| شناسنامه | |
| دهم رجب سال 1347 ه.ق ( سال 1307 ه ش ( | تولد |
| 29 اردیبهشت 1389 ه.ش | درگذشت |
| ایست قلبی | علت درگذشت |
| حرم مطهر حضرت معصومه(سلام الله علیها) | آرامگاه |
| ایرانی | ملیت |
| اسلام | دین |
| شیعه | مذهب |
| - | دیگر نام ها |
| تحصیلات حوزوی و درجه اجتهاد | تحصیلات |
| - | دانشگاه |
| از مراجع تقلید | زمینه فعالیت |
| - | سبک |
| 1363 ه.ق - 1367 ه.ق - 1374 تا 1379 ه.ق / 1389 ه.ش | سال های فعالیت |
| تألیف متعدد کتاب | آثار مهم |
| - | جایزه ها |
| - | وبگاه رسمی |
| - | همسر |
| 7 فرزند ذکور از جمله سید محمد تقی، سید محمد زکی، سید ابو الفضل | فرزندان |
| پدر: آیت الله سید محمد تقی مفتی الشیعه اردبیلی (رحمة الله علیه) - مادر: علویه ی جلیله صبیّه ی سید العلماء سید باقر اردبیلی نجفی | والدین |
زندگی نامه
تولد
نام ایشان، محمد بن محمد تقی بن مرتضی بن نقد علی بن میر علی رضا بن حسین، از سادات موسوی می باشد. نسب ایشان به سید ابراهیم اصغر ملقب به مرتضی فرزند امام همام موسی بن جعفر (علیهما السلام) منتهی می شود. وی در دهم ماه رجب سال 1347 هـ. ق (سال 1307 هـ. ش) در شهر اردبیل معروف به (دار الارشاد) دیده به جهان گشود. والد ایشان آیت الله العظمی سید محمد تقی مفتی الشیعه اردبیلی(قدس سره) در گذشته ی سال 1361 ه.ق از مراجع تقلید و زعیم منطقه بوده ودارای تالیفات متعددی در فقه و اصول و دو رساله ی عملیه به نام های (شجرة التقوی) و (ذخیرة العقبی) می باشد. رساله ی اول در 18 ذی الحجه سال 1336 ه.ق بچاپ رسیده ورساله ی دوم در سال 1344 ه.ق به زیور طبع آراسته شد.ایشان از شاگردان آخوند خراسانی، سید کاظم یزدی، و سید محمد فشارکی اصفهانی بودند. جدّ معظم له، آیت الله العظمی سید مرتضی خلخالی اردبیلی(قدس سره) از مراجع تقلید عصر خود بود که پس از مراجعت از نجف اشرف حوزه ی علمیه ی عظیمی تأسیس نمود و شمار زیادی از بزرگان منطقه در این حوزه تحصیل نموده و به مراتب عالیه نائل گردیده اند. آوازه ی شهرت این حوزه آنچنان زبانزد مردم بود که علاوه بر آذربایجان از بلاد دیگر نیز مانند قفقاز، بادکوبه، شیروان، سلیان، ایروان، نخجوان ولنکران، تشنگان علم و معرفت، راهی این حوزه ی پر برکت می شدند.
بیشتر این علما وبزرگان از مناطقی بودند که کمونیست ها و حکومت های مارکسیستی بر آن تسلط داشتند، ومساجد، حسینیه ها و مدارس دینی را تخریب و علما را قتل عام یا تبعید می نمودند. سید مرتضی خلخالی از شاگردان شیخ مرتضی انصاری (قدس سره) بوده و صاحب کرامات باهره بود. ایشان در سال 1317 ه.ق درگذشت ودر مقبره ی خانوادگی خود واقع در تپه ی تاریخی یکی از بناهای قدیمی اردبیل بنام (مسجد جمعه) به خاک سپرده شد.
عموهای معظم له
1. فقیه کامل حضرت آیت الله سید احمد مجتهد، از شاگردان شیخ حسن مامقانی و فاضل شربیانی، که با دوراندیشی و حسن تدبیرش در روزگاری که اوضاع و احوال بر مؤمنین سخت شده بود آنها را سامان می داد.2. حضرت آیت الله سید مو سی فقیه مرتضو ی، عارف عابد و زاهدی که به دریافت اجازات اجتهاد از اساتید بزرگ خود و مراجع عظام همچو ن آیت الله سید ابو الحسن اصفهانی و محقق نائینی و محقق عراقی نائل گردید. (قدس الله اسرارهم)
والده معظم له
علویه ی جلیله صبیه ی سید العلماء سید باقر اردبیلی نجفی، که در سال 1325 ه.ق به دریافت اجازه ای نیکو از استاد بزرگوارش مرجع بزرگ دینی شیخ محمد تقی شیرازی (قدس سره) فرزند مرحو م آیت الله سید حیبب الله اطهاری اردبیلی از نوادگان سید حسین مجتهد بزر:ک پسر خواهر محقق کرکی عاملی نزیل اردبیل و شیخ الاسلام اردبیل در زمان شاه طهماسب صفوی بود.فرزندان ذکو ر معظم له
خداو ند هفت فرزند ذکور به ایشان عطا فرموده که سه تن آنها از فضلای حوزه ی علمیه می باشند:1. حجة الاسلام والمسلمین سید محمد تقی
2. حجة الاسلام والمسلمین حاج سید محمد زکی
3. ثقة الاسلام سید ابو الفضل. (ادام الله و جودهم)
اصالت خانوادگی
این خانواده یکی از خانواده های قدیم واصیل می باشند که در بسیاری از اماکن مشهو ر اسلامی مانند نجف اشرف، قم، اردیبل، قزو ین، خلخال، رشت، تهران و غیره مسکو نند. خانواده ای اصیل که در نیل به فضائل معنو ی پیشرو ودر طلب علم و تجارب ادبی مو فق بوده اند. آنچه که باگذشت ایام و مرور زمان در این خانواده مشاهده می گردد گروهی زیاد از فقیهان، ادیبان، شاعران، و سیاستمداران بزرگ است که زعامت دینی و دنیوی را به عهده داشته و بسیاری از آنان در علوم مختلف از جمله علوم نفسانی به مرتبه ی والایی رسیده اند. بنابر این جای شگفت نیست اگر در کتاب های معجمی و سیره، شرح حال بسیاری از رجال وادیبان این خانواده مشاهده می شود، و صفحات زیادی به تقدیر و تکریم از فضائل و آثار فکری این بزرگواران اختصاص یافته است.
دوران جوانی
پس از اینکه در 29 ذی القعده 1361 ه.ق رو ز شهادت امام محمد تقی (علیه السلام) والد معظم له به رفیق اعلی پیوست، در سوگ ایشان عزای عمومی اعلام شده و تا چهل رو ز مجالس ترحیم برقرار بود. در آخرین روز این مجالس، معظم له به پو شیدن لباس پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه واله) مفتخر گشته و به دست مرجع دینی آیت الله العظمی سید یونس اردبیلی (قدس سره) ملبس گشتند. سید یونس در آن هنگام در اردبیل مقیم بود، و سپس به مشهد الرضا(علیه السلام) منتقل گشت.در سال 1363 ه.ق به اذن عموی فقیه ایشان، سید موسی فقیه مرتضوی، امامت مسجد والدش که معرو ف به <مسجد بازار=""> بود و نیز اممت (مسجد سید احمد) را به عهده گرفت. از آنجا که ایشان جوانی خو ش کردار و خلیق بود و از خانواده ای علمی واصیل شمرده می شد، مردم نماز جماعت ایشان را به گرمی استقبال می نمودند و برای وی احترامی خاص قائل بودند، و جهت حل مشکت خود یا خانواده بدو رجوع می نمودند. معظم له همچنان که در بین مردم به تقوا و عفت مشهور بود، در بین علما و محصلان نیز به فضیلت و عدالت معروف بود.
خصوصیات اخلاقی
معظم له، قلیل الکلام بوده و جز در مسائل علمی یا ذکر خداوند، اطاله ی سخن نمی کند، و هنگام سخن در مجالس، به نحوه ی سلوک علمای قدیم و تواریخ عبرت انگیز آنها و یا طرح مسائل فقهی، اصولی و یا روایات معصومین (علیهم السلام) می پردازد، دائماً در فکر بوده، تقوا پیشه، دارای لهجه ای صادق و مستقیم، آزاد رای و آزاده، و در نزد طبقات مختلف مردم خصوصاً در بلاد خود و دوستان معاشر، به ورع و عبادت معروف است.درگذشت
ایشان بعدازظهر روز چهارشنبه 29 اردیبهشت 1389 ه.ش بر اثر ایست قلبی در قم دار فانی را وداع گفت. پیکر ایشان پس از تشییع و پس از اقامه نماز توسط حضرت آیت‌الله شبیری زنجانی ، درحرم مطهر حضرت معصومه (سلام الله علیها) به خاک سپرده شد.سمت و فعالیت ها
فعالیت های علمی
تحصیلات و استادان
معظم له در تحصیل علم، و فهم ظرایف علوم و معارف دارای هوش ممتاز و استعداد فراوانی بودند که آثار نبو غ و ذکاوت بیش از حد از چهره ی ایشان نمایان بود. مقدمات و سطو ح عالیه را نزد علمای بزرگ و نخبه ی اردبیل فرا گرفته، که از جمله ی آن، تلامیذ مرحو م والدشان آیت الله سید محمد تقی مفتی الشیعه بود، رسائل را نزد آیت الله شیخ غلامحسین غروی، و مکاسب را نزد عموی خود آیت الله سید مو سی فقیه مرتضوی آمو خت.هجرت به قم
در سال 1367 ه.ق به شهر مقدس قم هجرت نموده ودر درس مراجع بزرگ و عالیقدر آن زمان شرکت نمودند:1. زعیم عالیقدر حضرت آیت الله العظمی بروجردی (قدس سره)، بحث خارج فقه، (کتاب صلاة).
2. حضرت آیت الله العظمی سید محمد حجت کوه کمری (قدس سره) بحث خارج فقه (کتاب بیع).
3. حضرت آیت الله العظمی خمینی (قدس سره)، بحث اصول.
4. حضرت آیت الله العظمی سید محمد محقق داماد (قدس سره)، بحث فقه (طهارت).
5. همچنین درس های تفسیر، هیئت و فلسفه را از محضر استاد بزرگوار علامه سید محمد حسین طباطبائی (قدس سره) بهره مند گردید.
در آن هنگام تنها به تحصیل اکتفا نفرموده بلکه خود نیز در سطح عالی به تدریس رسائل، نکاسب، کفایه، منظومه و تربیت طلاب برجسته ی حوزه پرداختند.
هجرت به نجف اشرف
16 ربیع المولود سال 1374 ه.ق مطابق با 1333 ه.ش جهت تکمیل درس های استنباطی و بهره گرفتن از چشمه ی جوشان علم و معرفت راهی شهر فقه و فقاهت، علم و اجتهاد، شهر امیرمؤمنان علی (علیه السلام) نجف اشرف شدند و نزد مراجع بزرگ آن زمان تلمذ نمودند، همچو ن آیات عظام و مراجع عالیقدر:1. حضرت آیت الله العظمی سید محسن طباطبائی حکیم(قدس سره).
2. آیت الله العظمی سید محمود شاهرودی (قدس سره).
3. حضرت آیت الله العظمی سید ابوالقاسم خو ئی (قدس سره).
4. بیش از همه ملازمت درس های استاد الفقهاء آیت الله العظمی شیخ حسین حلی (قدس سره) نفسه الزکیه را اختیار نمودند و بهره ی وافی و کافی از ایشان بردند که بیش از ده سال با اهتمام تمام به نو شتن تقریرات استاد اشتغال ورزیدند، به گونه ای که معظم له یکی از ارکان حوزه ی بحث آیت الله العظمی حلی بشمار آمده و یک دو ره ی کامل بحث های اصولی و عروه استاد را برشته ی تحریر در آوردند.
5. در سال 1378 ه.ق پس از بازگشت از فریضه ی حج و فارغ شدن از حوزه ی درسی آیت الله حلی، خود مستقلاً به تدریس فقه و اصول و تالیف و تحقیق کتاب پرداختند.
فعالیت های اجتماعی
در سال 1379 ه.ق گروهی از بزرگان و افراد موجّه اردبیل که به نجف مشرف شده بودند خدمت حضرت آیت الله العظمی حکیم آمده تقاضا نمودند که آیت الله مفتی الشیعه را به عنوان و کیل خود به اردبیل بفرستند. نظر به اینکه مرحوم حکیم خواهان بقای ایشان در نجف اشرف بودند لیکن به جهت اصرار آنها و ضرورت وجود ایشان در اردبیل، بدین امر موافقت ورزیده و معظم له عازم اردبیل شدند.در سال 1380 ه.ق با رحلت زعیم عالیقدر عالم تشیع آیت الله العظمی بروجردی مردم آذربایجان توسط ایشان به آیت الله العظمی حکیم رجوع نمودند ودر حل مشکلات و معضلات اجتماعی و مسائل واحکام شرعیه به معظم له مراجعه می نمودند. پس از گذشت یک سال و نیم مجدداً جهت پیوند رشته های گسسته ی علمی و کارهای تحقیق نیمه تمام به نجف اشرف بازگشتند تا فعالیت های درس و تدریسی خود را به نحو احسن به اتمام برسانند.
معظم له در خدمت مستضعفان کو شش فراوان دارد چنانچه در احداث مجمو عه ای از مدارس و بناهای خیریه شرکت فرموده و سهم بسزائی در تأسیس مساجد ودرمانگاه ها داشته است. تنها همین موارد نبوده بلکه برای برادران مؤمن اجازاتی صادر فرمودند که از وجوهات در پروژه هایی که مستمندان و نیازمندان از آن استفاده می کنند صرف نمایند.
منزلت علمی
حضرت آیت الله العظمی مفتی الشیعه به دریافت اجازات مهمی از علمای بزرگ وایات و مراجع عظام در اجتهاد واسناد واستناد نائل گردیده است. نوشته های بسیاری از علما و مراجع عصر واساتید بزرگ وی، دلالت بر مقام رفیع و عظیم ایشان در علم و تقوا، و جایگاه ولایش در نفوس دارد. در این اجازات وی را دارای مقامات معنو ی و ظاهری واهل نظر و تحقیق بر شمرده اند که برکات انفاسش همیشه جاری و ساری است.حتی بعضی از علما و مراجع بزرگ، معظم له را در کارهای مهم مورد مشاوره قرار می دادند که ذکر آن در این مختصر نمی گنجد، و همین بس که حضرت آیت الله العظمی سید محمود شاهرودی در نامه ی مؤرخه ی 26 ذیقعده ی 1390 ه.ق درباره ی سفر ایشان به ایران مرقوم فرمودند که: (حتی الامکان بقای ایشان را در نجف اشرف بخاطر نیاز حوزه ی علمیه ی نجف اشرف به خدمات ایشان وامثال ایشان لازم می دانم).
سایر فعالیت ها
اخراج از نجف
در سال 1396 ه.ق رژیم حاکم بر عراق طی حکم جابرانه ای تصمیم گرفت تا حوزه ی علمیه ی نجف اشرف را از میان ببرد، حوزه ای کهن با پایه های استوار علمی که معدن علوم آل محمد (علیهم السلام) و مرکز تمدن جهان تشیع و پایگاه اندیشمندان و فلاسفه ی زمان واقطاب دین اسلامی و علما و مراجع امامیه و مبلغن مذهب جعفری بود. در آن زمان فرمان تبعید علماء و طلاب ایرانی و هندی و ترک و پاکستانی و افغانی به بهانه ی اجنبی بودن آنها صادر شد. از طرفی عده ای از افراد موجّه به زندان افکنده شده و یا تحت شرایط سخت قرار گرفتند. از جمله حضرت آیت الله العظمی مفتی الشیعه همراه با جمع زیادی از استاتید و علماء پس از چند روز زندانی عمومی وانفرادی به سوی ایران اخراج شدند.بازگشت به قم
معظم له پس از و رود به ایران در حوزه ی علمیه ی قم در جوار کریمه ی اهل بیت حضرت معصومه (سلام الله علیها) اقامت گزیدند تا به وظایف شرعیه اعم از تدریس و تهذیب و تألیف و رفع نیازهای مردم و حلّ مشکلات اجتماعی آنان اقدام نمایند. پس از ارتحال مرجع عالیقدر شیعه زعیم حوزه ی علمیه حضرت آیت الله العظمی خوئی، و زعامت دینی حضرت آیت الله العظمی سبزواری، معظم له کلیه ی امور متعلق به دادن اجازات و تعیین وکلا و نمایندگان در داخل و خارج و پاسخ به مسائل واستفتائات را به آیت الله العظمی مفتی الشیعه سپردند.
موقوفات
2 باب منزل جهت احداث کتابخانه و جلسات قرآن از وی بعنوان موقوفه باقی مانده است.
آثار
معظم له مجموعه کاملی در فقه و اصول از تقریرات اساتید بزرگ خود که در درس آنها شرکت کرده بودند جمع آوری نموده که مورد تقدیر و ستایش اساتید و بزرگان اهل فن حوزه ی علمیه قرار گرفته است.
از تألیفاتی که در ذیل بر شمرده می شود پنج تألیف اول در حوزه ی علمیه قم نگاشته شده و بقیه مربو ط به حوزه ی نجف اشرف می باشد:
1. کتاب بیع، درس خارج آیت الله العظمی حجت (قدس سره).
2. کتاب صلاة، بحث آیت الله العظمی بروجردی (قدس سره).
3. کتاب طهارت، بحث آیت الله العظمی محقق داماد (قدس سره).
4. دوره ای اصول (مباحث الفاظ و بحث لاجبر و لا تفویض با استدلال عقلی و شرعی)، بحث آیت الله العظمی خمینی(قدس سره).
5. نظریات استاد بزرگوار علامه طباطبائی در مبانی فلسفه مو جود در منظو مه واسفار به عنوان (تعلیقات الاستاد العلامة).
6. تقریر بحث (صلاة المسافر والجمعة) و جمله ای از مسائل مهم حج، آیت الله العظمی سید محمود شاهرودی(قدس سره).
7. دوره کامل خارج اصول، آیت الله العظمی سید ابو القاسم خوئ(قدس سره).
8. دوره ی کامل خارج بیع و خیارات و خارج عروه <طهارت>، استاد الفقهاء آیت الله العظمی شیخ حسین حلی (قدس سره).
9. رساله در قاعده لاضرر و لاضرار.
10. شرح کفایة الاصول آخو ند خراسانی(قدس سره).
11. رساله ای در لباس مشکو ک.
12. رساله ای در فروع علم اجمالی.
13. رساله ای در قاعده ی <اقرار> و رضاع و غیره از مباحث مهم.
14. (فقه مبسو ط)، این کتاب به طرح و رسیدگی مسائل فقهی با روشی خاص پرداخته ودر بردارنده ی قواعد اصولی واستلالی می باشد. در این کتاب روش استدلال بدین صورت است که ابتدا از قرآن و سنت احکام وادله بیان شده و سپس اصول عملیه درج شده است.
علاوه بر اینها معظم له دارای تألیفات دیگری در علم اخلاق و علم نفس و تعلیقاتی بر کتاب <الاسفار الاربعة=""> و بعضی از دیگر علوم می باشد که از خداو ند توفیق چاپ آنها را مسألت می داریم. از دیگر تألیفات، رساله ی عملیه (تو ضیح المسائل، المسائل المستحدثة) و نیز منهاج الصالحین در دو جلد، حاشیه بر عروه و مناسک حج عربی و فارسی و منتخب المسائل می باشد.
در نگاه دیگران
اشخاص
پیام تسلیت جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در پی ارتحال حضرت آیت الله سید محمد مفتی الشیعه موسوی (رحمة الله علیه)
بسم الله الرحمن الرحیمانا لله و انا الیه راجعون
خبر درگذشت عالم ربانی و فقیه برجسته حضرت آیت الله سیدمحمد مفتی الشیعه موسوی(رحمة الله علیه) موجب تأثر و تأسف فراوان گردید. این عالم ربانی که از شاگردان امام عزیز و عالمان بزرگی چون آیت الله العظمی بروجردی و علامه طباطبایی – رحمه‌الله علیهما- بود عمر خود را در خدمت به مکتب تشیع و عزت اسلام گذرانید و با تألیفات علمی و فقهی و تربیت شاگردان به احیای یاد و نام اهل بیت کمک فراوانی نمود. همت ایشان در حل مشکلات فرهنگی و معیشتی مردم – بویژه مردم اردبیل – امری ستودنی و مثال زدنی بود.
جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ضمن تسلیت رحلت این عالم ربانی، علوّ مقام را برای ایشان و سلامت و بقای عمر را برای بازماندگان خواستار است.
و السلام علیکم و رحمه الله و برکاته
محمد یزدی
رئیس شورای عالی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
منابع:
1. پایگاه اطلاع رسانی حوزه2. همشهری آنلاین
3. خبرگزاری خبرآنلاین
4. جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
5. خبرگزاری رسا
6. خبرگزاری ابنا
