تمسخر کودکان در خانواده؛ مانعی بزرگ در راه پیشرفت

تمسخر کودک در خانواده، موجب نابودی اعتماد به نفس و تحقیر شخصیت وی می­ شود.
 

چکیده : یکی از مواردی که در قرآن کریم و سیره معصومین علیهم السلام، به شدت از آن نهی شده است، تمسخر و تحقیر دیگران است. برخی از والدین با دید احترام و عزت به فرزندانشان نمی‌نگرند و صرفا به دلیل کودکی آن­ها، هر گونه تمسخر و اهانت را مجاز می ­دانند.

تعداد کلمات 1095 / تخمین زمان مطالعه 5 دقیقه

مقصود از مسخره کردن «بیان گفتار مردم یا کردار یا اوصاف ایشان است که به صورت قول، فعل، ایما و اشاره یا به کنایه انجام می‌گیرد، به وجهی که سبب خندۀ دیگران شود.»[1] در برخی خانواده‌ها با دید احترام و مهربانی به کودک نگاه نمی‌شود، بلکه او را فردی کوچک می‌بینند که می‌توانند با ایراد گرفتن از کارهایش و تمسخر او، کم‌کاری‌هایشان را در مسیر تربیت جبران کنند.
 

هر چند که برای تمسخر، علل گوناگونی بیان کرده‌اند؛ از جمله عداوت، تکبر، حقیر شمردن شخصی که مسخره می‌شود یا مجرّد خندیدن و به نشاط آوردن؛ اما بیشتر والدین وقتی کودک را مسخره می‌کنند، یا به مجرد خندیدن دیگران است یا به زعم خودشان این گونه می‌توانند او را در مسیر پیشرفت قرار دهند؛ به این دلیل که چون تمسخر می‌شود، شاید خود را از آن فعل منفی که به خاطرش مورد تمسخر واقع شده، دور کند. برخی مواقع نیز پدر یا مادر از مشکلات زندگی و اجتماع ناراحت و عصبانی است و با سربه‌سر گذاشتن، دست انداختن طفل و مَتَلَک‌گویی به او می‌خواهد از آن معضل فرار کند. والدین این عمل را در حالی انجام می‌دهند که پیامبر خوبی‌ها (صلی الله علیه و آله) فرموده‌اند: کودکان خود را احترام کنید و آن‌ها را مورد تمسخر و اهانت قرار ندهید.[2] و در جای دیگر فرموده‌اند: او را احمق و نادان، ابله و سفیه نخوانید.[3]
 

وقتی پدری در حالی که کودکش خطایی کرده با خنده می‌گوید: «او را رها کنید خیلی نادان است» و القاب منفی برای او به کار می‌برد؛ طفل باور می‌کند که دارای این صفات است، لذا اعتماد به نفس او از بین رفته، از حضور در جمع و بازی با دیگران خودداری می‌کند و فردی خجالتی بار می‌آید که وقتی بزرگ شد، در تحصیل و فعالیت‌های اجتماعی، با شکست مواجه می‌شود. او احساس می‌کند نقص دارد یا بی‌لیاقت است، بنابراین نه تنها رفتارش را اصلاح نمی‌کند، بلکه روحیۀ مثبت‌گرایی او از بین می‌رود؛ از طرفی گمان می‌کند پدر و مادر، به او بی‌مهرند و از چشم آن‌ها افتاده است؛ برای یک کودک، احساس بی‌علاقگی از طرف فردی که او را به دنیا آورده، به معنای دوست نداشتن از طرف همۀ افراد است؛ این مسئله ضربۀ بزرگی در مسیر پیشرفت او محسوب خواهد شد. آنچه که کودک باید بداند آن است که پدر و مادر بدون هیچ قید و شرطی دوستش دارند.
 

از آن جایی که «بچه، حکم طوطی را دارد»،[4] با تمسخر والدین، کودک نیز الگو می‌گیرد؛ از رفتار زشت بزرگ‌ترها تقلید می‌کند و همان رفتار را با خواهر و برادر، دوستان و حتی در آینده با فرزندان خود دارد. اگر می‌خواهید فرزندی تربیت کنید که عاری از صفات زشت باشد، باید اول خود را اصلاح کنید، که آموختن ارزش‌های اخلاقی، رفتارهای پسندیده و تشخیص آن از رفتارهای غلط، نیاز به الگوهای واقعی دارد؛ چه الگویی نزدیک‌تر از پدر و مادر به کودک است. شما با اصلاح رفتار خود می‌توانید به اصلاح‌ شدن رفتار فرزندتان امیدوار باشید.
 

لازم است که به جای تحقیر و تمسخرِ کودکی که در زندگی دچار اشتباه شده، در وهلۀ اوّل با او همدل و همراه باشید و فضای اعتماد و امنیت را در محیط خانه برایش فراهم کنید. با توجه آیه شریفۀ: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسى‏ أَنْ یَکُونُوا خَیْراً مِنْهُمْ وَ لا نِساءٌ مِنْ نِساءٍ عَسى‏ أَنْ یَکُنَّ خَیْراً مِنْهُنَّ وَ لا تَلْمِزُوا أَنْفُسَکُمْ وَ لا تَنابَزُوا بِالْأَلْقابِ بِئْسَ الاِسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِیمانِ وَ مَنْ لَمْ یَتُبْ فَأُولئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ»؛[5] ای اهل ایمان! نباید گروهی گروه دیگر را مسخره کنند، شاید مسخره‌شده‌ها از مسخره‌کنندگان بهتر باشند، و نباید زنانی، زنان دیگر را [مسخره کنند] شاید مسخره‌شده‌ها از مسخره‌کنندگان بهتر باشند و از هم عیب‌جویی نکنید و با لقب‌های زشت و ناپسند یکدیگر را صدا نزنید؛ بد نشانه و علامتی است این که انسانی را پس از ایمان آوردنش به لقب زشت علامت‌گذاری کنند. و کسانی که [از این امور ناهنجار و زشت] توبه نکنند، خود ستمکارند.
 

امامان علیهم السّلام هرگز کودکان را تحقیر نمی‌کردند؛ غریزۀ رشدجویی‌شان را سرکوب نمی‌کردند و از کارهایی که موجب عقدۀ حقارت در آن‌ها می‌شد، اجتناب می‌ورزیدند و به آن‌ها شخصیت می‌دادند؛ زیرا معتقد بودند اگر کسی برای خود شخصیت قائل نباشد به هر گناهی دست می‌زند و اگر احساس شخصیت کند، خود را به گناه آلوده نمی‌کند. امیرالمؤمنین علیه السّلام در این باره می‌فرمایند: کسی که خود را گرامی دارد خود را با گناه خار نمی‌کند.[6]
 

بنابر آنچه گفته شد اگر کودک خطایی را انجام داد:[7]
الف) به او راه صحیح را نشان داده، یادآوری کنید، شکستْ پل پیروزی است و برایش از موفقیت‌های حال، گذشته و اشتباهات و شکست‌هایی که در کودکی داشته‌اید بگویید و نحوۀ برخورد کردن با آن‌ها را شرح دهید.
ب) اگر توانایی خاصی دارد آن را بزرگ جلوه دهید تا زمینه‌سازی برای موفقیت‌های بعدی باشد.
ج) در هنگام انجام فعالیت جدید، صادقانه تشویقش کرده و از به کار بردن جمله‌های منفی همانندِ «تو نمی‌توانی» جداً دوری ورزید؛ بلکه بکوشید راهنمایی‌اش کنید.
د) داستان زندگی دانشمندان و افراد موفّق را برای او بخوانید.

منابع: آقا میری؛ فاطمه سادات (1395)، عطیه الهی، انتشارات بوستان کتاب، قم، چاپ اول.