تربیت اجتماعی در آیه 32 سوره زخرف (بخش اول)

أَهُمْ یَقْسِمُونَ رَحْمَتَ رَبِّکَ نَحْنُ قَسَمْنا بَیْنَهُمْ مَعیشَتَهُمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ رَفَعْنا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ لِیَتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً سُخْرِیًّا وَ رَحْمَتُ رَبِّکَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُون‏‏*
آیا آنها رحمت پروردگار تو- نبوت- را بخش مى‏کنند؟ ماییم که میان آنان مایه گذرانشان را در زندگانى دنیا بخش کرده‏ایم، و پایه‏هاى برخى را بر برخى برتر داشته‏ایم- در روزى و جاه- تا برخى برخ دیگر را به خدمت گیرند و بخشایش پروردگار تو از آنچه گرد مى‏آورند بهتر است.[1]
 

رَحْم: در زبان فارسی واژة‌ «رحمت» به معنای مهربانی، دلسوزی، بخشایش و عفو آمده است[2] و در فرهنگ های لغت به معانی: نیکی و نیکویی،[3] مهر ورزیدن،[4] نرمی، ملایمت، گذشت. [5]
علامة طباطبایی(ره) در کتاب المیزان فی تفسیر القرآن، در معنای رحمت اینگونه بیان می دارد:‌
«و رحمت صفتى است انفعالى، و تاثر خاصى است درونى، که قلب هنگام دیدن کسى که فاقد چیزى و یا محتاج به چیزى است که نقص کار خود را تکمیل کند، متاثر شده، و از حالت پراکندگى به حالت جزم و عزم در مى‏آید، تا حاجت آن بیچاره را بر آورد، و نقص او را جبران کند، چیزى که هست این معنا با لوازم امکانیش در باره خدا صادق نیست، و به عبارت دیگر، رحمت در خداى تعالى هم به معناى تاثر قلبى نیست، بلکه باید نواقص امکانى آن را حذف کرد، و باقى مانده را که همان اعطاء، و افاضه، و رفع حاجت حاجتمند است، به خدا نسبت داد.»[6]

عَیش: در زبان عربی، «عَیْش» به معنای زندگی، حیات، بقاء[7] و نیز حال به حال شدن و تغییر یافتن در طول دوران زندگی ذکر شده است[8] و شاید این واژه از آن دست واژگانی است که در مورد معنای آن اختلافی نیست.
راغب اصفهانی در این میان قائل است که «عیش» اخص از «‌حیات» است و آن دسته از زندگانی است که مخصوص حیوانات و انسان است و در مورد خدای متعال به کار برده نمی شود؛ به خلاف واژة‌ «حیات» که اعم بوده و در مورد خدای متعال و تمامی جانداران به کار برده می شود. [9]
زیستن ، زندگی کردن[10]، طعام، خوراکی و خوشی[11] معانی است که برای این واژه در زبان فارسی بیان شده است.
 
سَخِرَ: خلیل بن احمد فراهیدی، «سخر» را به معنای استهزاء دانسته و نیز کسی که بدون  اجرت و پولی به کار گرفته شده می داند[12]‏   و دیگران هم به پیروی از نیز همین معنا را پذیرفته و بیان کرده اند. [13]
راغب اصفهانی، «سخر» را به معنای حرکت دادن و راندن قهری به سوی هدفی معین دانسته و «سُخره» در آیه را به معنای کسى می داند که قهراً به کارى واداشته شده و با داشتن اراده، رام و تسخیر دیگران است. [14]
مرحوم مصطفوی(ره) در بیان معنای این ریشه می گوید:
«أنّ الأصل الواحد فی هذه المادّة: هو الحکم و التقدیر مع القهر تکوینا أو تشریعا، یقال سخّر اللّه الشمس و القمر و السماء و الأرض، إذا جعلها تحت حکمه و قهرها بتقدیره تکوینا. و من لوازم هذا المعنى الإطاعة، و الاستذلال تحت الامر، و الارادة و التکلیف بما یریده، و الاستعمال مجّانا و بلا اجرة.»[15]
فرهنگ های لغت فارسی، این واژه را به معانی نادان شمردن و سبک دانستن کسی، مطیع و فرمانبردار کسی بودن ،[16] چیره شدن بر کسی، تکلیف کردن کسی به چیزی که نمی خواهد. [17]

   

---