فاصله ایمان و کفر
امام صادق علیه السلام فرمودند:
لَیْسَ بَیْنَ الْإِیمَانِ وَالْکُفْرِ إِلّا قِلَّةُ الْعَقْلِ، قِیلَ : وَکَیْفَ ذَاکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ؟ قَالَ: إِنَّ الْعَبْدَ یَرْفَعُ رَغْبَتَهُ إِلَى مَخْلُوقٍ فَلَوْ أَخْلَصَ نِیَّتَهُ لِلَّهِ لَأَتَاهُ الَّذِی یُرِیدُ فِی أَسْرَعَ مِنْ ذَلِکَ؛
فاصله بین ایمان و کفر کم عقلى است (انسانِ عاقل، مؤمن، و فرد کم عقل، کافر است) شخصى پرسید: چگونه این طور مى شود؟ حضرت فرمودند: زیرا بنده نیازهاى خود را (به جاى آن که به خدا عرضه کند) از بندگان (فقیر و محتاجى همچون خودش) طلب مى کند، در حالى که اگر نیّتش را خالص گرداند در کوتاه ترین زمان ممکن به خواسته اش مى رسد.
کافى، ج 1، ص 28، کتاب العقل و الجهل، ح 33.
شرح حدیث:
چند نکته در شرح این روایت قابل توجّه است:
1. توحید افعالى
ما معتقد به توحید افعالى هستیم و همه چیز را ازسوى خدا مى دانیم. هرکس هرقدر هم قوى و نیرومند و توانا باشد، هرچه دارد از خداست و مؤثّر حقیقى در همه چیز و همه کس ذات پاک خداوند است. برخى خیال مى کنند مخلوقات در آغاز آفرینش نیازمند خدا بودند، ولى پس از خلقت و در ادامه راه نیازى به خدا ندارند، در حالى که این تفکّر غلط است. مخلوقات بسان چراغى هستند که هم براى روشن شدن و هم براى روشن ماندن لحظه به لحظه نیازمند و وابسته به کارخانه مولّد برق است و اگر یک لحظه فیض الهى قطع شود آنها خاموش مى شوند، و معناى (اِهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ){1} که مسلمانان در هر شبانه روز حداقل ده بار آن را تکرار مى کنند همین است که در ادامه راه نیز نیازمند هدایت ها و فیوضات تو هستیم.{2}
2. همه چیز از خداست
معناى روایت، قطع رابطه از عالم اسباب نیست، ولى باید توجّه داشت که مشکل گشاى اصلى خداست و همه چیز از ناحیه اوست. شخص مؤمن در عین حال که عالم اسباب را قبول دارد، باید همه چیز را از ناحیه خدا بداند. یک زارع مؤمن تمام امکانات زراعت و رشد و نموّ محصول کشت شده را فراهم مى کند، امّا در عین حال طبق دستور معصومین (علیهم السلام) دست به دعا برمى دارد و مى گوید: «اَللّهُمَّ ... اجْعَلْهُ حَبّاً مُتَرَاکِبآ؛ بارخدایا! این (بذرها) را پربرکت قرار ده»{3} زیرا اگر لطف و عنایت او نباشد، صاعقه ها، سیل ها، طوفان ها، رعدوبرق ها، آفت ها و دیگر حوادث، آن را نابود مى کند. زارع مؤمن همه کارهاى لازم را انجام مى دهد، امّا همه کاره راخدامى داند.بیمارِ مؤمن تمام تلاشش را براى شفا انجام مى دهد، امّا شفا دهنده اصلى را خدا مى داند. به روایت زیر توجّه کنید:
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) خطاب به گروهى که زراعت نمى کردند فرمود : «مَا أَنْتُمْ؟؛ چرا زراعت نمى کنید؟» «قَالُوا نَحْنُ الْمُتَوَکِّلُونَ!؛ گفتند: ما توکّل بر خدا کرده ایم (و از او روزى مى خواهیم)» «قَالَ: لا بَلْ أَنْتُمُ الْمُتَّکِلوُنَ؛ حضرت فرمود: (اشتباه مى کنید) شما متوکّل واقعى نیستید، بلکه سربار جامعه هستید»{4} زیرا متوکّل واقعى آنچه در توان دارد انجام مى دهد و آنچه را که نمى تواند و فوق قدرت و توانایى اش مى باشد، از خدا طلب مى کند.
لذا در روایات مى خوانیم: «قَیِّدْها وَتَوَکَّل»{5} یا «اِعْقِلْها وَتَوَکَّل»{6} یعنى «زانوى شتر را ببند، سپس بر خدا توکل کن».{7}
3. بدترین وابستگى ها!
نکته مهم دیگرى که از روایت استفاده مى شود این است که بدترین وابستگى ها وابستگى به اجانب و بیگانگان است. این فکر که اگر از قدرت هاى استکبارى مثل آمریکا قطع رابطه کنیم قادر به ادامه زندگى و اداره جامعه نخواهیم بود فکر غلط و شرک آلودى است. باید روى پاى خود بایستیم و عزّت و سربلندى را از خود طلب کنیم، که عزّت از آنِ خدا و رسولش و مؤمنان است (وَلِلهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِینَ).{8}
قطع وابستگى آن قدر مهم است که به عنوان آخرین مرحله بحث خداشناسى (تکمیل کننده آن) قرار گرفته است. مگر «کمال الانقطاع»{9} که در زیارت شعبانیه بر آن تأکید شده چیزى غیر از قطع هرگونه وابستگى از غیر خداست؟
خدایا! به ما توفیق قطع وابستگى و کمال الانقطاع را عنایت فرما.
پی‌نوشت‌ها:
1. حمد، آیه 6.
2. مجمع البیان، ج1، ص 66.
3. بحارالانوار، ج 103، ص 67، ح 17.
4. میزان الحکمه، ج 9، باب 4125، ص 550، ح 22556.
5. همان، ح 22555.
6. همان، ح 22554.
7. مولوى، شاعر پرآوازه، روایت فوق را به شعر درآورده است. توجّه فرمایید: گفت آرى گر توکّل رهبر است***این سبب هم سنّت پیغمبر است گفت پیغمبر به آواز بلند***با توکل زانوى اشتر ببند (مثنوى معنوى، دفتر اوّل، ص 45).
8. منافقون، آیه 8.
9. بحارالانوار، ج 94، ص 99.
منبع: نخستین آفریده خدا، آیت الله العظمی مکارم شیرازی (دام ظله)، تهیه و تنظیم: ابوالقاسم علیان نژادی، انتشارات امام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم، 1394.
1. توحید افعالى
ما معتقد به توحید افعالى هستیم و همه چیز را ازسوى خدا مى دانیم. هرکس هرقدر هم قوى و نیرومند و توانا باشد، هرچه دارد از خداست و مؤثّر حقیقى در همه چیز و همه کس ذات پاک خداوند است. برخى خیال مى کنند مخلوقات در آغاز آفرینش نیازمند خدا بودند، ولى پس از خلقت و در ادامه راه نیازى به خدا ندارند، در حالى که این تفکّر غلط است. مخلوقات بسان چراغى هستند که هم براى روشن شدن و هم براى روشن ماندن لحظه به لحظه نیازمند و وابسته به کارخانه مولّد برق است و اگر یک لحظه فیض الهى قطع شود آنها خاموش مى شوند، و معناى (اِهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ){1} که مسلمانان در هر شبانه روز حداقل ده بار آن را تکرار مى کنند همین است که در ادامه راه نیز نیازمند هدایت ها و فیوضات تو هستیم.{2}
2. همه چیز از خداست
معناى روایت، قطع رابطه از عالم اسباب نیست، ولى باید توجّه داشت که مشکل گشاى اصلى خداست و همه چیز از ناحیه اوست. شخص مؤمن در عین حال که عالم اسباب را قبول دارد، باید همه چیز را از ناحیه خدا بداند. یک زارع مؤمن تمام امکانات زراعت و رشد و نموّ محصول کشت شده را فراهم مى کند، امّا در عین حال طبق دستور معصومین (علیهم السلام) دست به دعا برمى دارد و مى گوید: «اَللّهُمَّ ... اجْعَلْهُ حَبّاً مُتَرَاکِبآ؛ بارخدایا! این (بذرها) را پربرکت قرار ده»{3} زیرا اگر لطف و عنایت او نباشد، صاعقه ها، سیل ها، طوفان ها، رعدوبرق ها، آفت ها و دیگر حوادث، آن را نابود مى کند. زارع مؤمن همه کارهاى لازم را انجام مى دهد، امّا همه کاره راخدامى داند.بیمارِ مؤمن تمام تلاشش را براى شفا انجام مى دهد، امّا شفا دهنده اصلى را خدا مى داند. به روایت زیر توجّه کنید:
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) خطاب به گروهى که زراعت نمى کردند فرمود : «مَا أَنْتُمْ؟؛ چرا زراعت نمى کنید؟» «قَالُوا نَحْنُ الْمُتَوَکِّلُونَ!؛ گفتند: ما توکّل بر خدا کرده ایم (و از او روزى مى خواهیم)» «قَالَ: لا بَلْ أَنْتُمُ الْمُتَّکِلوُنَ؛ حضرت فرمود: (اشتباه مى کنید) شما متوکّل واقعى نیستید، بلکه سربار جامعه هستید»{4} زیرا متوکّل واقعى آنچه در توان دارد انجام مى دهد و آنچه را که نمى تواند و فوق قدرت و توانایى اش مى باشد، از خدا طلب مى کند.
لذا در روایات مى خوانیم: «قَیِّدْها وَتَوَکَّل»{5} یا «اِعْقِلْها وَتَوَکَّل»{6} یعنى «زانوى شتر را ببند، سپس بر خدا توکل کن».{7}
3. بدترین وابستگى ها!
نکته مهم دیگرى که از روایت استفاده مى شود این است که بدترین وابستگى ها وابستگى به اجانب و بیگانگان است. این فکر که اگر از قدرت هاى استکبارى مثل آمریکا قطع رابطه کنیم قادر به ادامه زندگى و اداره جامعه نخواهیم بود فکر غلط و شرک آلودى است. باید روى پاى خود بایستیم و عزّت و سربلندى را از خود طلب کنیم، که عزّت از آنِ خدا و رسولش و مؤمنان است (وَلِلهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِینَ).{8}
قطع وابستگى آن قدر مهم است که به عنوان آخرین مرحله بحث خداشناسى (تکمیل کننده آن) قرار گرفته است. مگر «کمال الانقطاع»{9} که در زیارت شعبانیه بر آن تأکید شده چیزى غیر از قطع هرگونه وابستگى از غیر خداست؟
خدایا! به ما توفیق قطع وابستگى و کمال الانقطاع را عنایت فرما.
پی‌نوشت‌ها:
1. حمد، آیه 6.
2. مجمع البیان، ج1، ص 66.
3. بحارالانوار، ج 103، ص 67، ح 17.
4. میزان الحکمه، ج 9، باب 4125، ص 550، ح 22556.
5. همان، ح 22555.
6. همان، ح 22554.
7. مولوى، شاعر پرآوازه، روایت فوق را به شعر درآورده است. توجّه فرمایید: گفت آرى گر توکّل رهبر است***این سبب هم سنّت پیغمبر است گفت پیغمبر به آواز بلند***با توکل زانوى اشتر ببند (مثنوى معنوى، دفتر اوّل، ص 45).
8. منافقون، آیه 8.
9. بحارالانوار، ج 94، ص 99.
منبع: نخستین آفریده خدا، آیت الله العظمی مکارم شیرازی (دام ظله)، تهیه و تنظیم: ابوالقاسم علیان نژادی، انتشارات امام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم، 1394.
