آثار تهجد و سحرخیزی
نوف بکالی می گوید که شبی امیرالمومنین علیه السلام را دیدم از بستر خود بیرون آمدند و نگاهی به ستارگان انداختند و فرمودند: نوف! خوابی یا بیدار؟ عرض کردم بیدارم. حضرت فرمودند:
طُوبَی لِلزَّاهِدِینَ فِی الدُّنْیَا الرَّاغِبِینَ فِی الْآخِرَهِ أُولَئِکَ قَوْمٌ اتَّخَذُوا الْأَرْضَ بِسَاطاً وَ تُرَابَهَا فِرَاشاً وَ مَاءَهَا طِیباً وَ الْقُرْآنَ شِعَاراً وَ الدُّعَاءَ دِثَاراً ثُمَّ قَرَضُوا الدُّنْیَا قَرْضاً عَلَی مِنْهَاجِ الْمَسِیحِ . یَا نَوْفُ إِنَّ دَاوُدَ ع قَامَ فِی مِثْلِ هَذِهِ السَّاعَهِ مِنَ اللَّیْلِ فَقَالَ إِنَّهَا لَسَاعَهٌ لَا یَدْعُو فِیهَا عَبْدٌ إِلَّا اسْتُجِیبَ لَهُ إِلَّا أَنْ یَکُونَ عَشَّاراً أَوْ عَرِیفاً أَوْ شُرْطِیّاً أَوْ صَاحِبَ عَرْطَبَهٍ وَ هِیَ الطُّنْبُورُأَوْ صَاحِبَ کَوْبَهٍ.
نوف خوشا به حال آنان که دل از این دنیا کنده و به آن جهان دل بسته اند ایشان مردمی هستند که زمین را فرش و خاک آن را بستر و آب آن را شربت گوارا برای خویش قرار داده اند. قرآن را به جانشان بسته و دعا را ورد زبان خویش کرده اند و سپس چون حضرت مسیح علیه السلام دنیا را از خود دور ساخته اند. ای نوف همانا داود علیه السلام در این ساعات از شب از محل استراحتش خارج شد و گفت: این ساعتی است که بنده ای در آن دعا نکند جز آنکه مقبول افتد مگر آن که با جگیر و یا خبرچین کارهای مردم به حاکم و یا نظامی و شرطه حکومت جور و یا نوازنده باشد.
نهج البلاغه، حکمت 101
شرح حدیث:
آثاری که از نظر معنوی و روحانی بر تهجد و سحر مترتب است از دیرزمان مثل زمان داود علیه السلام مشهود و قابل درک بوده است برخاستن از ریختخواب گرم و نرم و ایتسادن در برابر معبود بی همتا و راز و نیاز با او حلاوت و شیرینی اش بر کام جان هر کس بنشیند تا آخر عمر آن را رها نمی کند.
در سوره مبارکه سجده پس از آیه سجده خداوند تبارک و تعالی می فرماید:
تَتَجَافَی جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَطَمَعًا وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ (1)
از بستر استراحت برخاسته و خدای خویش را با بیم و امید می خوانند و از آنچه به آنها روزی داده ایم انفاق می کنند.
رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم می فرمود: همین که بنده ای از خوابگاه لذت بخش خویش برای نماز به قصد جلب رضای پرورداگرش برمیخیزد در حالی که هنوز بقایای خواب به چشمانش هست خداوند به فرشتگان مباهات می کند و می فرماید:
اما تَرَونَ عَبدی هذا قَد قامَ مِن لذیذِ مضجَعِهِ اِلی صَلوهٍ لمَ اَفرُضها عَلَیهِ اِشهَدوا اَنِّی عَفَرتُ لَهُ (2)
آیا نمی بینید این بنده ام را که از خواب لذیذ خود دست برداشته و به نمازی که بر او واجب نکرده ام مشغول است؟! گواه باشید که من او را مشمول مغفرت خویش قرار دادم.
سحر بلبل حکایت از صبا کرد***که عشق گل به ما دیدی چه ها کرد
خوشش باد آن نسیم صبحگاهی***که درد شب نشینان را دوا کرد.
سحرخیزی جز سه گروه باجگیر و جاسوس و مامورین نظامی ح کومت ظلم برای دیگران مفید و دارای اثار بسیار عالی دنیوی و اخروی است. گاهی خداوند تبارک و تعالی عذابی را از یک ملت و منطقه برمیدارد چرا که در آن جمع گروهی به راز و نیاز و استغفار در هنگام سحرند. مولایمان علی علیه السلام فرمود : وقتی خداوند تبارک و تعالی می بیند که مردم شهری زیاده روی در انجام گناهان می کنند و سه نفر از مومنین در میان آنان هستند به آن مردم خطاب می فرماید:
یا اَهلَ مَعصِیَتی لَولا ما فِیکُم مِنَ المُومِنینَ المُتَحابِّینَ بِجَلالی العامِرینَ بِصَلوتِهِم اَرضی و مَساجِدی المُستغفرینَ بالاَسحارِ خوفاً مِنّی لا نَزَلتُ بِکُم عَذابی ثُمَّ لا اُبالی (3)
ای کسانی که نافرمانی مرا می کنید اگر نبودند در میان شما کسانی که از مومنین که به خاطر جلال من همدیگر را دوست می دارند و با نمازشان زمین و مسجدهای مرا اباد می کنند و در سحرها از ترس من استغفار می نمایند هر آینه عذاب خودم را بر شما فرو می فرستادم و پروایی نداشتم.
ممکن است خواننده گرامی بپرسد چرا در هنگام سحر که بهترین وقت استجابت دعا است بعضی که امام علیه السلام نامشان را بردند محروم از قبول شدن عمل و استجابت دعایشان هستند. اگر دقت کرده باشید هر سه موردی که مولایمان علی علیه السلام به آن اشاره دارند از مواردی هستند که آسیب گناه و کار زشتشان به دیگری می رسد و چون حق الناس برگردن دارند و باعث آزار و اذیت دیگران و آلوده شدن مردم به گناه می شوند چنین وضعی را پیدا می کنند والا اگر فقط ظلم به نفس خویش کرده بودند مشمول لطف خداوند قرار گرفته از صبح و سحر بهره می بردند حالا برای آنکه به زشتی و قبح بزرگ اعمال این سه گروه بیشتر آشنا شوید به ترتیب به سه مورد مطرح شده از منظر معصومین علیه السلام توجه نمایید.
1-زورگیر و باجگیر: امیرالمومنین علی علیه السلام فرمود:
اِیّاکَ و البَغیَ فَاِنَّهُ یُعَجِّلُ الصَّرعَهَ و یُحِلُّ بِالعامِلِ بِهِ العِبَرَ (4)
از زورگویی بپرهیز که این کار انسان را زود به خاک م یافکند و زورگو را درس عبرت می دهد.
2-جاسوس و خبرچین: رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
اَلا اُخبِرکُم بِشِرارِکُم؟ قالو بَلی یا رسُول الله قال: اَلمَشّاوونَ بِالنَّمیمَهِ اَلمُفَرَّقُونَ بَینَ الاَحِبَّهِ اَلباغُونَ لِلبُراءِ العَیبِ (5)
آیا شما را از آدم های شر بین خودتان آگاه نکنم؟ عرض کردند: چرا ای رسول خدا فرمود: کسانی خبرچین هستند آنان که بین دوستان جدایی می اندازند کسانی که برای افراد پاک و بی گناه عیب می تراشند.
3-نوازندگان و آن هایی که مردم را به لهو ولعب می کشانند امام صادق علیه السلام فرمود:
الغِناءُ یُورِثُ النِّفاقِ (6)
آوازه خوانی از خود نفاق بر جای می گذارد.
اَلمُغنِّیَهُ مَلعُونَهٌ و مَن آواها و اَکَلَ کَسبَها مَلعُونٌ (7)
زن آوازه خوان ملعون است و هر کس به او جا دهد و از درآمد او بخورد ملعون است.
پی نوشت:
1- سجده 16
2- بحار ج 87 ص 167
3- لقاء الله ص 66
4- کافی ج 2 ص 327
5- خصال 183
6- بحار ج 79 ص 241
7- بحار ج 79 ص 252
منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت،1390.
در سوره مبارکه سجده پس از آیه سجده خداوند تبارک و تعالی می فرماید:
تَتَجَافَی جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَطَمَعًا وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ (1)
از بستر استراحت برخاسته و خدای خویش را با بیم و امید می خوانند و از آنچه به آنها روزی داده ایم انفاق می کنند.
رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم می فرمود: همین که بنده ای از خوابگاه لذت بخش خویش برای نماز به قصد جلب رضای پرورداگرش برمیخیزد در حالی که هنوز بقایای خواب به چشمانش هست خداوند به فرشتگان مباهات می کند و می فرماید:
اما تَرَونَ عَبدی هذا قَد قامَ مِن لذیذِ مضجَعِهِ اِلی صَلوهٍ لمَ اَفرُضها عَلَیهِ اِشهَدوا اَنِّی عَفَرتُ لَهُ (2)
آیا نمی بینید این بنده ام را که از خواب لذیذ خود دست برداشته و به نمازی که بر او واجب نکرده ام مشغول است؟! گواه باشید که من او را مشمول مغفرت خویش قرار دادم.
سحر بلبل حکایت از صبا کرد***که عشق گل به ما دیدی چه ها کرد
خوشش باد آن نسیم صبحگاهی***که درد شب نشینان را دوا کرد.
سحرخیزی جز سه گروه باجگیر و جاسوس و مامورین نظامی ح کومت ظلم برای دیگران مفید و دارای اثار بسیار عالی دنیوی و اخروی است. گاهی خداوند تبارک و تعالی عذابی را از یک ملت و منطقه برمیدارد چرا که در آن جمع گروهی به راز و نیاز و استغفار در هنگام سحرند. مولایمان علی علیه السلام فرمود : وقتی خداوند تبارک و تعالی می بیند که مردم شهری زیاده روی در انجام گناهان می کنند و سه نفر از مومنین در میان آنان هستند به آن مردم خطاب می فرماید:
یا اَهلَ مَعصِیَتی لَولا ما فِیکُم مِنَ المُومِنینَ المُتَحابِّینَ بِجَلالی العامِرینَ بِصَلوتِهِم اَرضی و مَساجِدی المُستغفرینَ بالاَسحارِ خوفاً مِنّی لا نَزَلتُ بِکُم عَذابی ثُمَّ لا اُبالی (3)
ای کسانی که نافرمانی مرا می کنید اگر نبودند در میان شما کسانی که از مومنین که به خاطر جلال من همدیگر را دوست می دارند و با نمازشان زمین و مسجدهای مرا اباد می کنند و در سحرها از ترس من استغفار می نمایند هر آینه عذاب خودم را بر شما فرو می فرستادم و پروایی نداشتم.
ممکن است خواننده گرامی بپرسد چرا در هنگام سحر که بهترین وقت استجابت دعا است بعضی که امام علیه السلام نامشان را بردند محروم از قبول شدن عمل و استجابت دعایشان هستند. اگر دقت کرده باشید هر سه موردی که مولایمان علی علیه السلام به آن اشاره دارند از مواردی هستند که آسیب گناه و کار زشتشان به دیگری می رسد و چون حق الناس برگردن دارند و باعث آزار و اذیت دیگران و آلوده شدن مردم به گناه می شوند چنین وضعی را پیدا می کنند والا اگر فقط ظلم به نفس خویش کرده بودند مشمول لطف خداوند قرار گرفته از صبح و سحر بهره می بردند حالا برای آنکه به زشتی و قبح بزرگ اعمال این سه گروه بیشتر آشنا شوید به ترتیب به سه مورد مطرح شده از منظر معصومین علیه السلام توجه نمایید.
1-زورگیر و باجگیر: امیرالمومنین علی علیه السلام فرمود:
اِیّاکَ و البَغیَ فَاِنَّهُ یُعَجِّلُ الصَّرعَهَ و یُحِلُّ بِالعامِلِ بِهِ العِبَرَ (4)
از زورگویی بپرهیز که این کار انسان را زود به خاک م یافکند و زورگو را درس عبرت می دهد.
2-جاسوس و خبرچین: رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
اَلا اُخبِرکُم بِشِرارِکُم؟ قالو بَلی یا رسُول الله قال: اَلمَشّاوونَ بِالنَّمیمَهِ اَلمُفَرَّقُونَ بَینَ الاَحِبَّهِ اَلباغُونَ لِلبُراءِ العَیبِ (5)
آیا شما را از آدم های شر بین خودتان آگاه نکنم؟ عرض کردند: چرا ای رسول خدا فرمود: کسانی خبرچین هستند آنان که بین دوستان جدایی می اندازند کسانی که برای افراد پاک و بی گناه عیب می تراشند.
3-نوازندگان و آن هایی که مردم را به لهو ولعب می کشانند امام صادق علیه السلام فرمود:
الغِناءُ یُورِثُ النِّفاقِ (6)
آوازه خوانی از خود نفاق بر جای می گذارد.
اَلمُغنِّیَهُ مَلعُونَهٌ و مَن آواها و اَکَلَ کَسبَها مَلعُونٌ (7)
زن آوازه خوان ملعون است و هر کس به او جا دهد و از درآمد او بخورد ملعون است.
پی نوشت:
1- سجده 16
2- بحار ج 87 ص 167
3- لقاء الله ص 66
4- کافی ج 2 ص 327
5- خصال 183
6- بحار ج 79 ص 241
7- بحار ج 79 ص 252
منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت،1390.
.jpg "چگونه ماهی تازه را پاک کنیم؟")
