حق تـربیت کودک عبارت است از آمـوختن فرزندان به آداب‌ اجتماعی‌ و اخلاق‌ متناسب با محیط خانوادگی او.

خلاصه: مهمترین حقوق کودک ، فراهم کردن زمینه مساعد تربیت و تعلیم او و فرصت دادن به او برای شکوفایی استعداد های علمی ، هنری و فنی اوست. ادب و تادیب دو اصطلاحی هستند که یکی به معنی تربیت کردن و دیگری به معنی تنبیه کردن می باشد که در تربیت کودک نقش بسزایی دارد.

تعداد کلمات 1350 / تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه

سید روح الله حسین پور

مقدمه :

انسان، طبعاً اجتماعی و به اصطلاح «مدنی بالطبع» است. او برخلاف اکثر حیوانات، به تنهایی قادر به رفع نیازمندی های همه جانبه اش نیست و چنانکه بخواهد یک زندگی سعادتمندانه داشته باشد، باید با همنوعانش گرد هم آمده، هر کدام بار مسئولیت گوشه ای از اجتماع را به عهده بگیرند؛ یکی کشاورزی کند، دیگری نساجی، و دیگری خیاطی و...
بدیهی است که در زندگی اجتماعی، مقرّراتی لازم است تا وظایف و تکالیف افراد تعیین شود و حدودِ روابط آنان مشخّص شود و در صورت اصطکاک منافع، از تجاوزها و تعدّیات آنان جلوگیری شود.اصولاً حق، دوطرفه است؛ مثلاً اگر کوچکتر موظّف است بزرگتر را مورد احترام قرار دهد، بزرگتر نیز وظیفه دارد کوچکتر را مورد محبّت قرار دهد.

شناخت حقوق تربیتی کودک

حق تـربیت کودک عبارت است از آمـوختن فرزندان به آداب‌ اجتماعی‌ و اخلاق‌ متناسب با محیط خانوادگی او و کوشش در فرا گرفتن او به علم و صنعت و به عبارت دیـگر ایـنکه فـرد بتواند ‌‌وسیله‌ خوشبختی و سعادت خود و همنوعانش را بـبار آورد، البـته تـربیت شـامل پرورش قـوای جـسمانی، روحی‌ و اخلاقی‌ نیز‌ می‌گردد.
از مهمترین حقوق کودک ، فراهم کردن زمینه مساعد تربیت و تعلیم او و فرصت دادن به او برای شکوفایی استعداد های علمی ، هنری و فنی اوست.
توصیه فرموده اند به فرزندان خود از همان ابتدا احترام بگذارید ، که این احترام در نیکویی تربیت آنها تاثیر مهمی دارد.
همانطور که پیامبر (ص ) در این باره می فرمایند: «اکرموا اولادکم و احسنوا آدابهم »به فرزندان خود احترام کنید و تربیت آنها را نیکو کنید. [1]
امام صادق (علیه السلام )می فرمایند:«ان الله لیرحم العبد و اشدة حبه الولد .» وقتی کسی نسبت به فرزندش علاقه شدیدی می ورزد ، خداوند به همین سبب به او نظر لطف و عنایت خاص می‌کند.[2]
در رفتار پیامبر اعظم (ص) می‌بینیم که آن بزرگوار وقتی به کودکان می رسید به آنها سلام می فرمود و در حقیقت به این وسیله به همه می آموخت که بر خورد با کودکان باید توأم با احترام کردن به شخصیت آنها باشد.

دوران تربیتی کودک

البته تربیت کودک خود شامل مراحل جداگانه و خصوصیات خاص می‌باشد و باید مناسب با آن مرحله با کودک برخورد شود ، در اولین مرحله کودک را باید آزاد گذاشت و اجازه هرگونه بازیگوشی را باید به او داد و به نوعی دوران سروری کودک است . در مرحله بعدی باید رفتار تان را نصبت به کودک جدی تر کرده و باید مراقب بود تا به انحراف نرود . در مرحله سوم زمانیست که فرزندتان به بلوغ عقلی خود رسیده است و در امور مختلف از آن مشورت بگیرید و چنان شخصیتی به آن بدهید که بتواند در اجتماع بروز پیدا کند‌.
دوران تربیت کودک را پیشوایان اسلام هم، به سه دوره ی هفت ساله تقسیم کرده اند.
امام صادق(ع) فرمود: «دِعْ إِبْنَک یلْعَبُ سَبْعَ سَنینَ، وَ یؤَدَّبُ سَبْعاً، وَ أَلْزِمْهُ نَفْسَک سَبْعَ سِنینَ فَإِنْ أَفْلَحَ وَ إلاّ فَإِنَّهُ لاخَیرَ فِیهِ؛»بگذار فرزند تا هفت سالگی بازی کند، و در هفت سال دوم او را پرورش و تأدیب کن، و در هفت سال سوم خود را بیشتر به او ملزم کن - یعنی بیشتر مواظبش باش - اگر اصلاح و رستگار شد چه بهتر، وگرنه پس از آن هیچ فایده ای ندارد.[3]
کودک تا هفت سالگی به محبت نیاز دارد، منظور این نیست که بعد از آن احتیاج به محبت ندارد. محبت در طول عمر انسان سرمایه ی بقا و حیات اوست و ضمانت سلامتی روح او، ولی تا هفت سالگی بیشتر باید با او از طریق محبت رفتار کرد و تا آن زمان او معنی تشویق و تأدیب را درک نمی کند. تنها یک چیز باعث رشد و بالندگی او می شود و آن ابراز علاقه ی بیشتر و محبت به اوست، او باید تا هفت سالگی بازی کند، پس از آن پدر و مادر تکالیف دیگری نسبت به او دارند که باید به آنها بپردازند، در راستای این وظایف، جهت هدایت مستمرّ و حفظ و حراست او، دو روش موجود هست یکی راه تشویق است و دیگری راه تأدیب.[4]

نقش تنبیه و تشویق در تربیت

ادب و تادیب دو اصطلاح هم خانواده ای هستند که یکی به معنی تربیت کردن و دیگری به معنی تنبیه کردن می باشد. اسلام تربیت و ادب آموزی به فرزند را مقدم بر تأدیب و تنبیه می داند. «ادب» نشان دادن راه و اصول صحیح زندگی است و یاد دادن نحوه ی رفتار با خود و با دیگران است. تأدیب و تشویق هم باید در همین مسیر باشد. تأدیب هم به دو نحو امکان دارد که وقتی کودک از مسیر صحیح و راه درست زندگی منحرف شد او را باز گرداند و یا از ادامه ی راه نادرست باز دارد. یکی اینکه زشتی انحراف را به او نشان دهد و دیگر اینکه با اعمال درست زشتی راهی را که پیش گرفته و یا عملی که انجام داده او را بیدار و شرمنده کند و یا اینکه با مقداری تنبیه بدنی که منجر به صدمه دیدن نباشد و او را متنبه کند وی را تأدیب کند.

برقراری عدالت بین کودکان

عدالت برقرار کردن میان فرزندان یک نکته مهم تربیتی است که باید هنوز هم به خانواده ها اخطار داده شود چرا که بعضی خانواده ها هنوزم هستند که میان دختر و پسر تفاوت قائل می شوند و به پسر توجه بیشتری داشته و امکانات و شرایط بهتری را برایش فراهم می نمایند و حتی در مکان و تغذیه او بهتر توجه می کنند و سلامتی اش برای شان بسیار مهم تر است. این نوع رفتار تبعیضی میان فرزندان کاملاً اشتباه بوده و حتی آموزه های دینی هم آنرا ناپسند می شمارند و حتی عقل آدمی هم با کمی فکر به این پی میبرد که این رفتار تبعیضی باعث به وجود آمدن زخم بزرگی بر روحیه لطیف و حساس دختر بچه ها می شود ، و حتی توصیه شده بر دختران محبت و توجه بیشتری بشود. پیامبر (ص)فرمودند: «هر وقت چیز مطلوبی را به خانه بردید ، اول از دختر ها شروع کنید و بعد به پسرها بدهید، زیرا کسی که دختری را خوشحال کند، گویا مثل این است بنده ای را در راه از اولاد اسماعیل در راه خدا آزاد کرده است.»[5]

تربیت در دوران بلوغ

تربیت در دوره نوجوانی که حساس ترین و سخت ترین دوره تربیتی در کودکان است باید توجه داشت که در این دوره فرزندان حس غرور و استقلال طلبی فوق العاده زیادی دارند و در مقابل از خطرات دنیای اطراف شان به صورت واضح با خبر نیستند و ممکن است فریب انشان های خطرناکی را شوند که کل زندگی آن شخص به خطر می افتد .
در اینجا باید به والدین اخطار داد که باید تجربه و آگاهی خود را با کمک مشاورین و مطالب علمی بالا برده تا بتوانند از پس این وظیفه بزرگ برآمده و فرزندانی را تحویل جامعه دهند که باعث سر افرازی آنان شود
ناگفته نماند پدران و مادران مسلمان وظیفه دارند و مکلف هستند که کودکان را خوب تربیت کنند و این یک فریضه است. پیشتر یادآور شدیم که فرزندان در دستان پدر و مادر یک امانت الهی هستند. پس باید این امانت صحیح و سالم به صاحب اصلی اش بازگرداننده شود.
پیامبر اکرم می فرمایند:«؛اَکرِمُوا أَوْلادَکمْ وَ أَحْسِنُوا آدابَهُمْ»؛فرزندان خود را عزیز بدارید، و آنها را خوب تربیت کنید.[6]

پاورقی:
[1] مکارم الاخلاق، صفحه 115.
[2] فروع کافی ، جلد 6، صفحه 50.
[3] شرح من لا یحضره الفقیه ، جلد 8، صفحه 643.
[4]کتاب تربیت مذهبی کودک ،بخش تادیب و تشویق
[5]سفینه البهار ، جلد 2، صفحه 685
[6] وسائل الشیعة، جلد 21، صفحه 476

منابع:
مکارم الاخلاق _ حسن بن فضل طبرسی _ مترجم : سیدابراهیم میرباقری _ ناشر: فراهانی
وسایل الشیعه _ شیخ حر عاملی _ انتشارات آل البیت لإحیاء التراث قم
کلینی، محمد بن یعقوب _ گروه مترجمان اشراف: رحیمیان، محمدحسین _ ناشر : قدس
کتاب تربیت مذهبی کودک

بیشتر بخوانید :
دو عنصر کلیدی تربیت کودک
بهترین راه تربیت،محبت کردن
روش های تربیتی کودکان که والدین باید بدانند
نکات کاربردی برای تربیت کودکان
راهکارهایی برای تربیت کودکان و نتیجه آن