.jpg "آنچه که از دوران بلوغ و بحران های آن باید بدانید (بخش چهارم)")
نوجوان در طی تحولات بلوغ به آن مرحله می رسد که با نیروی استدلال با عقاید مذهبی مواجه شود.
بر این اساس در صدر اسلام، جوانان زودتر از بزرگ سالان به دین مقدس اسلام و پیامبر(ص) ابراز علاقه کرده و ایمان می آوردند. مصعب بن عمیر، نماینده مخصوص رسول اکرم(ص) برای تعلیم و آموزش قرآن به مدینه آمد. جوانان و نوجوانان دعوتش را می پذیرفتند.46 شخصی به نام ابی جعفر احول، از دوستان امام صادق(ع)، برای تبلیغ مذهب تشیع به بصره رفت. امام صادق(ع) از او سوال کرد: مردم بصره را در قبول روش اهل بیت و سرعت پذیرش آیین تشیع چگونه یافتی؟ عرض کرد: افراد کمی تعالیم اهل بیت را پذیرفتند. حضرت فرمود: (علیک بالاحداث فانهم اسرع الی کل خیر;47 توجه خود را به نسل جوان معطوف دار که آنان در انجام امور خیر از دیگران پیش قدم ترند.)
حمایت جوانان از دین و شیفتگی آن ها به مسائل دینی، صریح و خالص و قاطع است تا جایی که جانشان را برای اعتلای عقاید مذهبی فدا می کنند. تجربه انقلاب اسلامی ایران و جنگ تحمیلی و بسیج جوانان در سنبلوغ و دفاع جانانه آن ها از مکتب و شرف و میهن اسلامی، گواهی صادق بر این مدعا است.
به نمونه ای از وفاداری و حمایت بی دریغ از ارزش ها و باورهای مذهبی اشاره می کنیم:
(سعد بن مالک از جوانان انقلابی صدر اسلام بود. او در 17سالگی اسلام آورد. او می گوید: من نسبت به مادرم خیلی مهربان و نیکوکار بودم. موقعی که قبول اسلام کردم و مادرم آگاه شد، روزی به من گفت: این چه دینی است که پذیرفته ای؟ یا باید از آن دست برداری و به بت پرستی برگردی یا من آن قدر از خوردن و آشامیدن امساک می کنم تا بمیرم. سعد گفت: من از دینم دست نمی کشم و از شما درخواست می کنم که از خوردن و آشامیدن خودداری نکنی. مادر به گفته فرزند اعتنا نکرد. یک شبانه روز غذا نخورد، اما مِهر الهی آن چنان در عمق جانش نفوذ کرد که مهر مادری نتوانست در برابر آن مقاومت نماید. او با قاطعیت به مادرش گفت: به خدا قسم، اگر هزار جان در تن داشته باشی و یک یک آن ها از بدنت خارج شود، من از دینم دست برنمی دارم. وقتی مادر از تصمیم جدی فرزندش آگاه شد و از تغییر عقیده سعد مأیوس گردید، امساک خود را شکست و غذا خورد.)48
ارزش ها در دوران بلوغ، در حال تحول و دگرگونی است. جوان در این مرحله تمایل دارد در مسائل اعتقادی خود تجدیدنظر کند، چون نمی داند آن چه را که به او در این باره گفته اند درست است. از این رو به تحقیق و بررسی می پردازد. البته نباید از این تردید و شک هراس داشت.
استاد مطهری(ره) شک را مقدمه یقین، و پرسش را مقدمه وصول، و اضطراب را مقدمه آرامش می داند و می گوید: (شک، معبر خوب و لازمی است، هرچند منزل و توقف گاه نامناسبی است.)49
در این شرایط آن ها نیاز به رهبری فکری و عاطفی دارند. کودک به دلیل نارسایی عقل، از تجزیه و تحلیل مسائل عاجز است. از این رو بدون مطالبه دلیل، آموزه های دینی را از والدین می پذیرد، ولی این حالت انقیاد را نمی توان از نوجوان بالغ انتظار داشت. گلن بلر و استوارت جونز می گویند: (نوجوان در طی تحولات بلوغ به آن مرحله می رسد که با نیروی استدلال با عقاید مذهبی مواجه شود.)50
والدین باید از این فرصت استفاده کرده و شعائر دینی را با منطق و استدلال به فرزندان جوان خود ارائه دهند و از اکراه و تحمیل تکالیف بپرهیزند تا با عکس العمل منفی و حتی موضع گیری آن ها مواجه نشوند. (پس از دوران کودکی، صورت امر از قطعیت خود خارج می شود و بیشتر با دلیل و عقل سلیم سرو کار دارد. از این به بعد پدر باید بگوید: اگر من به جای تو بودم، فلان کار را می کردم و دلیل بیاورد.)51
اگر با نوجوان با صداقت و احترام برخورد شود، به سهولت می توان در اعماق دل او نفوذ کرد. دبس می گوید: (ارزش های اخلاقی در دوران بلوغ در وجود سرمشق های انسانی تجلی می کند و صورت هایی به خود می گیرد که نوجوانان سعی می کنند به هیئت آنان درآیند. نوجوانان این اشخاص نمونه را آیینه و آرمان و کمالی می دانند که خودشان خواهان آنند.)52
آن ها تمام مسائل را زیر ذره بین انتقاد خود قرار می دهند و در بنیان های اعتقادی و باورهای مذهبی خود هیچ گونه تسامح و تساهلی را برنمی تابند و اگر عمل الگوها با گفتارشان هم خوانی نداشته باشد، چه بسا اصل اعتقادات را زیر سؤال ببرند. اگر والدین نقش رهبری خود را به خوبی ایفا نکنند و عطش روحی جوانان به مذهب را به موقع سیراب نسازند، چه بسا آن ها به افکار انحرافی روی آورند. از این رو اسلام بر انتقال سریع آموزه های دینی تأکید می کند. امام صادق(ع) می فرماید: (بادروا احداثکم بالحدیث قبل ان یسبقکم الیهم المرجئه;53 احادیث اسلامی را به نوجوانان خود بیاموزید و در انجام آن تسریع کنید، پیش از آن که مخالفان گم راه بر شما پیشی گیرند.)
این آموزش هرگز به صورت تحمیل نظر و سلیقه ای نباید باشد، بلکه باید به صورت مبادله عقاید و افکار و طرفینی باشد. (بر طبق بررسی یونسکو، اغلب جوانان احساس می کنند آلت دست قرار گرفته اند و برای همین جهت نسبت به بزرگ سالان بدبین هستند و یک حالت عصیان نسبت به سنت ها و آداب و رسوم خانوادگی و اجتماعی در آنان پدیدار گشته است. والدین می خواهند فرزندان شان مانند خود آن ها باشند، در صورتی که ممکن است جوانان نخواهند مانند آنان زندگی کنند.).54
البته این به معنای تسلیم شدن در برابر نظرات نوجوان نیست، بلکه به معنای جلب اعتماد نوجوان و در نظر گرفتن شرایط روحی و هم آهنگی با تحول زمانی است. شاید روایت امیرالمؤمنین(ع) ناظر به این نکته روان شناختی باشد که می فرماید: (لاتقسروا اولادکم علی آدابکم فانهم مخلوقون لزمان غیر زمانکم;55 آداب و رسوم زمان خود را به فرزندان تان تحمیل نکنید، چه آنان برای زمانی غیر از زمان شما آفریده شده اند.)
منبع : مجله معارف اسلامی مرداد، شهریور، مهر و آبان 1381، شماره 52
پی نوشت
1ـ سید مجتبی هاشمی، تربیت و شخصیت انسانی، ج2، ص199.
2ـ همان، ص155.
3ـ محمدتقی فلسفی، جوان، ج1، ص89.
4ـ علی قائمی، دنیای نوجوانی دختران، ص232.
5ـ فرهنگ عمید، ج1، ص372.
6ـ نساء(4) آیه 6.
7ـ علی قائمی، همان، ص219.
8ـ محمود محمدیان، بلوغ تولدی دیگر، ص24.
9ـ محمدتقی فلسفی، بزرگسال و جوان، ج2، ص132.
10ـ همان، ص135.
11ـ محمود محمدیان،همان، ص47.
12ـ همان، ص49.
13ـ احمد صبور اردوبادی، بلوغ، ص150ـ149.
14ـ سید احمد احمدی، روان شناسی نوجوانان و جوانان، ص21.
15ـ محمدتقی فلسفی، جوان، ج1، ص97.
16ـ محمد پارس، روان شناسی رشد کودک و نوجوان، ص219.
17ـ توضیح المسائل، مسئله 2252.
18ـ محمدتقی فلسفی، همان، ص99.
19ـ سید احمد احمدی، همان، ص19ـ18.
20ـ محمدتقی فلسفی، همان، ص107.
21ـ دبس، مراحل تربیت، ص162.
22ـ سید احمد احمدی، همان، ص22.
23ـ همان، ص163.
24ـ کنزالعمال، ج15، ص776.
25ـ همان، ص775.
26ـ سید احمد احمدی، همان، ص28.
27ـ همان، ص29.
28ـ جان براد شاد، من ـ کودک ـ من، ترجمه دکتر داود محب علی، ص294.
29ـ محمدعلی سادات، راهنمای پدران و مادران، ج1، ص30.
30ـ سید احمد احمدی، همان، ص20.
31ـ علی اصغر حقانی، روان شناسی رشد و نوجوانان، ص62.
32ـ جان براد شاد، همان، ص291.
33ـ اسماعیل بیابانگرد، روش های افزایش عزت نفس در کودکان و نوجوانان، ص63.
34ـ همان، ص64.
35ـ غررالحکم و دررالکلم، ج5، ص398.
36ـ محمدعلی سادات، همان، ص99.
37ـ غررالحکم و دررالکلم، ج3، ص367.
38ـ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج20، قصار 846.
39ـ محمدتقی فلسفی، بزرگسال و جوان، ج1، ص42.
40ـ سید احمد احمدی، همان، ص33.
41ـ بحارالانوار، ج101، ص95.
42ـ محمدتقی فلسفی، همان، ص42.
43ـ ابن ابی الحدید، همان، ج20، ص343.
44ـ غلامعلی افروز، روان شناسی و تربیت کودکان و نوجوانان، ص60.
45ـ سید احمد احمدی، همان، ص60.
46ـ محمدتقی فلسفی، جوان، ج1، ص345.
47ـ بحارالانوار، ج23، ص236.
48ـ محمدتقی فلسفی، همان، ج2، ص136.
49ـ عدل الهی، ص7.
50ـ سید مجتبی هاشمی، همان، ص162.
51ـ محمدتقی فلسفی، همان، ج1، ص456.
52ـ سید احمد احمدی، همان، ص61.
53ـ محمدتقی فلسفی، همان، ص352.
54ـ سید احمد احمدی، همان، ص57.
55ـ ابن ابی الحدید، همان، ج20، قصار102.
.jpg "آنچه که از دوران بلوغ و بحران های آن باید بدانید (بخش چهارم)")
بلوغ و احساسات مذهبی
با فرا رسیدن بلوغ، در کنار شکوفایی تمایلات نفسانی، تمایلات روحانی نیز بیدار می گردد. (همه روان شناسان در این نکته متفق القول اند که ما بین بحران تکلیف و جهش ناگهانی احساسات مذهبی، ارتباطی وجود دارد. به گفته دبس، در این اوقات، نوعی بیداری مذهبی حتی نزد کسانی که سابقاً نسبت به مسائل مذهبی لاقید بودند، دیده می شود.)45بر این اساس در صدر اسلام، جوانان زودتر از بزرگ سالان به دین مقدس اسلام و پیامبر(ص) ابراز علاقه کرده و ایمان می آوردند. مصعب بن عمیر، نماینده مخصوص رسول اکرم(ص) برای تعلیم و آموزش قرآن به مدینه آمد. جوانان و نوجوانان دعوتش را می پذیرفتند.46 شخصی به نام ابی جعفر احول، از دوستان امام صادق(ع)، برای تبلیغ مذهب تشیع به بصره رفت. امام صادق(ع) از او سوال کرد: مردم بصره را در قبول روش اهل بیت و سرعت پذیرش آیین تشیع چگونه یافتی؟ عرض کرد: افراد کمی تعالیم اهل بیت را پذیرفتند. حضرت فرمود: (علیک بالاحداث فانهم اسرع الی کل خیر;47 توجه خود را به نسل جوان معطوف دار که آنان در انجام امور خیر از دیگران پیش قدم ترند.)
حمایت جوانان از دین و شیفتگی آن ها به مسائل دینی، صریح و خالص و قاطع است تا جایی که جانشان را برای اعتلای عقاید مذهبی فدا می کنند. تجربه انقلاب اسلامی ایران و جنگ تحمیلی و بسیج جوانان در سنبلوغ و دفاع جانانه آن ها از مکتب و شرف و میهن اسلامی، گواهی صادق بر این مدعا است.
به نمونه ای از وفاداری و حمایت بی دریغ از ارزش ها و باورهای مذهبی اشاره می کنیم:
(سعد بن مالک از جوانان انقلابی صدر اسلام بود. او در 17سالگی اسلام آورد. او می گوید: من نسبت به مادرم خیلی مهربان و نیکوکار بودم. موقعی که قبول اسلام کردم و مادرم آگاه شد، روزی به من گفت: این چه دینی است که پذیرفته ای؟ یا باید از آن دست برداری و به بت پرستی برگردی یا من آن قدر از خوردن و آشامیدن امساک می کنم تا بمیرم. سعد گفت: من از دینم دست نمی کشم و از شما درخواست می کنم که از خوردن و آشامیدن خودداری نکنی. مادر به گفته فرزند اعتنا نکرد. یک شبانه روز غذا نخورد، اما مِهر الهی آن چنان در عمق جانش نفوذ کرد که مهر مادری نتوانست در برابر آن مقاومت نماید. او با قاطعیت به مادرش گفت: به خدا قسم، اگر هزار جان در تن داشته باشی و یک یک آن ها از بدنت خارج شود، من از دینم دست برنمی دارم. وقتی مادر از تصمیم جدی فرزندش آگاه شد و از تغییر عقیده سعد مأیوس گردید، امساک خود را شکست و غذا خورد.)48
ارزش ها در دوران بلوغ، در حال تحول و دگرگونی است. جوان در این مرحله تمایل دارد در مسائل اعتقادی خود تجدیدنظر کند، چون نمی داند آن چه را که به او در این باره گفته اند درست است. از این رو به تحقیق و بررسی می پردازد. البته نباید از این تردید و شک هراس داشت.
استاد مطهری(ره) شک را مقدمه یقین، و پرسش را مقدمه وصول، و اضطراب را مقدمه آرامش می داند و می گوید: (شک، معبر خوب و لازمی است، هرچند منزل و توقف گاه نامناسبی است.)49
در این شرایط آن ها نیاز به رهبری فکری و عاطفی دارند. کودک به دلیل نارسایی عقل، از تجزیه و تحلیل مسائل عاجز است. از این رو بدون مطالبه دلیل، آموزه های دینی را از والدین می پذیرد، ولی این حالت انقیاد را نمی توان از نوجوان بالغ انتظار داشت. گلن بلر و استوارت جونز می گویند: (نوجوان در طی تحولات بلوغ به آن مرحله می رسد که با نیروی استدلال با عقاید مذهبی مواجه شود.)50
والدین باید از این فرصت استفاده کرده و شعائر دینی را با منطق و استدلال به فرزندان جوان خود ارائه دهند و از اکراه و تحمیل تکالیف بپرهیزند تا با عکس العمل منفی و حتی موضع گیری آن ها مواجه نشوند. (پس از دوران کودکی، صورت امر از قطعیت خود خارج می شود و بیشتر با دلیل و عقل سلیم سرو کار دارد. از این به بعد پدر باید بگوید: اگر من به جای تو بودم، فلان کار را می کردم و دلیل بیاورد.)51
اگر با نوجوان با صداقت و احترام برخورد شود، به سهولت می توان در اعماق دل او نفوذ کرد. دبس می گوید: (ارزش های اخلاقی در دوران بلوغ در وجود سرمشق های انسانی تجلی می کند و صورت هایی به خود می گیرد که نوجوانان سعی می کنند به هیئت آنان درآیند. نوجوانان این اشخاص نمونه را آیینه و آرمان و کمالی می دانند که خودشان خواهان آنند.)52
آن ها تمام مسائل را زیر ذره بین انتقاد خود قرار می دهند و در بنیان های اعتقادی و باورهای مذهبی خود هیچ گونه تسامح و تساهلی را برنمی تابند و اگر عمل الگوها با گفتارشان هم خوانی نداشته باشد، چه بسا اصل اعتقادات را زیر سؤال ببرند. اگر والدین نقش رهبری خود را به خوبی ایفا نکنند و عطش روحی جوانان به مذهب را به موقع سیراب نسازند، چه بسا آن ها به افکار انحرافی روی آورند. از این رو اسلام بر انتقال سریع آموزه های دینی تأکید می کند. امام صادق(ع) می فرماید: (بادروا احداثکم بالحدیث قبل ان یسبقکم الیهم المرجئه;53 احادیث اسلامی را به نوجوانان خود بیاموزید و در انجام آن تسریع کنید، پیش از آن که مخالفان گم راه بر شما پیشی گیرند.)
این آموزش هرگز به صورت تحمیل نظر و سلیقه ای نباید باشد، بلکه باید به صورت مبادله عقاید و افکار و طرفینی باشد. (بر طبق بررسی یونسکو، اغلب جوانان احساس می کنند آلت دست قرار گرفته اند و برای همین جهت نسبت به بزرگ سالان بدبین هستند و یک حالت عصیان نسبت به سنت ها و آداب و رسوم خانوادگی و اجتماعی در آنان پدیدار گشته است. والدین می خواهند فرزندان شان مانند خود آن ها باشند، در صورتی که ممکن است جوانان نخواهند مانند آنان زندگی کنند.).54
البته این به معنای تسلیم شدن در برابر نظرات نوجوان نیست، بلکه به معنای جلب اعتماد نوجوان و در نظر گرفتن شرایط روحی و هم آهنگی با تحول زمانی است. شاید روایت امیرالمؤمنین(ع) ناظر به این نکته روان شناختی باشد که می فرماید: (لاتقسروا اولادکم علی آدابکم فانهم مخلوقون لزمان غیر زمانکم;55 آداب و رسوم زمان خود را به فرزندان تان تحمیل نکنید، چه آنان برای زمانی غیر از زمان شما آفریده شده اند.)
منبع : مجله معارف اسلامی مرداد، شهریور، مهر و آبان 1381، شماره 52
بیشتر بخوانید :
عوامل مؤثر بر شروع سن بلوغ نوجوانان
تغییرات دختران در دوران بلوغ
نوجوانان و مساله ای بنام بلوغ
بلوغ های هفت گانه در نوجوانی
دوران بلوغ
پی نوشت
1ـ سید مجتبی هاشمی، تربیت و شخصیت انسانی، ج2، ص199.
2ـ همان، ص155.
3ـ محمدتقی فلسفی، جوان، ج1، ص89.
4ـ علی قائمی، دنیای نوجوانی دختران، ص232.
5ـ فرهنگ عمید، ج1، ص372.
6ـ نساء(4) آیه 6.
7ـ علی قائمی، همان، ص219.
8ـ محمود محمدیان، بلوغ تولدی دیگر، ص24.
9ـ محمدتقی فلسفی، بزرگسال و جوان، ج2، ص132.
10ـ همان، ص135.
11ـ محمود محمدیان،همان، ص47.
12ـ همان، ص49.
13ـ احمد صبور اردوبادی، بلوغ، ص150ـ149.
14ـ سید احمد احمدی، روان شناسی نوجوانان و جوانان، ص21.
15ـ محمدتقی فلسفی، جوان، ج1، ص97.
16ـ محمد پارس، روان شناسی رشد کودک و نوجوان، ص219.
17ـ توضیح المسائل، مسئله 2252.
18ـ محمدتقی فلسفی، همان، ص99.
19ـ سید احمد احمدی، همان، ص19ـ18.
20ـ محمدتقی فلسفی، همان، ص107.
21ـ دبس، مراحل تربیت، ص162.
22ـ سید احمد احمدی، همان، ص22.
23ـ همان، ص163.
24ـ کنزالعمال، ج15، ص776.
25ـ همان، ص775.
26ـ سید احمد احمدی، همان، ص28.
27ـ همان، ص29.
28ـ جان براد شاد، من ـ کودک ـ من، ترجمه دکتر داود محب علی، ص294.
29ـ محمدعلی سادات، راهنمای پدران و مادران، ج1، ص30.
30ـ سید احمد احمدی، همان، ص20.
31ـ علی اصغر حقانی، روان شناسی رشد و نوجوانان، ص62.
32ـ جان براد شاد، همان، ص291.
33ـ اسماعیل بیابانگرد، روش های افزایش عزت نفس در کودکان و نوجوانان، ص63.
34ـ همان، ص64.
35ـ غررالحکم و دررالکلم، ج5، ص398.
36ـ محمدعلی سادات، همان، ص99.
37ـ غررالحکم و دررالکلم، ج3، ص367.
38ـ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج20، قصار 846.
39ـ محمدتقی فلسفی، بزرگسال و جوان، ج1، ص42.
40ـ سید احمد احمدی، همان، ص33.
41ـ بحارالانوار، ج101، ص95.
42ـ محمدتقی فلسفی، همان، ص42.
43ـ ابن ابی الحدید، همان، ج20، ص343.
44ـ غلامعلی افروز، روان شناسی و تربیت کودکان و نوجوانان، ص60.
45ـ سید احمد احمدی، همان، ص60.
46ـ محمدتقی فلسفی، جوان، ج1، ص345.
47ـ بحارالانوار، ج23، ص236.
48ـ محمدتقی فلسفی، همان، ج2، ص136.
49ـ عدل الهی، ص7.
50ـ سید مجتبی هاشمی، همان، ص162.
51ـ محمدتقی فلسفی، همان، ج1، ص456.
52ـ سید احمد احمدی، همان، ص61.
53ـ محمدتقی فلسفی، همان، ص352.
54ـ سید احمد احمدی، همان، ص57.
55ـ ابن ابی الحدید، همان، ج20، قصار102.
.jpg "چرا پیامبر (ص) فرموده است که سوره هود مرا پیر کرده است؟")
