تست انسانی واکسن ایدز آغاز می‌شود!
واکسن اچ‌آی‌وی شرکت "مدرنا" که همانند واکسن کرونای این شرکت بر پایه mRNA ساخته شده است، این هفته به طور رسمی وارد مرحله آزمایشات انسانی خود می‌شود.
به گزارش از آی‌ای، طبق آخرین ارسال گزارش به بخش ثبت کارآزمایی‌های بالینی موسسه ملی سلامت ایالات متحده، شرکت "مدرنا"(Moderna) آزمایشات انسانی واکسن HIV آزمایشی مبتنی بر mRNA خود را این هفته آغاز می‌کند.
به عبارت دیگر، ما احتمالا به افق پیشگیری از یکی از بدترین بیماری‌های صد سال گذشته نزدیک شده‌ایم.
طبق گفته این شرکت، آزمایش انسانی این واکسن ۱۰ ماه طول خواهد کشید. این آزمایش روی ۵۶ فرد سالم(عاری از ویروس HIV) ۱۸ تا ۵۰ ساله با هدف ارزیابی ایمنی واکسن، علاوه بر مشاهده نحوه ایجاد واکنش‌های سیستم ایمنی بدن انسان انجام خواهد شد.
همانطور که گفته شد، این واکسن نیز از نظر عملکرد مشابه با واکسن کووید-۱۹ همین شرکت و مبتنی بر mRNA است. این پلتفرم پس از سال‌ها تحقیق در مورد پتانسیل واکسن‌های mRNA بدست آمده است و شرکت‌های "مدرنا" و "فایزر" به اولین واکسن‌ها از این دست در جهان که توسط انسان استفاده شود، دست یافتند که در کاهش شدت و جلوگیری از عفونت‌های خانواده کروناویروس به طور کلی موفق عمل کرده است.
اکنون "مدرنا" دو نسخه متفاوت از واکسن جدید HIV خود موسوم به "mRNA-۱۶۴۴" یا "mRNA-۱۶۴۴v۲-Core" را که اولین واکسن mRNA است که برای از بین بردن ویروس HIV و مشاهده آزمایشات انسانی آن طراحی شده است، آزمایش می‌کند.
چهار گروه در این آزمایش شرکت خواهند کرد. دو گروه از آنها ترکیبی از نسخه‌های مختلف این واکسن و دو گروه دیگر نسخه دیگر را دریافت خواهند کرد. این آزمایش، کور نیست، به این معنی که هر کس که در آن شرکت می‌کند، می‌داند که چه چیزی دریافت کرده است. این به این دلیل است که محققان در حال بررسی اثربخشی این واکسن نیستند.
پس از تکمیل مرحله اولیه آزمایش انسانی این واکسن، هنوز هم راهی طولانی برای تأیید رسمی آن وجود خواهد داشت. فازهای ۲ و ۳ بر تجزیه و تحلیل اثربخشی این واکسن در پیشگیری از عفونت HIV در جمعیت وسیع‌تر تمرکز خواهد کرد. اما شانس زیادی برای حصول نتایج چشمگیر وجود خواهد داشت، چرا که این واکسن بر پایه mRNA طراحی شده و نمونه طراحی شده آن برای کووید-۱۹ موفق عمل کرده است.
واکسن‌های mRNA با انواع سنتی واکسن‌ها که معمولاً شامل یک ویروس ضعیف شده یا غیرفعال هستند، متفاوت است و از طریق ارسال یک "نسخه تقلبی" به سلول‌های ما نشان می‌دهد چگونه می‌توانند قطعاتی از پروتئین‌های خاص را ایجاد کنند که در قسمت بیرونی یک ویروس هدف قرار می‌گیرند.
پس از تزریق این نوع واکسن، سلول‌های ما شروع به ایجاد این پروتئین‌ها به مدت تقریبی ۲۴ تا ۴۸ ساعت می‌کنند که بدن ما آنها را به عنوان خارجی می‌شناسد و در نتیجه باعث برانگیختن واکنش ایمنی می‌شود. هدف این است که بدن آماده تشخیص پروتئین‌های سنبله هنگام ورود ویروس واقعی شود و این امکان را به او می‌دهد تا قبل از تکثیر ویروس، یک واکنش سریع داشته باشد.
محققان می‌گویند، تحریک آنتی‌بادی‌های خنثی کننده گسترده(bnAbs) برای دفاع موثر در برابر ویروس HIV بسیار مهم است.
چرا پس از 37 سال، هنوز واکسنی برای ایدز نداریم؟/ تلاش‌ها برای تولید واکسن HIV
درحالی‌که سال‌ها است پژوهشگران درحال تلاش برای ساخت واکسنی علیه ایدز هستند، زیست‌شناسی پیچیده HIV آن را به هدفی سخت برای مقابله تبدیل می‌کند. دنیاگیری HIV که احتمالا در دهه ۱۹۲۰ از کنگو آغاز شد به تلفات مرگباری منجر شده است. تا پایان سال ۲۰۱۹، بیش از ۷۵ میلیون نفر در سراسر جهان آلوده شده‌اند. تقریبا ۳۲/۷ میلیون نفر نیز براثر این بیماری جان خود را از دست داده‌اند.
بدون پیشرفت در درمان‌های ضدویروسی که می‌توانند از مرگ افراد آلوده به HIV و از انتقال ویروس به دیگران جلوگیری کنند، بدون شک تلفات حاصل از این عفونت بسیار بیشتر می‌شد. تا به امروز، فقط سه نفر موفق شده‌اند عفونت HIV را شکست دهند. برای بیشتر افراد مبتلا، عفونت تا آخر عمر طول می‌کشد.
عفونت طولانی‌مدت تنها یکی از علت‌هایی است که چرا هنوز واکسنی علیه HIV وجود ندارد. همچنین با توجه به اینکه ویروس گونه‌های بسیار مختلفی داشته و قدرت بالایی در فرار از سیستم ایمنی دارد، شناسایی و مورد هدف قرار دادن آن ساده نیست.
پول نیز یکی از مسائل است. فقدان واکسن مؤثر علیه HIV کاملا در تضاد با واکسن‌های کووید ۱۹ است که ساخت آنها کمتر از یک سال طول کشید. به‌گفته سوزان زولا پازنر، ایمنی‌شناس مدرسه پزشکی آیکان در مانت‌ساینای در نیویورک، برای ساخت واکسن کووید ۱۹ بودجه زیادی درنظر گرفته شد که کار درستی هم بود؛ اما برای ساخت واکسنی علیه HIV این طور نبوده است و برای مثال در آمریکا، بودجه پژوهش‌های مربوط به ساخت واکسن HIV به‌صورت اقساط پنج ساله ارائه می‌شود و این امر تخصیص کارآمد بودجه را برای به نتیجه رساندن یک واکسن دشوار می‌کند.
پیچیدگی‌های HIV
بیشتر دشواری‌های ساخت واکسنی برای HIV از زیست‌شناسی پیچیده خود ویروس ناشی می‌شود. یکی از چالش‌های اساسی تنوع ژنتیکی بالایی است که در میان ویروس‌های HIV وجود دارد که مردم سراسر جهان را آلوده می‌کنند. دقیقا مانند ویروس کرونا که گونه‌هایی دارد که قدرت انتقال بیشتری داشته یا می‌توانند از بخش‌های مختلف سیستم ایمنی فرار کنند، HIV نیز دارای گونه‌های مختلفی است.
مورگان رولند، ویروس‌شناس برنامه پژوهشی HIV در مؤسسه تحقیقات والتر رید آمریکا دررابطه‌با ویژگی‌های خاص ویروس HIV می‌گوید این ویروس با سرعت زیادی نسخه‌هایی از الگوی ژنتیکی خود می‌سازد و هر روز در یک فرد ده‌ها هزار نسخه جدید تولید می‌کند. هریک از نسخه‌های جدید به‌طور متوسط حداقل یک جهش منحصر‌به‌فرد دارند. در طول سال‌ها، یک فرد واحد می‌تواند گونه‌های بی‌شماری از ویروس را در بدن خود داشته باشد، اگرچه فقط چند مورد منتخب از گونه‌ها می‌توانند به دیگران منتقل شوند.
مشکل اصلی که گونه‌ها برای واکسن‌ها ایجاد می‌کنند، این است که برخی از جهش‌ها در قسمت‌هایی از ویروس واقع شده‌اند که سیستم ایمنی معمولا به آنها حمله می‌کند. چنین تغییراتی می‌تواند به ویروس کمک کند تا شناسایی نشود. واکسن‌های خوب باید موجب پاسخ ایمنی شوند که برای ایجاد محافظت گسترده دربرابر عفونت بتواند با این تنوع عظیم مبارزه کند.
علاوه‌براین، ویروس از روش‌های مختلفی برای پنهان شدن از سیستم ایمنی استفاده می‌کند. یکی از تاکتیک‌هایی که ویروس استفاده می‌کند، این است که قسمت‌هایی از سطح خود را با لایه متراکمی از مولکول‌های قند می‌پوشاند. بسیاری از این قسمت‌ها، اهداف اصلی آنتی‌بادی‌های بدن هستند که به ذرات ویروسی متصل می‌شوند. بارتون هاینز، ایمنی‌شناس مؤسسه واکسن‌های انسانی دانشکده پزشکی دانشگاه دوک می‌گوید بدن این قندها را به‌عنوان عامل خودی تشخیص می‌دهد و اساسا چیزی که ویروس به سیستم ایمنی ما می‌گوید این است که مشکلی وجود ندارد و می‌توانی پاسخ ایمنی محافظت‌کننده‌ای ایجاد کنی؛ اما اگر آنتی‌بادی‌ها به آنها حمله کنند، به‌عنوان دشمن درنظر گرفته شده و از بین می‌روند. این بدان معنا است که کارآمدی سیستم ایمنی در مبارره با ویروس کم می‌شود.
اگرچه شاید بزرگ‌ترین مانع ساختن واکسنی علیه HIV، ماهیت مادام‌العمر بودن عفونت باشد. بسیاری از ویروس‌ها پس از مبارزه سیستم ایمنی دربرابر آنها، از بین می‌روند؛ اما HIV این توانایی را دارد که الگوی ژنتیکی خود را وارد DNA میزبان کند و مخزنی مخفی در سلول‌های T (یکی از انواع سلول‌های ایمنی) ایجاد کند که به‌طور معمول با عفونت‌ها مبارزه می‌کنند. این مخزن موجب می‌شود ویروس برای سیستم ایمنی غیرقابل تشخیص شود. وقتی ویروس در مخفیگاه جدید خود ساکن شد، نه سیستم ایمنی و نه درمان‌های دارویی قادر به ریشه‌کن کردن آن نیستند. این بدان معنا است که باید از همان روز و لحظه عفونت ایمنی داشته باشید. اگر سیستم ایمنی طی ۲۴ ساعت از شر ویروس رها نشود، ویروس پیروز شده است.
اکثر واکسن‌ها ایمنی خنثی‌کننده‌ای را که مانع از بروز عفونت در بیشتر افرادی می‌شود که واکسن را دریافت می‌کنند، ایجاد نمی‌کنند. درعوض، واکسن‌ها احتمالا مانع از بیماری شدید افراد می‌شوند. برای مثال، بسیاری از واکسن‌های کووید ۱۹ در پیشگیری از ایجاد علائم و خصوصا علائم شدید بسیار مؤثر هستند؛ اما برخی افراد واکسینه‌شده هنوز ممکن است به ویروس کرونا آلوده شوند. زولا پازنر می‌گوید این روش گزینه‌ای برای ساخت واکسن HIV نیست، زیرا ویروس هرگز بدن را ترک نمی‌کند.
واکسن‌ها بدون شک قوی‌ترین سلاح جامعه علیه بیماری‌های ویروسی مهم پزشکی بوده‌اند. هنگامی‌که بیماری جدید ایدز در اوایل دهه ۱۹۸۰ به جامعه جهانی سرازیر شد و ویروس عامل آن در سال‌های ۱۹۸۳ تا ۸۴ کشف شد، طبیعی بود که تصور کنید جامعه تحقیقاتی قادر به تولید واکسن برای آن باشد. مارگارت هکلر، وزیر بهداشت و خدمات انسانی ایالات‌متحده در یک کنفرانس مطبوعاتی معروف در سال ۱۹۸۴ که HIV را عامل بیماری ایدز اعلام کرد، پیش‌بینی کرد که واکسن دو سال دیگر در دسترس خواهد بود. اما اکنون ۳۷ سال گذشته است و هیچ واکسنی وجود ندارد. سرعت تولید و توزیع واکسن COVID-۱۹ فقدان واکسن HIV را در تضاد کامل قرار می‌دهد. مشکل شکست دولت یا کمبود هزینه نیست، بلکه مشکل در خود ویروس HIV نهفته است. به‌طور خاص، این مشکلات شامل تنوع بسیار سویه‌های HIV و استراتژی‌های فرار سیستم ایمنی این ویروس است.
بنابراین، آیا محققان باید دست از تلاش بردارند؟ خیر. روشی که محققان در مدل‌های حیوانی در چند آزمایشگاه روی آن تلاش می‌کنند، استفاده از ویروس‌های تب‌خال به‌عنوان ناقل برای انتقال پروتئین‌های ویروس ایدز است. خانواده ویروس تب‌خال از گروه «پایدار» است. درواقع هنگامی‌که به ویروس تب‌خال آلوده شدید، مادام‌العمر آلوده می‌شوید؛ و پاسخ‌های ایمنی نه‌فقط به‌عنوان حافظه بلکه به‌صورت مداوم و فعال ادامه می‌یابد. بااین‌حال موفقیت این رویکرد هنوز به این بستگی خواهد داشت که چگونه می‌توان دامنه پاسخ‌های ایمنی را که می‌تواند در برابر پیچیدگی گسترده توالی‌های HIV جامعه را تحت تأثیر قرار دهد، استخراج کرد.
روش دیگر این است که از یک زاویه دیگر به دنبال ایمنی محافظ باشید. اگرچه اکثریت قریب به اتفاق افراد آلوده به HIV، آنتی‌بادی‌هایی با فعالیت خنثی‌سازی ضعیف و مشخص سویه تولید می‌کنند، اما برخی از افراد نادر آنتی‌بادی‌هایی با فعالیت خنثی‌سازی قوی در برابر طیف گسترده‌ای از ایزوله‌های HIV می‌سازند. این آنتی‌بادی‌ها نادر و بسیار غیرمعمول هستند، اما دانشمندان آنها را در اختیار دارند. همچنین، دانشمندان اخیراً راهی برای دستیابی به سطوح محافظتی این آنتی‌بادی‌ها برای مادام‌العمر از طریق تزریق یک دوز کشف کرده‌اند. بله برای تمام زندگی! این موفقیت تنها به ناقل ویروسی بستگی دارد، ناقلی به نام ویروس مرتبط با آدنو. (ناقل‌های ویروسی ابزار‌هایی هستند که معمولاً توسط زیست شناسان مولکولی برای ارسال مواد ژنتیکی به درون سلول‌ها استفاده می‌شود). هنگامی‌که ناقل به عضله تزریق می‌شود، سلول‌های عضلانی به کارخانه‌هایی تبدیل می‌شوند که به‌طور مداوم آنتی‌بادی‌های قوی و خنثی‌کننده تولید می‌کنند. محققان آن را روی میمون‌ها آزمایش کرده‌اند و تولید مداوم برای شش سال و نیم در این حیوان را ثبت کرده‌اند.
اگر ساختار و عملکرد HIV همانند سایر ویروس‌های دیگر بود، شاید تاکنون واکسن آن ساخته شده بود. اما این‌گونه نیست و این ویروس همواره تغییر شکل می‌دهد. درواقع بدن برای مبارزه با این ویروس باید بتواند آن را مجدد بشناسد. هنگامی‌که این ویروس تغییر شکل می‌دهد، سیستم ایمنی بدن آن را به‌عنوان عامل بیماری تلقی نکرده به آن حمله نمی‌کند. ازاین‌رو این ویروس همواره سیستم ایمنی فرد آلوده را فریب می‌دهد.
بااین‌وجود مطالعات، پژوهش‌ها و تلاش‌های دانشمندان همواره جریان داشته تا بتوانند بر این ویروس تسلط پیدا کنند و واکسن آن را تولید کنند. اگرچه بیشتر مطالعات تاکنون با شکست مواجه شده، اما محققان و دانشمندان دست از تلاش برنداشته‌اند و عزم خود را برای موفقیت جزم کرده‌اند.
منبع:
1. صدا و سیما/ چرا کرونا واکسن دارد، اما ایدز نه؟
2. انتخاب/ خداحافظی با ایدز؟ / واکسن اچ‌آی‌وی "مدرنا" وارد آزمایش فاز انسانی می‌شود
3. زومیت/ چرا پس از ۴۰ سال، هنوز واکسنی برای ایدز نداریم؟
