توازن حال انسان در داشتن نعمت و از دست دادن آن
امام علی علیه السلام فرمودند:
أَیُّهَا النَّاسُ لِیَرَکُمُ اللَّهُ مِنَ النِّعْمَةِ وَجِلِینَ کَمَا یَرَاکُمْ مِنَ النِّقْمَةِ فَرِقِینَ إِنَّهُ مَنْ وُسِّعَ عَلَیْهِ فِی ذَاتِ یَدِهِ فَلَمْ یَرَ ذَلِکَ اسْتِدْرَاجاً فَقَدْ أَمِنَ مَخُوفاً وَ مَنْ ضُیِّقَ عَلَیْهِ فِی ذَاتِ یَدِهِ فَلَمْ یَرَ ذَلِکَ اخْتِبَاراً فَقَدْ ضَیَّعَ مَأْمُولًا.
ای مردم شما باید آن گونه باشید که در همان موقعی که در نعمت و رفاه هستید خداوند شما را در حال بیم و ترس ببیند همان طور که شما را در هنگام کیفر دادن در هراس می بیند به راستی آن که گشایش در مالش پدید آمده و این گشایش را چون دامی پنهان مشاهده نکرد خود را در کاری ترسناک ایمن دانست و آن که در تنگنا قرار گیرد و آن را برای خود آزمایش نداند پاداشی را که به دنبال صبر در این امتحان برایش خواهد بود از دست خواهد داد.
نهج البلاغه: حکمت 350
شرح حدیث:
توازن حال انسان در مواقعی که دارای نعمت است و مواقعی که نعمت را از دست می دهد بسیار مهم است. مومن باید وقتی نشانه های عذاب و بلا را درباره خود می بیند به ترس و هراس گرفتار آید بلکه این خوف در هنگام ناز و نعمت نیز باید وجود داشته باشد تعبیر امام علیه السلام و جلین بود یعنی دل ها لبریز از ترس خدا بودن.
الَّذِینَ إِذَا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَالصَّابِرِینَ عَلَی مَا أَصَابَهُمْ؛
همان هایی که وقتی نام خدا برده می شود دل هایشان پر از ترس می گردد و نسبت به حوادثی که برای ایشان رخ می دهد صبورند. (1)
این خیلی مهم است که حال انسان در دو شکل قضیه تغییر نکند دل و جل داشته باشد چه در موقعی که وضع مطابق میل دارد و چه هنگامی در تنگنا و گرفتار است. آنانی که در انجام تکالیف خویش کوشا هستند و از روزی که به سوی پرورگارشان مراجعت می کنند دلهایشان هراسناک است. خداوند تبارک و تعالی چه د رمواقعی که ما غرق در نعمت های خویش می فرماید و چه در مواقعی مصائب و مشکلات بر ما هموار می شود امتحانمان می کند خوشا بر احوال کسانی که در هر دو حالت نمره عالی بیاورند در هنگام روی آوردن نعمت طغیان نکنند در موقع گرفتاری ها صبوری نمایند.
نتیجه این می شود که در آخرت
یَدْخُلُونَ عَلَیْهِمْ مِنْ کُلِّ بَابٍ سَلَامٌ عَلَیْکُمْ بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الدَّارِ؛
فرشتگان از هر دری به آنها وارد می شوند و می گویند به خاطر صبرتان بر شما درود و چه عاقبت خوبی است عاقبت به خیر شدن.(2)
شرح ابن میثم
امام علیه السلام دستور داده است تا به هنگام رسیدن نعمت، از ترس این که مبادا ناگهان از دست برود، از نعمت خدا بیمناک و در هراس باشند چنان که از عذاب مى ترسند، توضیح آن که نعمت آزمایشى است که باید آن را سپاس گزارد، همان طورى که عذاب گرفتاریى است که باید با پایدارى با آن روبرو شد. و هدف امام (ع) واداشتن بر دو فضیلت شکرگزارى و پایدارى است. و از دلبستگى به نعمت و غفلت از خدا در حال نعمت با عبارت: إنّه... أمن مخوفا بر حذر داشته است، و این عبارت مقدمه صغرا براى قیاس مضمرى است که کبرایش: و کلّ من أمن مخوفا فهو مغرور یعنى هر کس ایمن از ترس بماند او فریب خورده است.
و همین طور، تنگدست را بر حذر داشته از این که از آزمون و گرفتارى تنگدستى خود غفلت ورزد و او را از جمله کسانى شمرده است که پاداش مورد آرزوى خود را تباه مى سازد و توضیح مطلب آن است که فقیر با این عقیده که تنگدستى آزمونى از طرف خداست آماده صبر و پایدارى مى گردد، و از خداوند متعال آرزوى پاداش زیادى در آخرت دارد اما وقتى که چنین عقیده اى نداشته باشد، آمادگى اش را از دست مى دهد و امید خود را تباه مى سازد.(3)
پی‌نوشت‌ها:
1- سوره حج، آیه 35
2- سوره رعد، آیه 24
3- ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 706 و 707
منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت، 1390.
الَّذِینَ إِذَا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَالصَّابِرِینَ عَلَی مَا أَصَابَهُمْ؛
همان هایی که وقتی نام خدا برده می شود دل هایشان پر از ترس می گردد و نسبت به حوادثی که برای ایشان رخ می دهد صبورند. (1)
این خیلی مهم است که حال انسان در دو شکل قضیه تغییر نکند دل و جل داشته باشد چه در موقعی که وضع مطابق میل دارد و چه هنگامی در تنگنا و گرفتار است. آنانی که در انجام تکالیف خویش کوشا هستند و از روزی که به سوی پرورگارشان مراجعت می کنند دلهایشان هراسناک است. خداوند تبارک و تعالی چه د رمواقعی که ما غرق در نعمت های خویش می فرماید و چه در مواقعی مصائب و مشکلات بر ما هموار می شود امتحانمان می کند خوشا بر احوال کسانی که در هر دو حالت نمره عالی بیاورند در هنگام روی آوردن نعمت طغیان نکنند در موقع گرفتاری ها صبوری نمایند.
نتیجه این می شود که در آخرت
یَدْخُلُونَ عَلَیْهِمْ مِنْ کُلِّ بَابٍ سَلَامٌ عَلَیْکُمْ بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الدَّارِ؛
فرشتگان از هر دری به آنها وارد می شوند و می گویند به خاطر صبرتان بر شما درود و چه عاقبت خوبی است عاقبت به خیر شدن.(2)
شرح ابن میثم
امام علیه السلام دستور داده است تا به هنگام رسیدن نعمت، از ترس این که مبادا ناگهان از دست برود، از نعمت خدا بیمناک و در هراس باشند چنان که از عذاب مى ترسند، توضیح آن که نعمت آزمایشى است که باید آن را سپاس گزارد، همان طورى که عذاب گرفتاریى است که باید با پایدارى با آن روبرو شد. و هدف امام (ع) واداشتن بر دو فضیلت شکرگزارى و پایدارى است. و از دلبستگى به نعمت و غفلت از خدا در حال نعمت با عبارت: إنّه... أمن مخوفا بر حذر داشته است، و این عبارت مقدمه صغرا براى قیاس مضمرى است که کبرایش: و کلّ من أمن مخوفا فهو مغرور یعنى هر کس ایمن از ترس بماند او فریب خورده است.
و همین طور، تنگدست را بر حذر داشته از این که از آزمون و گرفتارى تنگدستى خود غفلت ورزد و او را از جمله کسانى شمرده است که پاداش مورد آرزوى خود را تباه مى سازد و توضیح مطلب آن است که فقیر با این عقیده که تنگدستى آزمونى از طرف خداست آماده صبر و پایدارى مى گردد، و از خداوند متعال آرزوى پاداش زیادى در آخرت دارد اما وقتى که چنین عقیده اى نداشته باشد، آمادگى اش را از دست مى دهد و امید خود را تباه مى سازد.(3)
پی‌نوشت‌ها:
1- سوره حج، آیه 35
2- سوره رعد، آیه 24
3- ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 706 و 707
منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت، 1390.
