علل و ریشه‌های حقارت (بخش اول)

علت احساس حقارت را باید کشف کرد.
 

چکیده: احساس حقارت از جمله احساساتی است که هر کسی در زندگی آن را تجربه کرده است. بنا بر اصول روانشناسی هر چیزی که اعتماد به نفس شخص را سلب کند می تواند عامل رشد احساس حقارت باشد. با ما همراه باشید تا با عوامل احساس حقارت آشنا شوید.

تعداد کلمات 746 / تخمین زمان مطالعه 4 دقیقه

حقارت مسئله‌ای است که از بدو تولد با انسان همراه است. عواملی می‌توانند این حس را تقویت کنند و عواملی نیز باعث جلوگیری از رشد این حس در فرد می‌شوند. بیش از ۹۵ درصد مردم این حس را در خود دارند و همیشه خود را با دیگران مقایسه کرده و صفات منفی خود را در برابر صفات مثبت افراد دیگر می سنجد و همین امر باعث بیشتر شدن این حس در فرد می‌شود.
عقده حقارت همانند دیگر موجودات این عالم مشمول نظام علی و معلولی است که برای آن می‌توان علل و عوامل بسیاری را برشمرد.

از جمله، علل و عوامل زیر است:

روان‌شناسان در وجود انسان از حسی به نام «حس تفوق‌طلبی و برتری‌جویی» یا به تعبیر علامه طباطبایی(ره) «حس استخدام» خبر دادند که این حس ریشه و اساس بسیاری از احساسات و کارهای هنجار و ناهنجار است. همین حس در صورت سرکوب شدن، می‌تواند یکی از علل و عوامل پیدایش عقده حقارت باشد؛ زیرا این حس در وجود انسان در تمام مراحل زندگی، از کودکی تا پیری وجود دارد. لکن برای ظهور و بروز آن موانع بسیاری وجود دارد. کودک در درون خانه و سپس در جامعه با صدها موانع برای ابراز این حس مواجه است و نمی‌تواند آن‌چه را که می‌خواهد، جامه عمل بپوشاند. این‌جاست که نسبت به ضعف خود آگاه می‌شود؛ زیرا در مبارزه با بزرگسالان و موانع دیگر، شکست می‌خورد و عقده حقارت به او دست می‌دهد.
 

منظور از محیط و تأثیر آن در پیدایش عقده حقارت، اعم از خانه، مدرسه و اجتماعی است که در آن زندگی می‌کنیم. کودکانی که در محیطی پر از شماتت و نکوهش بزرگ شده‌اند از حس حقارتی عمیق رنج می‌برند. آنان به علت جملات سرزنش‌آمیز مداوم والدین، در این باور تثبیت شده‌اند که دیگر ارزشی ندارند. اعتقاد به بی‌ارزشی و عدم کفایت همچون بیماری سرطان به تمام ابعاد وجود فرد منتقل می‌شود و شخص حتی به هنگام بلوغ سنی و فکری باز بر این باور ست که بی‌ارزش است. لازم به یادآوری است که گاه والدین می‌توانند با محبت افراط‌گونه خود چنان محیط استریلی برای کودک بسازند که او هرگز مجال رویارویی با زندگی واقعی را نداشته باشد. در واقع محبت بیش از حد والدین چشمان کودک را بر حقایق زندگی می‌بندد و به کودک می‌قبولاند که دست یافتن به هر چیز، سخت ساده است.
پرواضح است که به هنگام تجربه، چنین مدینه فاضله‌ای فرو می‌پوشاند و شخص خود را کاملاً عاجز، ناتوان و کوچک می‌یابد. مثلاً اگر در محیط خانه، پدر و مادری همواره فرزند خود را با دیگر افراد خانواده یا فرزندان همسایه و دوستان درخشان‌تر از او مقایسه کنند و دایم وی را در عذاب سرزنش قرار دهند که چرا همسان و هم طراز با دیگران پیش نمی‌رود یا به خواسته‌های طبیعی وی احترام نگذاشته و با سخت‌گیری، تندی، خشونت و تحقیر با او برخورد نمایند یا در مدرسه، معلم برای این که دانش‌آموزی نتوانسته از عهده تکلیفش برآید او را در جمع شاگردان و همکلاسان مورد سرزنش و خفت قرار دهد یا در محیط اجتماع بزرگسالان، برای عدم موفقیت در کارها، مورد تحقیر و سرزنش قرار گیرد، قهرا عقده حقارت در این افراد ظهور و بروز خواهد داشت و این‌ها خود را انسانی خوار و شکست خورده و حقیر در جمع دیگران می‌یابند و آثار این احساس در آن‌ها آشکار خواهد شد.
 

عقده حقارت ممکن است از یک نقص بدنی یا روانی سرچشمه گیرد. هر کودک یا نوجوان عاجز، ناقص، عقب افتاده ذهنی یا نحیف و کندذهن، در برابر نارسایی خود در واقع دو بار رنج می‌برد؛ یکبار به علت این‌که در محیط خود واقعاً در موقعیت کهتری قرار دارد و بار دیگر به علت این که مورد استهزا و تمسخر دوستان، همسالان و اطرافیان قرار می‌گیرد. به عقیده «آدلر» عقده حقارت در سه دسته از افراد دیده می‌شود که از جمله آن‌ها مورد زیر است: «افراد ناقص‌الخلقه یعنی افرادی که به ویژه از کودکی دارای نقیصه بدنی بودند و همواره این کمبود موجب شده است که خود را در میان همسالان خویش زبون‌تر و ناتوان‌تر احساس کنند، مانند کودکی که بر اثر فلج بودن دست یا پا نتواند در جمع دیگران در بازی شرکت کند».
 
ادامه دارد...

منبع: کتاب «غلبه بر احساس حقارت»
نویسنده: زهرا طلاییان زیرک، فروغ طلائیان زیرک