تیتر: عوامل موثر بر رشد اخلاق از دیدگاه اسلام (بخش سوم)

عوامل معاشرت های اجتماعی و تغذیه از جمله عوامل موثر بر رشد اخلاقی هستند.
 

چکیده: انسان به عنوان یک موجودی که به طور فطری، زندگی اجتماعی را بر می گزیند، با رعایت آن دسته از گزاره های عقلانی که مطلوبیت اجتماعی دارد می تواند در اخلاق هم به رشد مطلوب برسد. از همین روی دین اسلام به جامعه نقش ویژه ای داده اند و عمل به دستورات اجتماعی و پذیرفتن هنجارهای عقلانی و دینی آن را عامل اخلاقی زیستن می دانند. 
در این نوشتار پایانی به دیگر عوامل رشد اخلاقی، همچون معاشرت با دوستان و نیز تغذیه اشاره خواهد شد .

 تعداد کلمات 1274 / تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه

     موضوع دیگرى که تأثیر عمیق آن به تجربه ثابت شده، مسئله معاشرت و دوستى است.
 غالباً دوستان و معاشران ناباب و آلوده سبب آلودگى افراد پاک شده‌اند؛ عکس آن نیز صادق است؛ زیرا بسیارى از افراد پاک توانسته‌اند بعضى از معاشران ناباب را به پاکى و تقوا دعوت کنند.
   پیوستن به گروه ها، بویژه گروه دوستان می تواند آثار مخرب و مفیدی داشته باشد گروه به  
نوجوان امتیاز و آرامش می دهد و او را در انجام فعالیت های سازنده و مفید تشویق می کند. 
    در گروه، تبعیت از قوانین، همکاری و رعایت حقوق دیگران آموزش داده می شود. نیاز جوان و نوجوان به گروه باعث می شود وی تمام رفتارهایش را بر خواست آنها منطبق کند و رفتارهایی که منجر به طردشدگی می شود، ترک کند. 
   این امر در گرو ههای مثبت، پسندیده و ارزشمند مشاهده می شود. اما ممکن است نوجوان با گرفتار شدن در گرو ه های منحرف، به بیراهه کشیده شود؛ زیرا در این مواقع، فرد تحت تأثیر شدید احساسات قرار گرفته و افراد را با واقع بینی نمی سنجد؛ برای مثال اگر فرد دارای قدرت جسمانی ویژه ای باشد و به عنوان رهبر در میان همسالان از شگردها و روشهای جذب استفاده کند، ولی دارای ویژگیهای مثبت اخلاقی و اجتماعی نباشد، رفتار گروه متأثر از وی به صورت اخلال گری، پرخاشگری و زورگویی بروز خواهد کرد.
   در مجموع می توان گفت مهمترین الگوی نوجوان پس از والدین، گروه همسالان است.
   گروه همسالان به فرد، سلوک و روش مستقل زیستن را می آموزد و با سست کردن علاقه های عاطفی زندگی خانوادگی و ایجاد پیوندهای جدید اجتماعی، زمینه های استقلال عاطفی
نوجوان را فراهم می آورد. دوستان به عنوان منبع ارتباطی و حمایتی می توانند در رشد و سلامت روانی، اخلاقی و اجتماعی نوجوان مؤثر باشند، اما برای گزینش دوستان لایق باید
آگاهی های لازم و بسترسازی مناسب از سوی خانواده صورت گیرد.[1]
   در قرآن بر عامل نقش معاشران و دوستان در تربیت انسان اشاره شده است؛
 مانند:
   1- وَ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلىَ‏ یَدَیْهِ یَقُولُ یَلَیْتَنىِ اتخَّذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا(27)یَاوَیْلَتىَ‏ لَیْتَنىِ لَمْ أَتخَّذْ فُلَانًا خَلِیلًا(28) لَّقَدْ أَضَلَّنىِ عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءَنىِ  وَ کَانَ الشَّیْطَنُ لِلْانسَنِ خَذُولًا(29)[2]
   و [به خاطر آور] روزى را که ستمکار دست خود را [از شدّت حسرت] به دندان می‌گزد و می‌گوید: اى کاش با رسول [خدا] راهى برگزیده بودم! اى واى بر من، کاش فلان [شخص گمراه] را دوست خود انتخاب نکرده بودم! او مرا از یاد آورى [حق] گمراه ساخت بعد از آن‌که [یاد حق] به سراغ من آمده بود! و شیطان همیشه خوار کننده انسان بوده است.
   این آیات، سخن از تأسّف و تأثّر عمیق ستمگران در قیامت است که از انتخاب دوستان ناباب تأسّف می‌خورند؛ چرا که عامل اصلى بدبختى خود را در رفاقت با آنان می‌بینند.

بیشتر بخوانید : نقش دوست و همنشین در تربیت انسان

   اولین دستور مهمّى که دین اسلام درباره تغذیه دارد این است که خوراکى و آشامیدنى خود را از راه حلال تهیه کنیم؛ زیرا در حلال آثار الهى و نور ملکوتى است که آن آثار و آن نور در قلب و نفس و عمل اثر مثبت می‌گذارد. بنابر قواعد الهى غذاى حلال، محرّک انسان به سوى عبادت و تحصیل فضایل اخلاقی و غذاى حرام، محرّک به سوى گناه و رذایل اخلاقی است.
   در آیات قرآن مجید و روایات اسلامى نیز نشانه‌هاى روشنى براى این معنا دیده می‌شود.
   مانند:
   1- … أُوْلَئکَ الَّذِینَ لَمْ یُرِدِ اللَّهُ أَن یُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ  لهَمْ فىِ الدُّنْیَا خِزْىٌ  وَ لَهُمْ فىِ الاَخِرَةِ عَذَابٌ عَظِیمٌ(41)سَمَّاعُونَ لِلْکَذِبِ أَکَّلُونَ لِلسُّحْتِ...(42)[3]
    اینان کسانى هستند که خدا نخواسته است که دلهایشان را پاک گرداند. آنان را در دنیا خوارى و در آخرت عذابى بزرگ است. (41) آنها بسیار به سخنان تو گوش فرا می‌دهند تا آن‌را تکذیب کنند. خورندگان حرامند.
   قرآن، درباره گروهى از یهود که مرتکب کارهاى خلافى از قبیل جاسوسى بر ضدّ اسلام و تحریف حقایق کتب آسمانى شده بودند، می‌فرماید: آنها کسانى هستند که خدا نخواسته است دل‌هایشان را پاک کند، و بلافاصله در آیه بعد می‌فرماید: آنها بسیار به سخنان تو گوش فرا می‌دهند تا آن‌را تکذیب کنند و بسیار مال حرام می‌خورند.
   این تعبیر نشان می‌دهد که آلودگى دل‌هاى آنها بر اثر اعمالى همچون تکذیب آیات الهى، و خوردن مال حرام به‌ طور مداوم بوده است؛ و از این‌جا روشن می‌شود که خوردن مال حرام سبب تیرگى آیینه دل و نفوذ اخلاق رذیله و فاصله گرفتن با فضائل اخلاقى است.
   2- یَأَیهُّا الرُّسُلُ کلُواْ مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَ اعْمَلُواْ صَالِحًا  إِنىّ‏ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ(51)[4]
   اى پیامبران از غذاهاى پاکیزه بخورید، و عمل صالح انجام دهید، که من به آنچه انجام می‌دهید آگاهم.
   بعضى از مفسّران معتقدند ذکر این دو (خوردن غذاهاى پاک و انجام عمل صالح) پشت سر یکدیگر دلیل بر وجود یک نوع ارتباطى بین این دو است، و اشاره به این است غذاهاى مختلف آثار اخلاقى متفاوتى دارد، غذاى حلال و پاک، روح را پاک می‌کند و سرچشمه عمل صالح می‌شود، و غذاهاى حرام و ناپاک روح و جان را تیره و سبب اعمال ناصالح می‌گردد.[5]

بیشتر بخوانید  : نقش غذای حلال در تربیت فرزند