عوامل شادی­ بخش در زندگی از منظر اسلام (بخش دوم)

رعایت بهداشت فردی ازجمله عوامل نشاط‌ آفرینی در دین اسلام معرفی‌شده است.
 

چکیده : در این مقاله عوامل نشاط‌ آفرینی؛ به‌عنوان مهم‌ترین منابع ایجاد نشاط ، از منظر آموزه ­های اسلامی مطرح‌شده است؛ در بخش اول این مقاله به عامل روابط اجتماعی سالم پرداخته شد. در ادامه به موضوع بهداشت فردی که در اسلام از اهمیت فراوانی برخوردار است.

تعداد کلمات 1207 /  تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه

در بخش اول این مقاله گفتیم که از مجموع ۲۹ حدیث درباره عوامل نشاط، به‌عنوان مهم‌ترین منابع ایجاد نشاط، دسته‌بندی چندگانه‌ای صورت گرفته است. روابط اجتماعی، ورزش، بهداشت، تغذیه و لذات عینی، از این دسته عوامل‌اند.
 

مسواک زدن، گرفتن شارب، از بین بردن موهای زائد بدن و شستن سر با خطمی، از مواردی است که در این حوزه روایی، جای گرفته است. امام صادق (علیه‌السلام) آنگاه‌که درصدد بیان بخشی از عوامل نشاط برمی‌آید، به مواردی از بهداشت فردی اشاره می‌فرماید.
 

دین مبین اسلام، اهمیت فراوانی برای حوزه بهداشت، قائل شده است. آموزه‌های دینی، بهداشت دهان و دندان را امری مهم و مسواک زدن را در فراهم آمدن آن، مؤثر می‌داند. مسواک زدن، بنا بر همین آموزه‌ها، داری فواید فراوانی، ازجمله نشاط است. امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید:
«النشر فی عشرة أشیاء: ...و السواک؛[1] نشاط، در ده چیز است: ...و مسواک زدن.»
 

آموزه‌های دینی، بلند گذاشتن شارب را جایگاهی برای شیطان و پناهگاه او دانسته است. رسول گرامی اسلام می‌فرماید:
«لا یطوِّلَنَ أحدکم شاربه، فإن الشیطان یتخذه محبأ یستتر به؛[2]
 مبادا کسی از شما، شارب خود را بلند کند؛ زیرا شیطان، آن را مخفیگاه خود قرار می‌دهد و در آن، پنهان می‌شود.»
 این‌گونه تعابیر، نشان از اهمیت قائل شدن دین اسلام برای مسئله بهداشت دارد. در کنار این‌گونه تعابیر، راه پیشگیری را درگرفتن شارب دانسته، آن را زمینه‌ساز نشاط می‌داند.
در مجلسی در محضر امام صادق (علیه‌السلام)، سخن از گرفتن شارب به میان آمد، امام به فرمود:
«نشره و هو من الشنة؛[3] این عمل، باعث نشاط است و از سنت پیامبر است.»
 در این حدیث، هم جنبه معنوی و هم پیامد آن در تبیین گرفتن شارب، مدنظر قرارگرفته است.
 

تعابیری که درباره گرفتن شارب و پیامدهای آن در احادیث آمده، برای نوره کشیدن و زدودن موهای زائد بدن نیز به‌کاررفته است. امام علی می‌فرماید:
«النورة نشرۀ و طهور للجسد؛[4] نوره کشیدن، نشاط‌ آور و مایه پاکی بدن است.»
 اما در نقطه مقابل، بلند گذاشتن موهای بدن، کسالت‌آور و سستی زاست. امام کاظم (علیه‌السلام) می‌فرماید:
«شعر الجسد إذا طال قطع ماء الصلب و أرخی المفاصل و ورث الضعف و السل؛[5]
 موی بدن، آنگاه‌که بلند گردد، آب پشت را قطع می‌کند، مفاصل را سست می‌نماید و ضعف و سستی به بار می‌آورد.»
 

در احادیث درباره عوامل ایجاد نشاط و مرتبط با حوزه بهداشت، به موردی دیگر، اشاره‌شده و آن، شستن سر با خطمی[6] است. امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید:
«النشرۀ فی عشرة أشیاء ...والسواک و غسل الرأس بالخطمی فی الحمام وغیره؛[7]
نشاط، در ده چیز است: ... و شستن سر با خطمی در حمام و غیر حمام.»
با تعریفی که ارائه شد، با این عمل، دردهای مخفی‌ای که در نزد عموم مردم، گمان افسون زدگی درباره آن‌ها می‌رفته، از بین می‌رود و زمینه ایجاد نشاط را فراهم می‌آورد.

د. لذات عینی

خوردن و آشامیدن، از رایج‌ترین منابع لذت هستند. این دو، از منابعی هستند که مبتنی بر نیازهای زیست‌شناختی‌اند. در آموزه‌های دین، اهمیت بسیاری به مسئله تغذیه با رعایت تمام جوانب آن، داده‌شده است.
اگر بخواهیم خوردن و آشامیدن را منبعی برای نشاط برشماریم، باید به آموزه‌های دین در چگونگی به دست آوردن غذا، نحوه و اندازه خوردن غذا -که در متون دینی به آن‌ها پرداخته‌شده است، توجه نماییم. به هر شکل، با مدنظر قرار دادن نکات یادشده و با در نظر گرفتن اصل اعتدال، خوردن و آشامیدن، باعث ایجاد نشاط در انسان می‌گردد:
«النشرۀ فی عشرة أشیاء ...الأکل والشرب؛[8] نشاط، در ده چیز است: ... خوردن و آشامیدن.»
 حال اگر خوردن و آشامیدن، منجر به پرخوری و شکم‌بارگی شود، دیگر نشاط‌آفرینی در آن، معنایی نخواهد داشت و به سستی و کسالت بدنی، تبدیل خواهد شد. امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید:
«من شبع عوقب فی الحال ثلاث عقوبات: یلقى الغطاء على قلبه و النعاس على عینه و الکسل على بدنه؛[9]
 کسی که سیر شود، سه پیامد فوری را خواهد دید: پرده‌ای هر قلبش افکنده می‌شود؛ خواب، به چشمانش می‌آید؛ و سستی بر بدنش عارض می‌شود.»
 لذا همچنان که پیش از این متذکر شدیم، اصل اعتدال، پیش‌فرض اساسی نشاط به‌واسطه تغذیه است. امام کاظم (علیه‌السلام) می‌فرماید:
«لو أن الناس قصدوا فی الطعم لاعتدلت أبدانهم؛[10]  اگر مردم در خوردن، اعتدال می‌ورزیدند، بدن‌هایشان، سالم می‌ماند.»

خوردن و آشامیدن، دارای مصادیقی در احادیث است که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

 عسل، غذایی مقوی است که خداوند متعال، آن را مایه شفا[11] دانسته است و از مصادیق تغذیه سالمی است که باعث انبساط خاطر و نشاط انسان می‌گردد. امام علی (علیه‌السلام) عسل را نشاط‌آفرین می‌داند.
«العسل نشرة؛[12] عسل، [مایه] نشاط است.»
 ویژگی‌های منحصربه‌فرد این غذا، پوشیده نیست و تحقیقات متعدد پژوهشگران در دهه‌های اخیر، مؤید این مطلب است.
 

در سفارش‌های امیر مؤمنان در مسئله تغذیه، برخوردن حلیم[13] تأکید شده است؛ زیرا این نوع غذا در زمره غذاهای نشاط‌ آفرینی است که باعث نشاط چهل‌روزه در عبادت می‌گردد. امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید:
«علیکم بالهریسة فإنها تنشط للعبادة اربعین یوماً وهی من المائدة التی أنزلت على رسول الله؛[14]
 بر شما باد خوردن حلیم؛ زیرا نشاط چهل‌روزه در عبادت می‌آورد و آن، غذایی است که بر پیامبر خدا و نازل‌شده است.»
 

گیاه اسپند،[15] دارای فواید فراوان در ریشه و شاخه آن است. یکی از فواید بارز آن، ایجاد نشاط است، چنان‌که امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید:
«ما مِن شجرة حرمل إلا وَمَعَهَا ملائکة یحرسونها حتى تصل إلى من وصلت وفی أصل الحرمل نشرۀ و فی فرعها شفاء من الثنین و سبعین داء؛[16]
 هیچ گیاه اسپندی نیست، مگر این‌که همراهش فرشتگانی هستند که از آن، حفاظت می‌کنند تا به آن‌که باید، برسد. در ریشه گیاه اسپند، خاصیت نشاط‌آفرینی است و در شاخه و برگ و میوه آن، خاصیت شفا دهی از هفتادودو درد است.»

ادامه دارد...

منبع: کتاب شادی و شادکامی از دیدگاه اسلام
نویسنده: سید مهدی خطیب
 

 پی نوشت :
 [1]. المحاسن، ص ۱۴، ح ۴۰.
[2]. الکافی، ج ۶، ص ۴۸۸، ح ۱۱.
[3]. همان، ص ۴۸۷، ح ۸
[4]. الخصال، ص 6۱۱.
[5]. بحار الأنوار، ج ۷۶، ص ۹۱، ح ۱۲.
[6]. خطمی، گیاهی است از تیره پنیرکیان که دارای گونه‌های دائمی و یکساله است. برگ‌هایش، پهن و ستبر و ریشه‌اش، دراز و دوکی شکل و آبدار است. گل و ریشه آن در پزشکی، کاربرد دارد (ر.ک.فرهنگ معین).
[7]. المحاسن، ص ۱۴، ح ۴۰.
[8]. المحاسن، ص ۱۴، ح ۴۰.
[9]. شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج ۲۰، ص ۳۲۰ و ۶۷۴.
[10]. وسائل الشیعة، ح ۱۶، ج‌۴۰۷، ح ۸
[11]. یخرج من بطونها شراب مختلف ألوانه فیه شفاء للناس (سورة نحل، آیه ۶۹)
[12]. نهج البلاغه، حکمت ۴۰۰.
[13]. هلیم یا همان هریسه که به غلط با املای «حلیم» نوشته می‌شود، غذایی است که از پختن گندم و گوشت و کوبیدن آن‌ها به دست می‌آید (ر.ک: فرهنگ معین).
[14]. الکافی، ج ۶ ص ۳۱۹، ح 1.
[15]. اسپند. دانه‌ای باشد که به جهت چشم‌زخم، در آتش ریزند. حرمله، اسفند، سپند و سپنج، نام‌های دیگر آن است (ر.ک: لغت نامه دهخدا).
[16]. دعائم الاسلام، ج ۲، ص ۱۵۰ و ۵۳۵