اثرات مخرب استفاده افراطی از شبکه‌های اجتماعی

چکیده: یکی از مسائل و موضوعات این روزهای همه ما درگیر شدن در فضای مجازی و بویژه شبکه‌های اجتماعی است. هر ابزار در کنار فواید، ممکن است معایبی را به همراه داشته باشد. اینترنت، فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی نیز این قاعده مستثنی نیستند. در این نوشتار به برخی اثرات مخرب استفاده افراطی از شبکه‌های اجتماعی می‌پردازیم.

تعداد کلمات 1300 / تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه

محققان هنوز در مورد اینکه اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی چیزی مجزا از اعتیاد به اینترنت است یا خیر، اتفاق نظر ندارند. جدیداً در دانشگاه ناتینگهام مطالعه‌ای در مورد تحقیقات اخیر در مورد اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی انجام شده است، در این بررسی نویسندگان به این نتیجه رسیدند که با توجه به پژوهش‌ها شاید خیلی بی راه نباشد که اختلالی به نام "اختلال اعتیاد به فیسبوک" را به فهرست اختلالات روانی اضافه کنیم، چرا که معیارهای اعتیاد مانند بی توجهی به زندگی شخصی، اشتغالات ذهنی، انزوای اجتماعی، نوسانات خلقی و دیگر علائم مربوط به اعتیاد در برخی افراد که به شکلی افراطی با شبکه‌های اجتماعی درگیر می‌شوند، مشاهده می‌شود. از سوی دیگر محققان در این پژوهش دریافتند انگیزه‌های استفاده افراطی از شبکه‌های اجتماعی بسته به صفات شخصیتی افراد متفاوت است. مثلاً افراد برونگرا و یا دروانگرا هر کدام برای استفاده افراطی از شبکه‌های اجتماعی دلایل و انگیزه‌های منحصر به فردی دارند و این انگیزه‌ها برای افرادی که دارای رگه‌های خودشیفتگی هستند، کاملاً متفاوت است.
همچنین مطالعات نشان می‌دهند که افراد معتاد به شبکه‌های اجتماعی، به نحوی از جامعه حقیقی پیرامونشان فاصله گرفته و دچار انزوای اجتماعی می‌گردند. مطالعه‌ای که چند سال پیش در دانشگاه سوانسی انجام شد دریافت که معتادین به اینترنت در صورتی که به هر دلیلی نتوانند به آن دسترسی پیدا کنند دچار انزوا و تنهایی خواهند شد (البته این مطالعه مربوط به کل اینترنت بود و نه فقط شبکه‌های اجتماعی). مطالعه‌ای دیگر نشان داد که قطع استفاده از شبکه‌های اجتماعی و اینترنت در افراد معتاد به آن‌ها، سبب تغییرات فیزیولوژیکی در بدنشان خواهد شد. دکتر فیلیپ رید در این زمینه می‌گوید: "پیش از این می‌دیدیم که قطع استفاده از اینترنت برای افرادی که به شدت به این ابزارها وابسته هستند سبب احساس اضطراب می‌شود، اما هم اکنون متوجه شده‌ایم که این تغییرات روانشناختی با تغییرات فیزیولوژیکی همراه می‌گردد. هر چند که این صحبت‌ها در مورد استفاده و اعتیاد به اینترنت مطرح می‌شوند، اما شواهد حاکی از این است که در مورد اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی نیز وضع به همین منوال است.

جالب است بدانید که هر چه استفاده ما از شبکه‌های اجتماعی بیشتر باشد، خوشحالی و نشاط ما کمتر خواهد بود. مطالعه‌ای که چند سال قبل انجام شد دریافت که استفاده از فیسبوک، ارتباطی تنگاتنگ با شادی لحظه‌ای و رضایت از زندگی دارد، یعنی هر چه میزان استفاد افراد از فیسبوک در طول روز بیشتر باشد، نمره این دو متغیر کاهش پیدا خواهد کرد. نویسندگان این مقاله اعتقاد داشتند که انزوای اجتماعی­ای که فیسبوک ایجاد می‌کند، در هیچ یک از فعالیت‌های انفرادی مشاهده نمی‌شود. نویسندگان این مقاله خاطر نشان ساختند که فیسبوک موقعیتی را ایجاد می‌کند که افراد از طریق آن سریعاً نیاز به ارتباط با دیگران را برآورده می‌سازند. اما تحقیقات اخیر نشان می‌دهند که علیرغم رضایتی که از طریق ارتباطات خارج از فضای مجازی ایجاد می‌شود، تعاملات فضای مجازی مانند فیسبوک نتایجی متفاوت به دنبال خواهند داشت. یعنی رضایت حاصل از تعاملات مجازی به مراتب کمتر از فضای حقیقی است.
مطالعه‌ای دیگر که در این زمینه انجام شده بود دریافت که استفاده از شبکه‌های اجتماعی با افزایش احساس تنهایی ارتباطی مستقیم دارد. این پژوهش افرادی را که در 11 شبکه اجتماعی از جمله فیسبوک، توئیتر، گوگل پلاس، یوتیوب، اینستاگرام، پین‌تر است، تامبلر، واین، اسنپ چت و ردیت فعالیت داشتند را مورد بررسی قرار دادند. نتایج پژوهش نشان داد که هر چه زمان صرف شده در شبکه‌های اجتماعی بیشتر باشد، افراد بیشتر خود را تنها می‌پندارند. خوب است که بدانید که تنهایی اجتماعی ادراک شده از لحاظ روانی و جسمی یکی از بدترین شرایطی است که ممکن است برای ما پیش آید.
 

یکی از عواملی که موجب می‌شود افراد احساس انزوا و تنهایی کنند (حتی اگر واقعاً تنها نباشند) عامل مقایسه است. وقتی به عنوان مثال تصاویر غذاهایمان را به اشتراک می‌گذاریم و یا درباره تصاویری که دیگران به اشتراک گذاشته‌اند اظهار نظر می‌کنیم در حقیقت در مسیر مقایسه افتاده‌ایم. مطالعه‌ای در زمینه مقایسه­ی از بالا به پایین و پایین به بالای خود با پستهای دیگران (یعنی بهتر و یا بدتر دانستن خود نسبت به دیگران)انجام شد. این مطالعه نشان داد که هر دو نوع مقایسه در فضای مجازی حال افراد را بد می‌کنند، و این در حالی است که در زندگی حقیقی مقایسه از پایین به بالا (تصور اینکه فردی دیگر از ما بهتر است) حال افراد را خراب می‌کند. اما در دنیای مجازی هر نوع مقایسه‌ای با ایجاد علائم افسردگی ارتباط مستقیم دارد.

بر هیچ کس پوشیده نیست که عامل مقایسه در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به حسادت منجر می‌شود. بیشتر افرد تأیید می‌کنند که با دیدن تصاویر و فیلم‌های سفر خارجی دوستانشان و یا رفتار مطلوب فرزندان آن ها در فضای مجازی، حسادتشان برانگیخته می‌شود. تحقیقات نشان داده‌اند که استفاده از شبکه‌های اجتماعی حسادت افراد را بر می‌انگیزاند. نویسندگان در یکی از پژوهش‌ها می‌نویسند: "میزان حسادتی که در فیسبوک برای افراد اتفاق می افتد حیرت انگیز است." همچنین محققان تأکید کردند که حسادت سرانجام به ایجاد یک چرخه معیوب منجر می‌شود: احساس حسادت و یا غبطه موجب می‌شود فرد سعی کند زندگی خود را به شکلی بهتر جلوه دهد و پست‌هایی را به همین منظور آماده کرده و در پیج خود قرار دهد، این چرخه با مشاهده پست‌های دیگران به شکلی معیوب و بی پایان استمرار خواهد یافت.
مطالعه‌ای دیکر به بررسی ارتباط میان حسادت و افسردگی در استفاده کنندگان از فیسبوک پرداخت و دریافت که حسادت موجب می‌شود استفاده از فیسبوک باعث افسردگی فرد استفاده کننده گردد. یعنی اگر بتوان حسادت را کنترل کرد، فیسبوک به تنهایی کمتر موجب افسردگی خواهد شد.

یک بخش از چرخه‌ی ناسالمی که در بالا ذکر شد این است که ما حتی وقتی می دانیم شبکه‌های اجتماعی حالمان را بد می‌کنند باز هم از آن‌ها استفاده می‌کنیم. شاید این کارمان به این خاطر است که دچار خطای پیش بینیمی‌شویم: درست مانند مواد مخدر که مصرف کننده آن گمان می‌کند حالش را بهتر می‌کند اما در نهایت آن چه اتفاق می افتد بدتر شدن اوضاع است. یعنی در پیش بینی نتیجه­ی تصمیم اتخاذ شده، دچار خطا می‌شویم. مطالعه‌ای در مورد احساسات و افکار افراد پس از استفاده از شبکه‌های اجتماعی انجام شد. این پژوهش دریافت که افراد پس از استفاده از شبکه‌های اجتماعی در مقایسه با افرادی که فعالیت‌های دیگری را تجربه می‌کنند، حال و روز بدتری داشتند. اما پژوهشی دیگر نشان داد که به طور کلی استفاده کنندگان از شبکه‌های مجازی اعتقاد دارند فضای مجازی حالشان را بهتر می‌کند و نه بدتر. البته باید توجه داشت که این الگوی تفکر در تمام انواع اعتیاد وجود دارد.
 

چند سال پیش، پژوهشی انجام شد که دریافت، داشتن دوستان زیاد در شبکه‌های اجتماعی لزوماً به این معنا نیست که فرد زندگی اجتماعی بهتری دارد. به نظر می‌رسد مغز انسان تنها توانایی مدیریت و پذیرش تعداد محدودی دوست را داشته باشد و این تعامل در دنیای حقیقی (نه مجازی) است که می‌تواند این دوستی‌ها را استمرار بخشد. بنابراین اگر فکر می‌کنید با فعالیت در شبکه‌های اجتماعی، تبدیل به یک فرد اجتماعی شده‌اید، باید بدانید سخت در اشتباهید. از آنجا که تنهایی با تعداد زیادی از مشکلات روانی و جسمی ارتباط دارد (از جمله مرگ زود هنگام)، برای حفظ سلامت جسم و روان به حمایت‌های اجتماعی واقعی نیاز داریم. دوستان مجازی هیچ گاه مانند دوستان حقیقی اثر درمانی ندارند.