افراد با شخصیت و افراد بی شخصیت

امام علی علیه السلام فرمودند:

احْذَرُوا صَوْلَةَ الْکَرِیمِ إِذَا جَاعَ وَ اللَّئِیمِ إِذَا شَبِعَ.

بپرهیزید از حمله‌ی بزرگوار به هنگام نیاز و گرسنگی و از حمله انسان پست به هنگام سیری.

نهج البلاغه، حکمت 49.

شرح حدیث توسط حضرت آیت ‌الله العظمی مکارم شیرازی مدظله‌العالی:

مفهوم جمله دوم امام روشن است: وقتی که شکم افراد بی شخصیت سیر شود، افرادی دیوانه و خطرناک می‌شوند؛ چرا که کم ظرفیت هستند و خود را می‌بازند.

امّا در خصوص معنای جمله اوّل امام (علیه السلام) اقوال مختلفی صورت گرفته است. بعضی از مفسران گفته‌اند که منظور امام، گرسنگی معمولی نیست، بلکه چند معنای دیگر برای گرسنگی ذکر کرده اند:

1. منظور این است که وقتی شخصیت آن‌ها در هم کوبیده شود، باید از آن پرهیز کرد؛ زیرا افراد با شخصیت در برابر تحقیر خود عکس العمل تند نشان می‌دهند.

2. منظور این است که این گرسنگی، رفع نیاز و حاجت دیگران است، نه رفع حاجت خودشان.

3. منظور از این گرسنگی، گرسنگی در جنگ است. توضیح این که در گذشته، افراد شجاع اصرار داشتند که وقتی عازم میدان جنگ می‌شوند، گرسنه باشند؛ زیرا وقتی گرسنه بودند، شجاع‌تر از افراد سیر می‌جنگیدند؛ زیرا افراد سیر نمی‌توانستند شجاعانه بجنگند.

استفاده اخلاقی‌ای که از این حدیث صورت می‌گیرد، این است که افراد با شخصیت، در فکر خویش نیستند، بلکه به فکر دیگران هستند، برای پول و مقام اهمیت قائل نیستند، بلکه برای شخصیت خود و دیگران ارزش قائلند و هرگاه افراد جامعه به آن‌ها نیاز داشته باشد و آنان نتوانند حاجت دیگران را برطرف کنند، ناراحت هستند؛ به خلاف افراد پست و بی شخصیت که وقتی سیر شدند، هرکاری که از دست آنان برآید، انجام می‌دهند و خوی حیوانی و درندگی پیدا می‌کنند.

منبع: گفتار معصومین (علیهم السلام)، جلد سوم (درس اخلاق حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی)، گردآوری: سید محمد عبدالله ‌زاده، قم: انتشارات امام علی بن ابی‌طالب (علیه السلام)، چاپ سوم (1394).