رعایت واجبات
امام علی علیه السلام فرمودند:
إِنَّ اللَّهَ افْتَرَضَ عَلَیْکُمْ فَرَائِضَ فَلَا تُضَیِّعُوهَا وَ حَدَّ لَکُمْ حُدُوداً فَلَا تَعْتَدُوهَا وَ نَهَاکُمْ عَنْ أَشْیَاءَ فَلَا تَنْتَهِکُوهَا وَ سَکَتَ لَکُمْ عَنْ أَشْیَاءَ وَ لَمْ یَدَعْهَا نِسْیَاناً فَلَا تَتَکَلَّفُوهَا.
خداوند تبارک و تعالی واجباتی را بر شما مقرر فرمود مبادا آنها را ضایع کنید و حدودی برایتان معین نموده از آنها تجاور نکنید و شما را از چیزهایی نهی فرموده پرده حرمت آنها را ندرید و چیزهایی را برای شما نگفته و آنها را از روی فراموشی ترک نکرده و پس در به دست آوردن آنها خود را به زحمت نیندازید.
نهج البلاغه، حکمت 102
شرح حدیث:
قانون گرایی یعنی عمل به واجبات و ترک محرمات و خارج نشدن از مرز تکلیف و وظیفه در مواردی که حکمی برای انجام کاری نداریم خود را به زحمت نینداختن این ها همگی از این نشات می گیرد که شخص انسان متعهد و وظیفه شناس است و اگر نسبت به هر کدام آنها کوتاهی کند خطا از قانون کرده و محکوم به نافرمانی است. امام علیه السلام در مرحله نخست ما را نهی از ضایع کردن واجبات می فرماید: فرایض جیزی نیست که تبصره بخورد و در جایی اجازه ترک آن داده شود مگر آنجا که شرع مقدس تکلیف را از دوش ما برداشته باشد. مثل روزه برای آنکه بیمار و یا مسافر است و حج برای کسی که استطاعت مالی و بدنی ندارد و امثال آن والا غیر از موارد استثنایی باید در میان همه کارها اولویت را به فرایض داد و به هیچ عنوان باعث ترک آنها نشد.
همان بزرگوار می فرمود:
اَلفَرائضَ اَلفَرائضَ! اَدُّوها اِلَی اللهِ تُوَدِّکُم اِلی الجَنَّهِ (1)
فرایض! فرایض! آنها را برای خدا ادا کنید تا شما را به بهشت رسانند.
امام سجاد علیه السلام میفرمود:
مَن عَمِلَ بِما اِفتَرَضَ اللهُ عَلَیهِ فَهُوَ مِن خَیرِ النّاسِ (2)
هر کس به آنچه خداوند بر او واجب کرده است عمل کند او از بهترین مردمان است.
به این بیان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم نیز دقت کنید از این نظر که در میان فرایض کدام برترین و پراهمیت ترین است.
أَوَّلُ مَا افْتَرَضَ اللَّهُ عَلی اُمَّتِی، الصَّلواتُ الخَمْسُ وَ اَوَّلُ مَا یُرْفَعُ مِنْ اَعْمَالِهِم، الصَّلَواتُ الْخَمْسُ وَ اَوَّلُ مَا یُسْأَلُونَ عَنْهُ، الصَّلَواتُ الخَمْسُ. (3)
اولین چیزی که خداوند بر امت من واجب کرد نمازهای پنجگانه است ونخستین عملی که از آنها بالا می رود نمازهای پنجگانه است و اولین چیزی که درباره آن از آنها سوال می شود نماز های پنجگانه است.
سفارش دوم امام علیه اسلام این بود که از حدود الهی تجاوز نکنید: خداوند تبارک و تعالی در تمام مسایل زندگی ما بر ایمان حد و مرزی تعیین فرموده و بیرون رفت از آن را نیز جایز ندانسته بنابراین افراط و تفریط در انجام حلال و حرام الهی خارج شدن از حدود الهی است.
همان بزرگور فرمود:
لا یَسعَدُ اَحَدٌ اِلّا بِاِقامَهِ حُدودِ اللهِ و لا یَشقی اَحَدٌ اِلّا باِضاعَتِها (4)
هیچ کس خوشبخت نشود مگر به اقامه حدود خداوند و هیچ کس به بدبختی نیفتد مگر به سبب فرو گذاشتن آنحدود
موضوع سوم در بیان امام علیه السلام پرده حرمت حرام را ندریدن بود: حرام از هر نوعش که باشد نزد خدا و رسول و ائمه علیهم السلام منفور وز شت است پس به خود اجازه ندهیم کاری که آنها دوست ندارند انجام دهیم تا همچنانمحترم بمانیم والا از چشم خدا و رسول و امامان خواهیم افتاد ودیگر راه بازگشت نخواهیم داشت و اگر کسی به خاطر خدا ترک حرام کند در همین دنیا نتیجه کارش را خواهد دید.
رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود:
لا یَقدِرٌ رَجُلٌ عَلی حرامٍ ثُمَّ یَدَعُهُ لَیسَ بِه اِلّا اَبدَ لَهُ اللهُ فِی عاجِلِ الدُّنیا قَبلَ الاخِرهِ ما هُوَ خیرٌ لَهُ مِن ذلِکَ (5)
هر مردی بتواند کار حرامی انجام دهد و آن را فقط به خاطر ترس از خدا فرو گذارد و ترک کند خداوند پیش از آخرت در همین دنیا بهتر از آن را به وی عوض دهد.
و در پایان امام علیه السلام به مواردی که شارع مقدس ساکت است و چیزی درباره اش نگفته ما را مخیر فرموده که انجام دهیم و یا ندهیم و چون تکلیف نشده ایم لازم نیست برای انجام آنها خود را به زحمت اندازیم. زیرا اسلام دینی نیست که ما را به تکالیف غیرمنطقی و غیر ضروری مکلف نماید بنابراین درباره بعضی کارها که دستورالعملی از قرآن و عترت به ما نرسیده برای انجام آنها نباید اصرار ورزیم.
پی نوشت:
1- نهج البلاغه خطبه 167
2- کافی ج 2 ص 81
3- کنز العمال 18859
4- مستدرک الوسائل ج 1 ص 9
5- کنز العمال 4313
منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت،1390.
همان بزرگوار می فرمود:
اَلفَرائضَ اَلفَرائضَ! اَدُّوها اِلَی اللهِ تُوَدِّکُم اِلی الجَنَّهِ (1)
فرایض! فرایض! آنها را برای خدا ادا کنید تا شما را به بهشت رسانند.
امام سجاد علیه السلام میفرمود:
مَن عَمِلَ بِما اِفتَرَضَ اللهُ عَلَیهِ فَهُوَ مِن خَیرِ النّاسِ (2)
هر کس به آنچه خداوند بر او واجب کرده است عمل کند او از بهترین مردمان است.
به این بیان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم نیز دقت کنید از این نظر که در میان فرایض کدام برترین و پراهمیت ترین است.
أَوَّلُ مَا افْتَرَضَ اللَّهُ عَلی اُمَّتِی، الصَّلواتُ الخَمْسُ وَ اَوَّلُ مَا یُرْفَعُ مِنْ اَعْمَالِهِم، الصَّلَواتُ الْخَمْسُ وَ اَوَّلُ مَا یُسْأَلُونَ عَنْهُ، الصَّلَواتُ الخَمْسُ. (3)
اولین چیزی که خداوند بر امت من واجب کرد نمازهای پنجگانه است ونخستین عملی که از آنها بالا می رود نمازهای پنجگانه است و اولین چیزی که درباره آن از آنها سوال می شود نماز های پنجگانه است.
سفارش دوم امام علیه اسلام این بود که از حدود الهی تجاوز نکنید: خداوند تبارک و تعالی در تمام مسایل زندگی ما بر ایمان حد و مرزی تعیین فرموده و بیرون رفت از آن را نیز جایز ندانسته بنابراین افراط و تفریط در انجام حلال و حرام الهی خارج شدن از حدود الهی است.
همان بزرگور فرمود:
لا یَسعَدُ اَحَدٌ اِلّا بِاِقامَهِ حُدودِ اللهِ و لا یَشقی اَحَدٌ اِلّا باِضاعَتِها (4)
هیچ کس خوشبخت نشود مگر به اقامه حدود خداوند و هیچ کس به بدبختی نیفتد مگر به سبب فرو گذاشتن آنحدود
موضوع سوم در بیان امام علیه السلام پرده حرمت حرام را ندریدن بود: حرام از هر نوعش که باشد نزد خدا و رسول و ائمه علیهم السلام منفور وز شت است پس به خود اجازه ندهیم کاری که آنها دوست ندارند انجام دهیم تا همچنانمحترم بمانیم والا از چشم خدا و رسول و امامان خواهیم افتاد ودیگر راه بازگشت نخواهیم داشت و اگر کسی به خاطر خدا ترک حرام کند در همین دنیا نتیجه کارش را خواهد دید.
رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود:
لا یَقدِرٌ رَجُلٌ عَلی حرامٍ ثُمَّ یَدَعُهُ لَیسَ بِه اِلّا اَبدَ لَهُ اللهُ فِی عاجِلِ الدُّنیا قَبلَ الاخِرهِ ما هُوَ خیرٌ لَهُ مِن ذلِکَ (5)
هر مردی بتواند کار حرامی انجام دهد و آن را فقط به خاطر ترس از خدا فرو گذارد و ترک کند خداوند پیش از آخرت در همین دنیا بهتر از آن را به وی عوض دهد.
و در پایان امام علیه السلام به مواردی که شارع مقدس ساکت است و چیزی درباره اش نگفته ما را مخیر فرموده که انجام دهیم و یا ندهیم و چون تکلیف نشده ایم لازم نیست برای انجام آنها خود را به زحمت اندازیم. زیرا اسلام دینی نیست که ما را به تکالیف غیرمنطقی و غیر ضروری مکلف نماید بنابراین درباره بعضی کارها که دستورالعملی از قرآن و عترت به ما نرسیده برای انجام آنها نباید اصرار ورزیم.
پی نوشت:
1- نهج البلاغه خطبه 167
2- کافی ج 2 ص 81
3- کنز العمال 18859
4- مستدرک الوسائل ج 1 ص 9
5- کنز العمال 4313
منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت،1390.
