توصیه امام علی علیه السلام به انفاق کردن
امام علی علیه السلام فرمودند:
لَا تَسْتَحِ مِنْ إِعْطَاءِ الْقَلِیلِ فَإِنَّ الْحِرْمَانَ أَقَلُّ مِنْهُ.
از بخشش کم حیا مکن؛ زیرا محروم ساختن از آن هم کم‌تر است.
نهج البلاغه، حکمت 67.
شرح حدیث:
شرح حدیث توسط حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی مدظله‌العالی:
چند نکته از این حدیث استفاده می‌شود:
نکته‌ی اوّل:
مسئله انفاق و اعطا، یکی از قوانین گسترده عالم آفرینش است. در عالم هستی، هر موجودی سرمایه‌ای دارد که از آن انفاق می‌کند و بخشی را در اختیار دیگران می‌گذارد: خورشید نورش را در اختیار موجودات دیگر می‌گذارد؛ به طوری که هر روز میلیاردها تن از وزنش کم می‌شود و به نور و حرارت تبدیل می‌شود و مثل شمع می‌سوزد و سوختنش هم مثل انفجار اتمی است تا دیگران از آن بهره ببرند. هوا، زمین، دریاها نیز انفاق می‌کنند. ما نیز در لابه‌لای این قوانین مبتنی بر انفاق قرار داریم و جزئی از این عالم بزرگ هستیم؛ طبعاً نمی‌توانیم و نباید وصله ناهماهنگ باشیم؛ لذا باید از نیروهای خود، اعم از عقل، علم، نیروی مال و نفوذ اجتماعی خود برای انفاق استفاده کنیم و نباید این سرمایه‌ها را احتکار کنیم. قانون انفاقی که در شریعت اسلام آمده است، در حقیقت با آن قانون عالم آفرینش، یعنی انفاق هماهنگ و همسو می‌باشد.
نکته‌ی دوم:
برخلاف آنچه بعضی‌ها خیال می‌کنند، مسئله انفاق قبل از آن که یک مسئله اجتماعی باشد یک مسئله اخلاقی و تربیتی است یعنی کم‌تر عملی است که مثل انفاق انسان را از لحاظ نفسانی تربیت بکند و به انسان روحانیت بدهد. مسئله خمس و زکات از واجبات است و قصد قربت می‌طلبد؛ در حالی که اگر این دو مسئله‌ای اجتماعی بود به قصد قربت نیاز نداشت؛ لذا این‌ها امری تربیتی است.
خداوند متعال می‌فرماید: (مَّثَلُ الَّذِینَ ینفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ کَمَثَلِ حَبَّة أَنبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِی کُلِّ سُنبُلَة مِّئَة حَبَّة وَاللّهُ یضَاعِفُ لِمَن یشَاء وَاللّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ) (1) در این آیه، خداوند، کسانی را که در راه خدا انفاق می‌کنند به تخم و دانه پر برکتی که در زمین مستعدی افشانده شود، تشبیه کرده که این تشبیه، بسیار عمیق و جالب توجّه است. قرآن کریم به این نکته گوشزد می‌کند که عمل هر انسانی پرتوی از وجود اوست. هر قدر عمل شخص توسعه پیدا کند، در حقیقت وجود آن انسان توسعه پیدا کرده است؛ لذا کسانی که انفاق می‌کنند خودشان رشد و نموّ می‌یابند و پربار می‌شوند و اگر انسان در این مسیر، یک قدم برداشته است، هفتصد قدم به سوی خدا نزدیک می‌شود که این، همان اثر تربیتی انفاق است.
نکته‌ی سوم:
حدیث راه هر گونه بهانه را از انسان سد می‌کند. بعضی به بهانه‌های مختلف از انفاق سرباز می‌زنند؛ گاهی شخص به بهانه تأمین آینده خود و بچه‌ها انفاق نمی‌کند؛ گاهی به بهانه ترس از ریا انفاق نمی‌کند و گاهی به بهانه کم بودن مال مورد انفاق است و آن را اندک می‌شمرد و از انفاق کردن سر باز می‌زند. امام می‌فرماید: از دادن کم و انفاق هر چه اندک حیا نکن؛ چرا که محروم ساختن مستمندان و عدم انفاق، از انفاق اندک هم کم‌تر است.
پی‌نوشت‌ها:
1. سوره بقره، آیه 261.
منبع: گفتار معصومین (علیهم السلام)، جلد سوم (درس اخلاق حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی)، گردآوری: سید محمد عبدالله زاده، قم: انتشارات امام علی بن ابی‌طالب (علیه السلام)، چاپ سوم (1394).
چند نکته از این حدیث استفاده می‌شود:
نکته‌ی اوّل:
مسئله انفاق و اعطا، یکی از قوانین گسترده عالم آفرینش است. در عالم هستی، هر موجودی سرمایه‌ای دارد که از آن انفاق می‌کند و بخشی را در اختیار دیگران می‌گذارد: خورشید نورش را در اختیار موجودات دیگر می‌گذارد؛ به طوری که هر روز میلیاردها تن از وزنش کم می‌شود و به نور و حرارت تبدیل می‌شود و مثل شمع می‌سوزد و سوختنش هم مثل انفجار اتمی است تا دیگران از آن بهره ببرند. هوا، زمین، دریاها نیز انفاق می‌کنند. ما نیز در لابه‌لای این قوانین مبتنی بر انفاق قرار داریم و جزئی از این عالم بزرگ هستیم؛ طبعاً نمی‌توانیم و نباید وصله ناهماهنگ باشیم؛ لذا باید از نیروهای خود، اعم از عقل، علم، نیروی مال و نفوذ اجتماعی خود برای انفاق استفاده کنیم و نباید این سرمایه‌ها را احتکار کنیم. قانون انفاقی که در شریعت اسلام آمده است، در حقیقت با آن قانون عالم آفرینش، یعنی انفاق هماهنگ و همسو می‌باشد.
نکته‌ی دوم:
برخلاف آنچه بعضی‌ها خیال می‌کنند، مسئله انفاق قبل از آن که یک مسئله اجتماعی باشد یک مسئله اخلاقی و تربیتی است یعنی کم‌تر عملی است که مثل انفاق انسان را از لحاظ نفسانی تربیت بکند و به انسان روحانیت بدهد. مسئله خمس و زکات از واجبات است و قصد قربت می‌طلبد؛ در حالی که اگر این دو مسئله‌ای اجتماعی بود به قصد قربت نیاز نداشت؛ لذا این‌ها امری تربیتی است.
خداوند متعال می‌فرماید: (مَّثَلُ الَّذِینَ ینفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ کَمَثَلِ حَبَّة أَنبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِی کُلِّ سُنبُلَة مِّئَة حَبَّة وَاللّهُ یضَاعِفُ لِمَن یشَاء وَاللّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ) (1) در این آیه، خداوند، کسانی را که در راه خدا انفاق می‌کنند به تخم و دانه پر برکتی که در زمین مستعدی افشانده شود، تشبیه کرده که این تشبیه، بسیار عمیق و جالب توجّه است. قرآن کریم به این نکته گوشزد می‌کند که عمل هر انسانی پرتوی از وجود اوست. هر قدر عمل شخص توسعه پیدا کند، در حقیقت وجود آن انسان توسعه پیدا کرده است؛ لذا کسانی که انفاق می‌کنند خودشان رشد و نموّ می‌یابند و پربار می‌شوند و اگر انسان در این مسیر، یک قدم برداشته است، هفتصد قدم به سوی خدا نزدیک می‌شود که این، همان اثر تربیتی انفاق است.
نکته‌ی سوم:
حدیث راه هر گونه بهانه را از انسان سد می‌کند. بعضی به بهانه‌های مختلف از انفاق سرباز می‌زنند؛ گاهی شخص به بهانه تأمین آینده خود و بچه‌ها انفاق نمی‌کند؛ گاهی به بهانه ترس از ریا انفاق نمی‌کند و گاهی به بهانه کم بودن مال مورد انفاق است و آن را اندک می‌شمرد و از انفاق کردن سر باز می‌زند. امام می‌فرماید: از دادن کم و انفاق هر چه اندک حیا نکن؛ چرا که محروم ساختن مستمندان و عدم انفاق، از انفاق اندک هم کم‌تر است.
پی‌نوشت‌ها:
1. سوره بقره، آیه 261.
منبع: گفتار معصومین (علیهم السلام)، جلد سوم (درس اخلاق حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی)، گردآوری: سید محمد عبدالله زاده، قم: انتشارات امام علی بن ابی‌طالب (علیه السلام)، چاپ سوم (1394).
