نقش خواب در سلامت تن و روان

خواب مناسب، می تواند پیش بینی کننده موفقیت روزانه باشد.
 

چکیده: خواب عبارت است ازعدم توانایی ارادی درکنترل محیط فیزیکی و کاهش یا فقدان سطح هوشیاری، تعلیق نسبی ادراکات حسی و غیرفعال شدن تقریباً تمام عضلات ارادی در زمان استراحت که ایم امر می تواند ثمراتی را برای بدن و روان داشته باشد. در این نوشتار به نقش خواب در سلامت تن و روان می پردازیم.

تعداد کلمات 1366 / تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه

 

خواب راحت، مفید و خوشایند، از نشانه های سلامت جسم و آسایش روان است. خواب گوارای هر شب، ولو اینکه چند ساعتی بیش نباشد، مقدمه و پیش نیازی ضروری برای آغاز فعالیت های متنوع روز بعد است. خواب راحت و آرام، موهبتی الهی است.
قرآن کریم درباره اهمیت خواب می فرماید: وجعلنا نومکم ثبتاتا،[1] «و خواب را با آرامشتان قرار دادیم.»
آسوده خوابیدن با چگونه اندیشیدن، نگرش ها و بازخوردهای انسان نسبت به هستی و پدیده های مختلف آن، شرایط عاطفی و هیجانی و سیستم عصبی و سلامت جسمانی و ویژگی های شخصیتی فرد، رابطه مستقیمی دارد.[2]
در روایات اسلامی، آثار متعدد جسمی - روانی برای خواب نقل شده است؛ از جمله:
خواب، آرام بخش جسم است: النوم راحة الجسد؛[3] «خواب، موجب استراحت و آرامش بدن است.»
موجب رهایی از درد می شود؛ چنانچه حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: النوم راحه من آلم؛[4] «خواب موجب رهایی از درد و ناراحتی است»
حفظ قوای ذهنی؛ چنانچه حضرت امام صادق (علیه السلام) فرمودند: ان النوم سلطان الدماغ وهو قوام الجسد و قوته؛[5] «خواب سبب تسلط قوای ذهنی و استواری و قوت بدن است».
 

 بعضی اوقات، با افرادی مواجه می شوید که زیاد می خوابند. بعضی از این افراد پرخواب، تا نیم ساعت یا بیشتر، پس از بیدار شدن بی حالند و نمی توانند حواس خود را متمرکز کنند. بیشتر ما عادت کرده ایم پس از هشت ساعت خواب از بستر بیرون بیایم و با اشتیاق، کار روزانه خود را آغاز کنیم، ولی فرض کنید شما از کسانی باشید که استعداد طولانی خوابیدن را دارید و نیز فرض کنید هرچند وقت یک بار، فرصت می یابید تا یازده ساعت بخوابید، اکنون که بیشتر استراحت کرده اید، آیا در کار خود نیز هوشیاری و کارایی بیشتری خواهید داشت؟[6]
گاهی شنیده می شود که می گویند خواب زیاد کسلی می آورد. رالف برگر[7]، محقق روان شناس، به کمک دو گروه شش نفری داوطلب این مسئله را ثابت کرد. او یک دسته را بر آن داشت شب اول هشت ساعت و شب دوم یازده ساعت بخوابند، و دسته دوم را بر آن داشت شب اول یازده ساعت و شب دوم هشت ساعت بخوابند، همچنین هر صبح، نیم ساعت پس از بیدار شدن و در ساعت معینی از روز، از آنها خواسته می شد به مدت پانزده دقیقه، دقتی در سطح بالا از خود نشان بدهند: کاری که آنها باید انجام می دادند، این بود که از میان تعداد زیادی صدای زنگ که هر دو ثانیه و نیم به صدا در می آمد، آن عده معدودی را که طول آنها به جای 4 ثانیه، ۹ ثانیه بود، تشخیص بدهند. افرادی که یازده ساعت خوابیده بودند، در مقایسه با افرادی که هشت ساعت خوابیده بودند، تعداد کمتری از این صداهای طولانی تر را تشخیص دادند و نیز بارها صداهای کوتاه تر را به جای صداهای طولانی تر گرفتند.[8]
این آزمایش نشان داد: خواب زیاد تمرکز را کم می کند و فرد سالم هم اگر در خواب، زیاده روی کند، دچار کسالت و خمودگی می شود.
حضرت علی (علیه السلام) در سخنی زیبا، درباره پرخوابی می فرمایند: کثرة الأکل والثوم تفسدان النفس وتجلبان المضرة؛[9] «پرخوری و پرخوابی، باعث فساد و تباهی روح و جلب عوارض زیان بار است».
پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و اله) فرمودند: کثرة النوم مذهبة للدین والدنیاء ایاک و کثره النوم فان کثرة النوم یدع صاحبه فقیرا یوم القیامة؛[10] «خواب زیاد، دین و دنیای فرد را از بین می برد. بپرهیز از خواب زیاد! به درستی که خواب زیاد [زمینه ساز حسرت و اندوه فرد در روز قیامت می شود] و فرد را فقیر می گرداند».
بنابراین، والدین ضمن تأمین فرصت خواب مورد نیاز دختران نوجوان، باید از پرخوابی آنها جدا جلوگیری کنند تا فرزندان آنها کمتر دچار کسالت و خمودگی شوند.
 

اگرچه تنظیم چرخه فعالیت و خواب و بیداری انسان، تا حدودی به عادت خود فرد  بستگی دارد، اما از نظر زمان خواب، اولویت هایی مشاهده می شود که با طبیعت انسان سازگار بوده، برای سلامت انسان مؤثر است.
الف) خواب شبانه بر خواب روزانه ترجیح دارد. پژوهش های علمی صورت گرفته ثابت کرده است خوابیدن در روز نمی تواند بی خوابی شب را جبران کند و خواب روز، حتی در اتاقی ساکت و بدون سروصدا و تاریک که همه چیزش بهداشتی باشد، از نظر کیفیت، مزایا و ویژگی های مثبت خواب شب را ندارد. قرآن کریم در اشاره به این حقیقت علمی می فرماید: هو الذی جعل لکم اللیل لتسکنوا فیه والنهار مبصر؛[11] «اوست و کسی که برای شما شب را قرار داد تا در آن بیار امید و روز را روشن گردانیده است.»
آرامش و سکون که هدف از آفرینش شب، قرار داده شده است، یک واقعیت مسلم علمی است که دانش امروز آن را به اثبات رسانده است. پرده های تاریکی نه تنها یک وسیله اجباری برای تعطیلی فعالیت های روزانه است، بلکه اثر مستقیمی روی سلسله اعصاب و عضلات آدمی دارد و آنها را به حالت استراحت و خواب و سکون می برد.[12]
ب) خواب اول شب، بهتر است؛ چنانچه امام باقر (علیه السلام) می فرمایند: ان شیعتنا ینامون اول اللیل؛[13] «پیروان ما، اول شب می خوابند».
آزمایش های ویلیام وینت[14] و محققان دیگر، ثابت کرده است نیاز انسان به مرحله چهارم خواب، بیشتر است و این مرحله، در نیمه اول شب بیشتر رخ می دهد. خواب در این مرحله، از عمق طولانی تری نسبت به دیگر زمان ها برخوردار است.
ج) خواب نیمروزی مطلوب تر است. خواب نیمروز (قیلوله) از آداب مشهور اسلامی است و زمان آن قبل از غذا خوردن ظهر یا بعد از آن می باشد. خواب سبک و کوتاه بعداز ظهر، برای هضم غذا نیز مناسب است؛ چه اینکه آمده است: النوم بعد الطعام یهضم ویمرى؛[15] «خواب بعد از غذا در هضم غذا و جذب آن مؤثر است.»
پژوهشگران آلمانی به تازگی دریافته اند خواب نیمروزی، برای بعضی افراد بسیار مفید است. تحقیقات این پژوهشگران نشان داده است خواب بعدازظهر، هرچند کوتاه باشد، می تواند در بازگرداندن انرژی و تمرکز ذهن مؤثر باشد. پژوهشگران اعلام کرده اند: همه افرادی که هشت ساعت خواب شبانه دارند، باید یک خواب کوتاه نیمروزی را نیز به برنامه زندگی خود اضافه کنند تا نیروی از دست رفته بدنشان تجدید شود. آنان می گویند: اگر عصبی، زودرنج و فراموش کار هستید، خواب کوتاه نیمروزی را در برنامه های خود بگنجانید.[16]

میزان خواب و بیداری، همانند دما و سایر فعالیت های بدنی ، مطابق یک چرخه 24 ساعته تغییر می کند و این چرخه توسط خود بدن به وجود می آید. بنابر این، مقدار خواب هم مانند زمان خواب، بستگی به عادت شخصی فرد و بازیابی اثری از دست رفته دارد.
افراد بر اساس فعالیت هایی که در روز انجام می دهند، جسم و روانشان احتیاج به فرصتی دارد که در آن مدت به وسیله خواب، تجدید قوا کند؛ از این رو می توان گفت: بین پنج تا هشت و نیم ساعت خواب در هر شبانه روز برای نوجوانان امری طبیعی است.[17]
 
 
منبع: کتاب «با دخترم (ویژه والدین و مربیان دختران نوجوان)»
نویسنده: علی احمدپناهی، داوود حسینی

پی نوشت :
[1] . نباء ، آیه 9.
[2] .محمد نریمانی، آموزش خانواده، ص 25.
[3] . محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج ۷۱، ص۲۷6 .
[4] . عبدالواحد آمدی، غررالحکم و دررالکلم، ص ۱6۵، ح۳۲۱۹.
[5] . محمدباقر مجلسی، ج 62، ص 316.
[6] . اوزوالد یان، خواب، ترجمه محمدرضا باطنی، ج ۲، ص ۱۰۲.
[7]  . Relf Burger.
[8] .پیشین، ص 103.
[9] . مرتضی فرید، الحدیث، ج۱، ص۳۳۰.
[10] . محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج 10، ص 260.
[11] . یونس، آیه 67.
[12] . ام رابین دیماتئو، ج 1، ص 401.
[13] . محمد بن حسن حرعاملی، ج 3، ص 274.
[14]. William, Vint
[15] . حسین نوری، مستدرک الوسائل، ج۱6، ص۳۲۷.
[16] . روزنامه همشهری، ش۱۲۷۹، یکشنبه ۲5 خرداد ۱۳۷۹، ص۱6.
[17] .پریرخ دادستان، روان شناسی تحولی از کودکی تا بزرگسالی، ج 2، ص 21.