کفویت دینی در ازدواج (بخش اول)

خانواده شایسته ترین نهادی است که تامین نیازهای مادی و معنوی انسان را بر عهده دارد. از این رو اسلام رشد معنوی و مادی افراد و جامعه انسانی را در گرو سلامت نهاد خانواده می داند. سازگاری در خانواده، که از جمله عوامل اصلی خوشبختی و شادابی افراد به شمار می آید، در چارچوب تفاهم اعتقادی، فرهنگی و اخلاقی اعضای خانواده به ویژه زن و شوهر شکل می گیرد. هم کفر بودن در نظام خانواده، عنوانی نو بنیاد در عرصه تحولات اجتماعی نیست و پیشینه توجه به آن، به تشکیل نخستین خانواده باز می گردد و عمری برابر با حیات مدنی انسان ها دارد. حدود، قیود و مصادیق هم کفو بودن در طول تاریخ حیات بشری، تابعی از نوع نگرش به انسان، اهداف و حقیقت وجودی او از یک سو و برخاسته از گوناگونی محیط زندگی و تفاوت در آداب و رسوم از سوی دیگر است.[1]
اسلام براساس قداست و رسالتی که برای خانواده قائل است، توجه جدی تر به مسأله هم کفو بودن نموده و زن و مرد را تشویق می نماید در انتخاب همسر دلخواه خود، دقت لازم را به عمل آوردند و کسانی را شریک زندگی خویش سازند که در کنار او آرامش یافته و قادر به پرورش خود و تربیت نسل صالح کردند. آرامش و سکونی پایدار به درازای زندگی، جز با رعایت همسانی در ازدواج تأمین نمی شود و تا یک نوع مشابهت اخلاقی و محاکات روحی و جذبه روانی بر محیط زندگی سایه نگستراند، پیوند زناشویی استواری لازم را نخواهند داشت. [2]
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرماید: «با هم کفو خود ازدواج کنید»[3] و «هرگاه هم کفویی برای دخترتان یفتید در تزویج او درنگ نکنید»[4]. هم کفو بودن در واقع سنگ بنای ثبات و استحکام نظام خانواده می باشد. بنابراین پرسش اصلی که در این بخش از نوشتار حاضر عهده دار پاسخ به این است که معیارها و شاخص های هم کفو بودن در اسلام چیست؟
برای پاسخ به این پرسش لازم است مفهوم، ابعاد و مؤلفه های هم کفو بودن به خوبی بررسی گردد تا بستر منطقی برای تعریف معیارها و شاخص های آن بر مبنای مستندات دینی فراهم گردد.
 

 کفو، کفوء و کفاء کلماتی هستند که در عربی برای بیان هم کفو بودن به کار رفته اند و معناهایی از قبیل: مماثل، نظیر، مثل، مساوات، یکسانی، لیاقت، اهلیت، قابلیت و صلاحیت را در بر دارند.
از میان این معانی، معنای اصلی که کتاب های لغت نیز بر آن تاکید دارند، معنای مماثلت و مساوات است؛ ولی باید به این نکته توجه کرد که عرب بین معنای مساوات و مماثلت فرق می گذارد. در زبان عربی مساوات می تواند بین دو شیء هم جنس یا غیر هم جنس باشد به گونه ای که هیچ کدام از دیگری کم و زیاد نباشد؛ اما در مفهوم مماثلت، تساوی در همه جهات لازم نیست، ممکن است در یک ویژگی مماثل هم باشند و در ویژگی دیگر نباشند؛ برای نمونه نمی توان گفت انسان و حیوان در حیوانیت مماثل هم اند؛ اما می توان گفت این دو در حیوانیت مساوی اند.
در فارسی مصدر کفو به صورت کفائت نوشته می شود و معناهایی چون: همانند، همتا، همتاشدن، مثل، همزی، هم جنس، هم نسبت، هماویز، همشان، هم دوش، هم زانو، هم مرتبه، همسر، همسنگ و... را شامل می شود.[5]
همکفو بودن در اصطلاح مشهور فقها در همان معنای لغوی؛ یعنی مماثلت به کار می رود؛ اما در برخی از متون فقهی اهل سنت، هم کفو بودن به معنای پایین بودن زن از مرد معنا گردیده و در توجیه آن گفته اند: «زن شریفه از وصلت با مرد پایین تر از خود با دارد، پس باید ملاک هم کفر بودن از طرف مرد که خواستگار است تعیین شود»[6]، از علمای شیعه تنها علامه مجلسی افضلیت زوج را فهم عرفی می داند و کفائت را زیادتی در جانب زوج دانسته و می فرماید ظاهر هم همین است.[7]
بنابراین می توان گفت هم کفو بودن در لغت و اصطلاح به معنای همسانی و تناسب داشتن زن و شوهر است، البته نه به گونه ای که در همه ویژگی ها مانند هم باشند، بلکه داشتن تناسب نسبی کافی است. مراد از تناسب نسبی این است که زن و شوهر دارای باورها و ارزش های اجتماعی نسبتا مشترک باشند، سنی و اندام متناسب همدیگر داشته و ظاهر یکدیگر را بپسندند.

 در یک تقسیم بندی کلی می توان هم کفو بودن را به عرفی و شرعی تقسیم کرد. هم کفو بودن عرفی به آن دسته از ملاک هایی می پردازد که معمولا در عرف جامعه رعایت می گردد و این ملاک ها هرچند در جوامع گوناگون تا اندازه ای متفاوت هستند؛ اما می توان در میان مجموع این ملاک ها، ملاکهای عام و فراگیری یافت که ریشه در تفکرعقلانی بشر دارند. هم کفو بودن شرعی به ملاکهایی توجه می کند که در شریعت اسلام به عنوان احکام الزامی و یا غیر الزامی، امضائی و یا تأسیسی تشریع شده اند.

 با توجه به این تعریف، هم کفو بودن دارای ابعاد چهارگانه شناختی، گرایشی، رفتاری و جسمی است. از آنجایی که طرح مباحث هم کفو بودن در چارچوب این ابعاد موجب پراکندگی مباحث می گردد، مجموع این ابعاد را می توان در چارچوب هم کفو بودن دینی، اجتماعی و جسمی طرح و بررسی نمود.

---