راهکارهای کارآمد در تشویق کودکان

استفاده از شیوۀ تشویق، بهترین روش در تربیت انسان به سوی سعادت است.
 

چکیده : بهترین روش در تربیت انسان به سوی کمال و سعادت، استفاده از شیوۀ تشویق است نه تنبیه و مجازات. در مقاله ذیل با فواید تشویق و تحسین کودکان آشنا می ­شویم. همچنین به شیوه‌های کارآمد در اعمال تشویق، برای تربیت صحیح فرزندان اشاره می­ کنیم. با ما همراه باشید.

تعداد کلمات 1180 /  تخمین زمان  مطالعه 6 دقیقه

انسان بنابر فطرتش که عشق به کمال مطلق دارد و از نقص دوری می‌کند، تمایل به انجام کار خوب دارد و دوستدار تشویق و قدردانی است. لذا بهترین روش در تربیت انسان به سوی کمال و سعادت، استفاده از شیوۀ تشویق است نه تنبیه و مجازات. اگر این روش نتیجه نداد در آن صورت، جهت ترک دادن وی از فعل منفی، از تنبیه استفاده می‌شود.
 

 1. تشویق، عاملی است در برانگیختن انسان به سوی اهداف تربیتی و انجام خیرها، ترغیب به تلاش بیشتر و فراهم کردن زمینه‌های نشاط لازم در تربیت.
2. حسِّ عزّت نفس و اعتماد به نفسِ طفل، با تشویقش به بیان عقاید خوب و انجام افعال زیبا، تقویت می‌شود، که نتیجۀ آن، رشد استعدادهای درونی‌اش و از بین رفتن زمینه‌های یأس، ناامیدی و سقوط و تباهی است.
3. تحسین و بغل کردن فرزند کوچک، رفتار مناسب را تقویت می‌کند و احتمال وقوع دوبارۀ آن را افزایش می‌دهد؛ مثلاً براساس تحقیقات، کودک آفریقایی از لحاظ سن نشستن و ایستادن و راه رفتن (واکنش‌های آموختنی) از کودک قفقازی جلوتر است، شاید به این علت که مادر، در انجام این حرکات او را تشویق می‌کند، ولی در واکنش‌هایی که آموختن نیست مثل غلت زدن یا سینه‌خیز رفتن، تفاوتی وجود ندارد.[1]
4. تشویق، منبعی است که نیروی اضافی را برای انجام دادن کارها، در فرد ایجاد می‌کند. بر این اساس حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام می‌فرمایند: «هر که مشتاق باشد اول شب به راه می‌افتد».[2]
5. تأیید کودک در کار مورد علاقه‌اش، موجب شادی و تخلیه انرژی وی به طریق سالم می‌گردد.
6. تشویق موجب عمیق شدن رابطه بین والدین و فرزند می‌گردد.
 

شیوه‌های کارآمد و زیبایی در اعمال تشویق، برای تربیت صحیح و سوق دادن کودکان به فعالیت‌های گوناگون وجود دارد، که از جمله آن‌ها به شرح زیر است:
 ـ برخی اوقات تنها یک نگاه لبریز از محبت، لبخندی زیبا یا بوسیدن و در آغوش گرفتن، تشویقی بسیار مهم از جانب والدین محسوب می‌شود. به گفتۀ نویسنده‌ای: «تحسین مختصر می‌تواند معجزه کند.»[3] بنابراین اگر مسئولیتی که بر عهده کودک گذاشته‌اید، به خوبی انجام داد، وی را در آغوش گرفته، به او بگویید که «از کارش لذت برده‌اید» و برای پاداش، آن را به پایان برسانید.[4] ـ از آثار هنری و پیشرفت‌هایش تمجید کنید و به افراد خانواده و دوستان اطلاع دهید، یا موفقیت‌هایش را در روزنامه اعلام کنید.
 ـ در تحسین کودک خلاق باشید؛ مثلاً به جای گفتنِ «آفرین» یا «کارت خوب است» به جزئیات کار او نیز اشاره کنید؛ مثلاً «روشی که برای کشیدن آن ماشین به کار بردی بسیار می‌پسندم»، یا از نکته‌های طنز و شعر استفاده کنید. در تاریخ آمده است که حضرت زهرا علیها السّلام وقتی می‌خواست فرزندان را از لحاظ روحی و جسمی پرورش دهد، با استفاده از شعر آن‌ها را تشویق می‌فرمود؛ مثلاً هنگام بازی کردن امام حسن علیه السّلام می‌فرمود: حسن جان مانند پدرت علی باش و ریسمان از گردن حق بردار، خدای احساس‌کننده را پرستش کن و با دشمن کینه‌توز، دوستی نکن.[5] با توجه به این حدیث هر چه تحسین، اختصاصی‌تر باشد، کودک درست بودن کارش را بهتر درک می‌کند و احتمال تکرار عمل بیشتر خواهد بود. البته به یاد داشته باشید که «رفتار» فرزند تحسین شود، نه «خود فرزند». هم چنین نباید از کلمات نظیر «تو بهترینی، تو بی‌نظیری، تو قهرمانی و...» استفاده گردد، زیرا به سبب ایجاد غرور و یا اضطراب، از پیشرفت او جلوگیری خواهد شد.[6]
 ـ تشویق، مناسب با سن فرزند باشد. برای کودک خردسال، در آغوش گرفتن، بوسیدن و دیگر نشانه‌های عملی محبت به کار گرفته و برای کودکان بزرگ‌تر، از پیام سرّی استفاده کنید. آن‌ها بیشتر دوست دارند به طور خصوصی تشویق شوند. بنابراین با یک چشمک و یا اشارۀ دست نشان دهید که به عملش توجه کرده‌اید و بعداً می‌توانید در مورد رفتار پسندیده‌اش با یکدیگر صحبت کنید.[7]
_ راه‌کار مفید دیگری برای تشویق کودک وجود دارد که نویسنده کتاب چگونه با کودکم رفتار کنم ارائه داده است.[8] به عقیدۀ گالبر استفن: ـ برای کودک به دقت تشریح کنید که برای گرفتن تشویق، چه کارهایی باید انجام دهد و به یاد داشته باشید وقتی یک رفتار را صحیح انجام داد، برای رفتار دوم وارد عمل شوید.
ـ برای تصحیح رفتارهای غلط، بسته به بزرگی و کوچکی رفتار زشت، پاداش‌های خود را به پاداش‌های روزانه مثل (آدامس)؛ هفتگی مثل (کتاب)، ماهیانه مثل (عروسک) تقسیم کنید و با گذشت زمان، توقع رفتارهای مثبت جهت دریافت جایزه را بالا ببرید؛ مثلاً قرار است اسباب‌بازی‌هایش را جمع کند؛ اگر بار اول یکی از آن‌ها را برداشت، سریع تشویق کنید و جایزه روزانه بدهید، ولی در مرحله بعد برای دریافت پاداش روزانه، باید دو ـ سه تا از اسباب‌بازی‌ها را جمع کند. پس از تثبیت رفتار جدید، دفعات پاداش روزانه را کاهش داده و برای کاستن از دفعات، ابتدا یک روز در میان و سپس هر سه روز یک بار، رفته رفته فقط به طور تصادفی جایزه دهید؛ به او گوشزد کنید، رفتارش خوب بوده، نیاز به پاداش کوچک ندارد و می‌تواند یک جایزۀ بزرگ‌تر در آخر هفته بگیرد؛ کم‌کم فاصلۀ بین پاداش‌های بزرگ را نیز طولانی‌تر کنید. البته تنوع دادن به هدایا را فراموش نسازید، که تأثیر آن بیشتر است.
ـ جدولی برای او تهیه کرده و توضیح دهید برای دریافت یک پاداش چند علامت را باید روی جدول به دست آورد. یا شکل جایزه را کشیده، به ازای کار مثبت مورد نظر، قسمتی از آن را رنگ کند؛ هر وقت تصویر جایزه به طور کامل رنگ شد، زمان گرفتن آن فرا رسیده است؛ با هر جایزه، میزان علامت‌های مورد نیاز برای پاداش بعدی را افزایش دهید. وقتی مطمئن شدید رفتار به صورتِ عادت مثبت در آمده، پاداش را قطع کرده و کارهای طبیعی و روزانه را جایگزین آن کنید؛ مثلاً می‌تواند کارتون بیشتری ببیند، چون فلان کار خوب را انجام داده است.

منابع:  آقا میری؛ فاطمه سادات (1395)، عطیه الهی، انتشارات بوستان کتاب، قم، چاپ اول.

 پی نوشت :
 [1]. پاول هنری، رشد و شخصیت کودک، ترجمۀ یاسایی، ص 120.