مدیریت ترس های کودک، بخشی از تربیت او برای مقابله با بحران های زندگی در آینده است.

[عوامل ترس کودک]

گاهی کودکان از یک یا چند عامل می ترسند اما برخی از آنان ترس های خود را تعمیم می دهند و از بسیاری چیزها می ترسند. مثلا ترس خود را از یک حیوان به حیوانات دیگر و حتی اشیاء مشابه آن تعمیم می دهند. از بین بردن ترس های تعمیم یافته دشوارتر از ترس های دیگر است. کودکان گاهی ترس های خود را آشکارا و به صورت مستقیم بیان می کنند. اما وقتی بزرگتر می شوند و به ویژه زمانی که با رفتارهایی مانند تمسخر، مقایسه و تنبیه بزرگترها به علت ترس خود روبه رو می شوند، از بیان مستقیم ترس های خویش، خودداری می کنند و آن ها را سرکوب و مخفی سازند و در نتیجه در ناخودآگاه آنان باقی می مانند و به صورت تغییر شکل یافته نمودار می شوند. مثلا ترس از امتحان می تواند به صورت احساس گناه و یا بی ارزش بودن فرد درآید. برای از بین بردن ترس های تغییر شکل یافته نیز دشواری بیشتری وجود دارد و این امر اهمیت و ضرورت برخورد مناسب با ترس های کودکان را نشان می دهد.

[اثرات زیان بار ترس بر جسم و روان کودک]

ترس ها تأثیرات زیانباری بر جسم و روان کودکان برجای می گذارند و به ویژه وقتی شدید و مستمر باشند. عوارضی مانند شب ادراری، لکنت زبان، ناتوانی جسمی، عصبی بودن، کم اشتهایی، بدخوابی و... از تأثیرات جسمی ترس ها هستند که به علت بی نظمی و اختلال در کار مغز و سلسله اعصاب که ناشی از فشار عصبی و روانی ترس هاست، پیش می آید.

از نظر هوشی نیز ترس، تأثیرات منفی برای کودکان دارد. کودکی که بترسد، بی آنکه از نظر هوشی مشکل داشته باشد، دقت و تمرکز کمتری دارد. در یادگیری مطالب کند است و دچار فراموشی و حواس پرتی می شود. در واقع ترس، فعالیت های هوشی را مختل و گاه متوقف می کند و بروز توانایی های ذهنی کودکان را مانع می شود.

بیشترین تأثیر منفی ترس، بر جنبه های عاطفی - اجتماعی کودکان است. ترس گاهی سبب افسردگی، خجالت و گوشه گیری می شود و کودکان را از فعالیت، شادی و تحرک لازم باز می دارد. برخی از کودکان برعکس دچار پرخاشگری، بی قراری و نا آرامی می شوند و ثبات و آرامش خود را از دست می دهند. دروغگویی، ویژگی دیگری است که عمدتا به علت ترس در کودکان پدید می آید. اضطراب، وابستگی شدید و نداشتن اعتماد به نفس کافی، خصوصیات دیگری است که به علت ترس در کودکان ایجاد می شود. بنابراین، ترس، زمینه ساز بسیاری از رفتارهای منفی کودکان است و از این رو پیشگیری و رفع آن به رشد و سلامت جسمی، هوشی، عاطفی و اجتماعی کودکان کمک فراوانی می کند.

[تاثیرات ترس در آینده کودک]

تاثیرات نامطلوب ترس به دوران کودکی محدود نمی شود بلکه در بزرگسالی نیز به ویژه به صورت ترس های تغییر شکل یافته ادامه خواهد داشت و سلامت روانی و آرامش فرد را برهم خواهد زد. به خصوص از بین بردن آن ها در بزرگسالی دشوارتر خواهد بود و این موضوع را شاید همه ی ما به نوعی تجربه کرده باشیم.
برای این که بتوانیم ترس های کودکان را از بین ببریم، باید علت آن ها را بشناسیم. بدون شناخت علت هر پدیده، از بین بردن آن، به صورت اصولی و درست، امکان پذیر نخواهد بود.
ترس های کودکان علت های متفاوتی دارند که به برخی از آنان اشاره می شود:

یکی از بزرگترین علت های ترس کودکان وجود الگوهایی است که آنان در اطراف خود مشاهده می کنند. می دانیم که کودکان بیشتر از اطرافیان خود به ویژه از پدر و مادرشان تأثیر می پذیرند و بسیاری از ترس ها را نیز از این طریق می آموزند. در واقع بیشتر ترس های کودکان اکتسابی است. پدر و مادری که می ترسند، کودکانشان نیز ترسو بار می آیند زیرا ترس های خود را به آنان منتقل می کنند. تجربیات بالینی نشان می دهد که ترس های والدین و کودکان، به خصوص در سنین پایین تر، اغلب مشترکند تا حدی که برخی به اشتباه فکر می کنند که ترس، عاملی ارثی است.

علت دیگر ترس کودکان، ترساندن آنان است. نه تنها ترسیدن پدر و مادر در بچه ها ایجاد ترس می کند، بلکه ترساندن آن ها نیز سبب بروز ترس های گوناگون در آنان می شود. کودکان علاوه بر آن که از دیگران الگو می گیرند، تلقین پذیر نیز هستند. وقتی آن ها را از پدیده های مختلف بترسانیم، آنان نیز خواهند ترسید. پدر و مادری که کودک خود را مدام می ترسانند، در واقع راهی جز ترسیدن برای او باقی نمی گذارند.

رسانه های جمعی نیز در ایجاد ترس در کودکان، سهم مؤثری دارند. داستان ها و فیلم های ترسناک منبع بسیاری از ترس های کودکان هستند. به ویژه تلویزیون به علت جاذبه ای که برای کودکان دارد، تأثیرات منفی بیشتری بر جای می گذارد. در مورد بسیاری از کودکان، خواندن یا شنیدن یک داستان ترسناک و یا دیدن یک فیلم دلهره آور، ترس های مختلف را در آنان ایجاد کرده است.

شیوه های تربیتی والدین عامل مهم دیگری در پیدایش ترس های کودکان است. تنبیه های شدید و مکرر، تهدیدهای مداوم، خلاء عاطفی ناشی از کمبود محبت در محیط خانواده، وابستگی شدید کودکان به والدین، مقایسه ی کودکان با یکدیگر، ملامت و سرزنش آنان از جمله روش هایی هستند که در ایجاد ترس در کودکان، نقش مؤثری دارند. کودکی که به فراوانی تنبیه و تهدید می شود، در موقعیت های مختلف بیشتر احساس ترس می کند. کودکی که محبت کافی نمی بیند، احساس تنهایی و بی پناهی و رهاشدگی می کند و این احساس ها، ترس های گوناگونی را در او به وجود می آورند. کودکان وابسته نیز از آنجا که توانایی تصمیم گیری، انتخاب و انجام مستقلانه ی کارهای خود را ندارند، احساس ترس و واماندگی می کنند.

گاهی علت ترس کودکان، تخیلات آن هاست که به خصوص در دوران کودکی از شدت و عمق بیشتری برخوردار است. تخیلات کودکان ترس های ناشی از موجودات خیالی و غیرواقعی را در آنان دامن می زند مانند ترس از اژدها، جن، روح، شیطان و...

از دیگر علت های مهم ترس کودکان، کشمکش های پدر و مادر و دعواهای آنان است که امنیت خاطر و آرامش کودکان را برهم می زند و در نتیجه سبب ترس و اضطراب آنان می شود. در خانواده های گسسته و نابسامان، کودکان ترس های مبهم، اضطراب آلود، سرکوب شده و درون ریخته دارند که حتی به علت درگیری های خانوادگی فرصت ابراز و بیان مستقیم آن ها را ندارند.

گاهی پیشامدهای مختلف سبب ترس کودکان می شود. کودکان در جریان زندگی روزانه گاه تجربیاتی کسب می کنند که با موقعیت های ناخوشایند همراه است و در نتیجه در، آنان ایجاد ترس می کند. به عنوان مثال کودکی که از آب یا تاریکی نمی ترسیده است اگر مشکلی برای او در آب یا تاریکی پیش آید، پس از آن از شنا کردن یا بودن در تاریکی احساس ترس می کند.

ادامه دارد ...

نویسنده: فاطمه قاسم زاده

منبع: کتاب « آری گفتن به نیازهای کودکان»