در تاریخ و فرهنگ ایران زمین که شاهنامه نمودی از آن است، پهلوانان باعث افتخار و سربلندی تمدن ایرانی هستند و نام پهلوانان فراوانی ثبت گردیده است، نام هر یک از پهلوانان بر تارک تاریخ و تمدن ایرانی می‌درخشد و وجودشان را هاله‌ای از ویژگی‌های مهم اخلاقی مانند طهارت نفس، شرافت اخلاقی، پای‌بندی به اصول مردانگی، وفای به عهد و پیمان تا سر حد جان، خردورزی، مظلومیت، حسابگری و زیرکی، عالی‌ترین نمونه جمال و کمال و عفت، نجیب، رام و آرام در مقابل تقدیر و سرنوشت، بزرگوار و بزرگ منش، در بر گرفته است.
پهلوانان ایرانی بزرگ‌ترین قهرمانان و شخصیت‌های مهم حماسه ملی ایران هستند، و هر یک به واقع مظهر فضایل والای اخلاقی ذکر شده می‌باشند.
پهلوانانی که نه فقط شجاع و دلیرند، بلکه از هوش، خرد و فرهنگ نیز بسیار نیز بهره ورند. تنها سینه شان فراخ و بازوشان ستبر نیست؛ بلکه روح و اندیشه شان نیز قوی است، چنان که این خصیصه را در حد اعلای آن در وجود رستم پهلوان نامی ایران می‌توانیم بینیم1.
در فرهنگ اسلامی-ایرانی حضرت ابراهیم علیه السلام نخستین مظهر فتوت است. امام علی علیه السلام ، قطب آن و حضرت حجت علیه السلام خاتم آن بوده، در تفکر والای اسلامی این فلسفه اخلاق و معنویت جوانمردان و از این روست که همه پهلوانان خود را یاران علی علیه السلام می‌دانند، و الگوی اخلاقی و شخصیتی پهلوانان راستین، مولایشان حضرت علی علیه السلام است.
پهلوانان مردانی هستند که در هر دوره و روزگار، در تقوی و جوانمردی و فضیلت سرآمد مردمان زمانه خود هستند.
در وجود آنان، روحیه جوانمردی و پهلوانی موج می‌زند، ویژگی‌های فردی و شخصیتی هر یک از این بزرگ مردان در نگاه مردم نشانگر؛ ادب، فروتنی، حجب و حیا، پای بندی به آیین جوانمردی و سنت‌های پهلوانی، دستگیری از فرودستان و نیازمندان، نیک‌خواهی، حق شناسی، احترام به بزرگان و پیش کسوتان و حفظ ارزش‌های ملی مذهبی جامعه، همراه با چهره دل نشین و لبخند زیبا و گرم آنان می‌باشد، که خوی و خصلت آزاد مردان است2.
یکی از بزرگ‌ترین پهلوانان ایران زمین، محمود پوریای ولی است، در تاریخ کهن ایران زمین وی از جمله پهلوانانی است که به عنوان نماد آزادگی و جوانمردی در سرزمین ایران شناخته شده است.
در روزگار ما پهلوانانی مانند جهان پهلوان غلامرضا تختی، نماد ورزش ایران و از نسل پهلوانان اساطیری و ماندگار در تاریخ ایران است. مردی که واژه‌های زیبای پهلوانی، جوانمردی، گذشت، دین‌داری، مردانگی و فداکاری، به نام او گره خورده است. غلامرضا، قهرمانی است که در سایه پهلوانی، ماندگار شد.
سید احمد سجادی
پی‌نوشت‌ها:
1) غلامحسین یوسفی، برگ‌هایی در آغوش باد، چاپ دوم، انتشارات علمی، 1372، ص 35 .
2) مطالعه و بررسی مجموعه عوامل مؤثر در به انزوا رفتن سنت پهلوانی و تربیت بدنی گذشته و ورود ورزش مدرن از عصر مشروطیت تا به امروز.
