي ديگر كه نقل و بررسي شد.
www.eporsesh.com