تنبیه کودکان؛ چرا و چگونه (بخش اول)

 والدین می ­توانند در مسیر تربیت کودک، در صورت لزوم، از تنبیه استفاده کنند.
 

چکیده : هرچند بهترین روش در تربیت انسان استفاده از شیوۀ تشویق است، اما در صورت عدم موفقیت در ترک رفتارهای ناصحیحِ طفل، می­توان برای تأدیب از «تنبیه» بهره گرفت. با ما همراه باشید.

تعداد کلمات 1149 /  تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه

اگر کودک با راهنمایی مثبت والدین‌اش، خوب بار آمده باشد، آن‌ها هرگز مجبور به تنبیهش نخواهند بود. خصوصاً زمانی که می‌خواهند هدف‌های درازمدتی نظیر رفتار مؤدبانه با دیگران را پرورش دهند، در این باره به محبت کردن و دلیل آوردن احتیاج خواهند داشت نه تنبیه.
 اما گاه پدر و مادر در این امر ناموفقند و در ترک رفتارهای ناصحیحِ طفل، شیوۀ تشویق کردنشان مؤثر نیست؛ لذا برای تأدیب از «تنبیه» بهره می‌گیرند؛ بدین معنا که اگر بعد از چند بار تذکر، فرزندشان به دستورها ترتیب اثر نداده، تذکّر پدر و مادر اهمیت خود را از دست داده بود، به ناچار مسئله تنبیه مطرح می‌شود؛ زیرا در اثر همین امر، برخی از اشتباهات کودک به دست فراموشی سپرده می‌شود. باید دقت داشت که در تنبیه، کودک می‌آموزد چه کاری را نباید انجام دهد؛ اما نمی‌آموزد که چگونه باید رفتار کند؛ بنابراین باید رفتار جایگزین را نیز آموزش دهید و در صورت اصلاح رفتار، او را تحسین کنید
هم چنین اگر می‌خواهید از تنبیه استفاده کنید، کودک را مطلع سازید که برای چه کاری تنبیه می‌شود، در غیر این صورت خود عاملی است برای ایجاد بیماری‌های روانی، که در اثر ترساندن‌ها یا کتک زدن‌های بی‌جا در دوران کودکی، ایجاد می‌شود.[1] البته استفاده از توبیخ‌های تند یا فشار بدنی، برای مقیّد کردن یا به حرکت واداشتن کودک، به خصوص در زمانی که وی در خطر قرار دارد، قابل توجیه است و به عنوان آخرین تیر ترکش به کار می‌رود آن هم نه به عنوان عامل ترس، بلکه به منظور بازداشتن است؛ مثل جلوگیری از «وسط خیابان پریدن» کودک.
 

در ذیل به شیوه‌هایی جهت تنبیه کردن اشاره می‌شود که توجه به آن‌ها حائز اهمیت است:

1. پرهیز از تهدید: از تهدید طفل حتی‌الامکان بپرهیزید؛ چون انضباط را ضعیف می‌کند؛ حتی اگر تهدیدهای عاقلانه انتخاب کنید، زیرا به واقع، در لفّافه اعتراف می‌کنید که طفل ممکن است اطاعت نکند. لذا اگر کودک از روی تجربه بداند، آنچه مادر می‌گوید جدّی است، بیشتر تحت تأثیر قرار می‌گیرد و حرف‌شنوی دارد، تا این که او را مثلاً برای گرفتن دوچرخه تهدید کنید؛ در هر صورت اگر ناچار به تهدید شدید، بهتر است ابتدا جریمه‌ای سبک تعیین کنید؛ جریمه‌ای که انجام شدنی است، در غیر این صورت، اقتدارتان زیر سؤال می‌رود.[2]

2. به تعویق نینداختن تنبیه: اگر کودکِ چهار یا پنج ساله بی‌ادبی کرد یا کاری را از روی لج‌بازی انجام داد، در حالی که می‌داند اشتباه است، در این موقع، تنبیه را به تعویق نیندازید و درست پس از رفتار ناپسندش انجام دهید. یعنی او را توبیخ و وادار به عذرخواهی کنید و برای آن که شرمنده نشود، بهتر است از کلمات رمزی استفاده نمایید؛ همان کلماتی که قبلاً به او یاد داده‌اید، در هنگام ارتکاب اشتباهش به کار خواهید برد؛ زیرا هر تنبیهی اثرش را با گذشت زمان از دست خواهد داد و کودک نمی‌تواند ارتباط تنبیه با عمل ناپسند را درک کند؛ پس نگویید: «صبر کن تا بابا به خانه بیاید».[3] اگر حضرت امام حسن علیه السّلام فرموده‌اند: «در مجازات خطاکار شتاب مکن و میان خطا و مجازات راهی برای عذرخواهی قرار بده»،[4] مقصود، عجله نکردن در استفاده از شیوه‌های دیگر تنبیه غیر از «عذرخواهی» است؛ خودِ «عذرخواهی» برای کودک، نوعی تنبیه محسوب می‌شود؛ اگر از روی لجاجت آن را انجام نداد، از نوع دیگری استفاده کنید.

3. محروم کردن: برای تنبیه می‌توان کودک را از یک فعالیت یا موقعیت محروم کرده و او را به اتاق بفرستید. این روش زمانی مؤثر است که او حس کند چیز باارزشی را از دست می‌دهد. البته در استفاده از این روش نکته‌های زیر را مدّ نظر داشته باشید:[5]
الف. قبل از هر اقدامی به طفل بگویید: «اگر رفتار ناپسندش را ادامه بدهد او را به اتاقی می‌فرستید تا درباره‌اش فکر کند و انجام مجددش را ترک نماید.
ب. اتاقی که او را می‌فرستید، باید خسته‌کننده و فاقد وسایل سرگرم‌کننده باشد، نه تاریک و ترسناک.
ج. فقط برای یک رفتار ناپسند مشخص، از این روش بهره ببرید، وقتی اصلاح شد برای رفتار دیگر از روش محرومیت استفاده کنید. د. یک محرومیت کوتاه‌مدت چند دقیقه‌ای، بسیار مؤثرتر از محرومیت‌های چند هفته‌ای و چند روزه است. در این باره دکتر وانس هال در کتاب، چگونه از شیوه اخراج کردن استفاده کنیم می‌گوید: یک کودک را می‌توان در ازای هر سال از سنش یک دقیقه اخراج کرد، همین زمان کوتاه باعث قطع فعالیت کودک شده و به او فرصت می‌دهد که با آرامش، از انجام عملی که باعث محرومیت او شده، دست بکشد.
هـ.. اگر بدون اجازه از مکان خارج شد، در اولین فرصت او را برگردانید و یک دقیقۀ دیگر نیز بر مجازاتش بیفزایید. بیش از سه دقیقه به مجازات او اضافه نکنید تا تأثیر دلخواه را داشته باشد. اگر جریمه را نپذیرفت، به او بگویید اسباب‌بازی مورد علاقه یا یک امتیاز ویژه را برای چندین روز از دست خواهد داد؛ در این باره حتماً به وعده خود عمل کنید. و. از یک تایمر استفاده کرده، به کودک بگویید: «هر وقت صدای زنگ تایمر را شنیدی، می‌توانی از اتاق بیرون بیایی؛ به شرطی که آرام باشی».
ز. پس از پایان محرومیت، از کودک بخواهید کاری را که قبل از مجازات باید انجام می‌داد، به سرانجام رسانده یا رفتار مناسبی نشان دهد؛ در صورتی که حرف شما را گوش داد، او را تحسین کنید.

4. پرهیز از غُر زدن: در قدیم، برخی والدین هنگام عصبانیت، کودکان را بسیار کتک می‌زدند؛ بعضی دیگر گرچه این کار را نمی‌کردند؛ اما تا چند ساعت به طفل نق می‌زدند و او را سرزنش می‌کردند، که اثر آن بسیار بدتر از تنبیه بدنی بود.[6]  امروزه کتک زدن کم شده، ولی هنوز غُر زدن به مدت طولانی، توسط والدین وجود دارد و چه به جاست که اگر سعی کنند آن را نیز، از برنامۀ تربیتی کودک خارج و از شیوه‌های دیگر استفاده کنند.

ادامه دارد ...

منابع: آقا میری؛ فاطمه سادات (1395)، عطیه الهی، انتشارات بوستان کتاب، قم، چاپ اول.

 

پی  نوشت : 
[1]. مرتضی مطهری، تعلیم و تربیت در اسلام، ص 46 ـ 47.
[2]. بنیامین اسپارک، تغذیه و تربیت کودک، ترجمۀ مصطفی مدنی، ص 387.
[3]. گالبر استفن، چگونه با کودکم رفتار کنم، ترجمۀ شاهین خزعلی و دیگران، ص 38.
[4]. لا تُعاجِلِ الذَّنبِ بالعقوبَة و اجعَلْ بَینَهُما لِلاعتِذارِ طَریقاً (بحارالانوار، ج 75، ص 113).
[5]. گالبر استفن، همان، ص 39 و 40.
[6]. بنیامین اسپارک، تغذیه و تربیت کودک، ترجمۀ مصطفی مدنی، ص 386.