عوامل افزایش سن ازدواج در دهه های اخیر (بخش اول)

یکی از عوامل افزایش سن، مشکلات اقتصادی جامعه است.
 

چکیده: ازدواج یکی از بهترین نیازهای آدمی است که دین مقدس اسلام به آن اهمیت فراوانی داده است و آن را از بهترین سنت های دینی شمرده که مایه برکات بی شماری است. اما امروزه دیده می شود به دلایل متعددی این امر با تاخیر روبه روشده است. در این نوشتار به بیان علل افزایش سن ازدواج از منظر جامعه شناسی می پردازیم.

تعداد کلمات 1458 / تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه

 

عوامل گوناگونی باعث افزایش سن ازدواج در دهه های اخیر شده اند که در ذیل به برخی از مهم ترین آنها اشاره می شود:
 

در بسیاری از جوامع، پذیرش نقش شوهری بدین معناست که شوهر متعهد می شود هزینه های خانواده تازه تاسیس را تأمین کند. در واقع، این گونه الزامات از پیش به وسیله عرف، شرع و یا قانون تعیین می شوند. هزینه های مالی یک خانواده نیز بسیار گسترده و متنوع است: هزینه های مسکن، خوراک، پوشاک، درمان، تفریح اعضای خانواده، تحصیل فرزندان، رفت و آمد و ... .
روشن است که تأمین کامل چنین هزینه هایی تنها در صورتی امکان پذیر است که مردان به مشاغلی با درآمد کافی دسترسی داشته باشند. در غیر این صورت، ناگزیر خواهند بود یا زندگی فقیرانه ای را پس از ازدواج در پیش گیرند، و یا اصلا تا زمانی که شغلی مناسب به دست نیاورده اند، ازدواج نکنند، که بیشتر افراد گزینه دوم را برمی گزینند.
در سال ۱۹۵۶میلادی، میانگین سن ازدواج در آمریکا به پایین ترین حد خود رسید (برای مردان 5/22 و برای زنان 1/20 سالگی) و مهم ترین دلیل آن این بود که رشد اقتصادی این کشور پس از جنگ (جنگ جهانی دوم) موجب شد که مردان، به ویژه جوانان، بتوانند به راحتی شغل مناسب و درآمد کافی برای اداره خانواده به دست آورند. از دهه ۱۹۶۰میلادی، سن ازدواج رو به افزایش گذاشت و عامل عمده این بود که دستمزد مردان جوان، به ویژه کسانی که از تحصیلات کمتری برخوردار بودند، کاهش یافت. این نتیجه گیری با تحقیقاتی که در کشورهای دیگر، از جمله ژاپن و هندوستان، انجام گرفته نیز تأیید شده است.[1] به طور کلی، می توان گفت هر گاه ساختار اقتصادی جامعه نتواند برای جوانان واقع شده در سن ازدواج، شغل و درآمد کافی فراهم کند، در شرایط عادی سن ازدواج افزایش می یابد و در مقابل با بهبود وضع اشتغال و درآمد، سن ازدواج رو به کاهش می گذارد.
با توجه به این واقعیت که زنان شاغل در مقایسه با زنان غیر شاغل، اغلب دیرتر به ازدواج اقدام می کنند، روشن است که فرضیه یادشده به اشتغال مردان جوان اختصاص دارد و درباره اشتغال زنان صادق نیست، خواه فراهم شدن زمینه اشتغال زنان را از عوامل افزایش سن ازدواج بدانیم، خواه این نظر را بپذیریم که دو پدیده یادشده، هر دو از روند دیگری ناشی می شوند و آن دشواری بیشتر دستیابی به سبک زندگی مورد انتظار برای نسل های جدید است. به هر تقدیر، تبیین صرفاً اقتصادی از همبستگی میان اشتغال زنان و افزایش سن ازدواج، قانع کننده به نظر نمی رسد و از این رو، صاحب نظران با تأکید بر نقش عناصر فرهنگی، اظهار عقیده کرده اند که اشتغال، جایگزین دیگری برای ازدواج فراروی زنان قرار می دهد و زنان غربی به این دلیل که مزایای اقتصادی اشتغال، به تدریج امنیت و رضایت شخصی بیشتری در مقایسه با ازدواج برای آنان فراهم می آورد، به اهداف شغلی اولویت بیشتری داده، ازدواج را به تأخیر می اندازند.[2]
 

در جوامع سنتی، آموزش فنون و مهارت ها از دوران کودکی و به صورت غیر رسمی آغاز می شد و زمانی که کودکان به سن نوجوانی می رسیدند، معمولا با مهارت های شغلی آشنایی داشتند و نیازی نبود که پس از بلوغ نیز سالیانی را صرف یادگیری فنون و مهارت های مورد نیاز کنند.
اما جوامع جدید چنان پیچیده شده اند که داشتن یک زندگی قابل قبول و متناسب با توقعات جامعه در این گونه جوامع، اغلب مستلزم گذراندن یک دوره بلندمدت تحصیلی است. کسب مدارک تحصیلی موجب اعتبار اجتماعی و اقتصادی افراد می گردد و زمینه استخدام آسان تر آنها را در مراکز اداری، کارخانه ها و... فراهم می کند؛ بنابراین، جوانان برای آنکه بتوانند در آینده از موقعیت اجتماعی و اقتصادی بهتری برخوردار شوند، ناگزیرند دهه سوم زندگی خود را نیز برای تحصیل صرف کنند.
اشتغال به تحصیل، امکان ازدواج بسیاری از جوانان را از میان می برد؛ زیرا جوانانی که از امکانات مالی خوبی برخوردار نیستند، نمی توانند در زمان تحصیل، هزینه یک خانواده را نیز تأمین کنند. اما تحصیلات عالی برای زنان بیشتر از این جهت اهمیت یافته که موقعیت اجتماعی آنان را افزایش می دهد. زنانی که تحصیلات بالاتری دارند، معمولاً می توانند با مردانی ازدواج کنند که از موقعیت اجتماعی و اقتصادی بالاتری برخوردارند.
 

 با توجه به این واقعیت که نیاز جنسی همواره از مهم ترین انگیزه های ازدواج بوده است، اگر جامعه ای به اعضای خود اجازه دهد بدون ازدواج و پذیرش مسئولیت های آن، با یکدیگر روابط جنسی برقرار کنند، قهراً دستیابی به شریک جنسی، دیگر نمی تواند انگیزه اولیه ازدواج باشد و در نتیجه، شمار بسیاری از جوانان با خودداری از ازدواج، نیاز جنسی خویش را به شیوه های کم هزینه تر برآورده خواهند کرد. به همین دلیل، در جوامع غربی که ازدواج همچنان ارزش اجتماعی خود را به طور نسبی حفظ کرده است، به موازات رشد هم خانگی، شاهد بالا رفتن سن ازدواج در دهه های اخیر هستیم.[3] در سال ۱۹۶۰میلادی تعداد ۴۳۹ هزار خانوار متشکل از زن و مرد ازدواج نکرده در آمریکا زندگی می کرده اند، در حالی که این رقم در سال ۱۹۹۸م به ۴ میلیون و ۲۳۶ هزار رسیده است.[4] افزون بر این، آزمایش میزان همسانی و سازگاری از جمله دلایلی است که بسیاری از زوج های هم خانه که بعدها با یکدیگر ازدواج می کنند، برای تأخیر ازدواجشان مطرح می نمایند.[5]
 

 بی شک، فرهنگ یک جامعه از مهم ترین عوامل تعیین کننده سن ازدواج در آن جامعه است و عوامل پیشین نیز ارتباط تنگاتنگی با تغییرات فرهنگی جوامع دارند، ارزش های پذیرفته شده در جامعه، مجموعه ای از بایسته های ازدواج از جمله سن مناسب آن را تعیین می کنند.
در این راستا لازم است به آداب و رسوم و تشریفات دست و پاگیری اشاره شود که گاه در میان مردم رواج می یابند؛ برای مثال، در جامعه ایران، مهریه سنگین، شیربها، جهیزیه کمرشکن، مراسم عروسی پرهزینه، توقعات زیاد از داماد در مورد شغل، مسکن، اتومبیل و... معمولا موجب می شود زوج های جوان نتوانند در زمان دلخواه به ازدواج اقدام کنند؛ زیرا خود آنها و چه بسا والدین آنها ناگزیرند زمان بسیاری را صرف کار و تلاش در جهت برآوردن الزامات و تأمین هزینه های آن کنند. در کشورهای غربی نیز با وجود رفاه نسبی ایجادشده برای بسیاری از افراد و به رغم آنکه پاره ای از این قبیل آداب و رسوم، اهمیت پیشین را ندارند، هزینه های سنگین عروسی از جمله دلایلی است که بسیاری از جوانان برای تأخیر ازدواج خود بیان می دارند.[6]
از این گذشته، ارزش های جدید فرهنگی ناشی از رواج اندیشه های فردگرایانه و آزادی خواهانه نیز نقش مهمی در کاهش انگیزه ازدواج برای بسیاری از جوانان ایفا کرده اند، از آنجا که ازدواج در جوامع غربی همچنان به عنوان یک ارزش اجتماعی مطرح است و بیشتر افراد سرانجام به ازدواج روی می آورند،[7] در نتیجه به جای آنکه شاهد محو سنت ازدواج باشیم، با افزایش سن ازدواج روبه رو بوده ایم.
 
منبع: کتاب «جامعه شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی»
نوشته: حسین بستان (نجفی)