عالمان بزرگ اسلام وارثان اين علم و دانشند و در اين ميان چهرۀ پرفروغ علامه محسن فيض رحمه الله علیعه در صف اوّل علم و اخلاق مى‌درخشد.
«محمّد بن مرتضى ملقّب به محسن و متخلّص به فيض و زاده شهر کاشان» به سال ١٠٠٧ ه ق در خانواده‌اي كه كانون دانش، اخلاق و ادب بوده ديده به جهان گشود.
وى پس از فراگيرى مقدّمات علوم دينى و سطوح عالى آن، حكمت متعاليه را از محضر ملاّ صدرا فرا گرفت و با بهره‌گيرى از عالمان بزرگ عصر خويش آگاهى‌هاى فقهى، اصولى، حديثى، فلسفى و عرفانى خود را غنا بخشيد.
ديدگاه‌هاى عالمان ومحقّقان بزرگ در زمينه شخصيت علمى و آثار فيض كاشانى، يكى از مهمترين منابع براى آگاهى از آن عالم گرانسنگ مى‌باشد.
نبوغ فوق العاده، جدّيّت و دامنه وسيع مطالعات وى در علوم اسلامى از «فيض كاشانى» اسلام شناسى جامع و برجسته ارائه نمود.
از اين عالم بزرگ بيش از صد كتاب و رساله به عنوان ميراثى گرانقدر بجاى مانده است. او در تنوّع و كثرت علمى، ابتكار و نوآورى و مكارم اخلاق مشهور آفاق و به قول صاحب روضات الجنات «طاق و بى‌نظير» است.
تأليفات گرانقدرش آينۀ حقيقت نماى علم و عمل و ذوق و فطانت و احاطه به اصول و فروع، اخلاق، تفسير، حديث، عرفان، هيأت و ادب است، که برخى آن را نزديک به دويست اثر، بعضى بيش از ١٢٠ عدد و برخى ديگر حدود يكصد اثر به شمار آورده، و عدّه‌اى نيز از ١۴۴ اثر او نام برده‌اند.
آیت الله فيض کاشانی در فهرست نخست خود (در سال ١٠۶٧ق) به ۴١ اثر خويش اشاره كرده و در فهرست دوم (در سال ١٠٨٩ق) از ١١۵ اثر ياد مى‌نمايد ولى در فهرست سوم خود كه در سال ١٠٩٠ق تنظيم نموده ، عناوين يكصد كتاب و رسالۀ خويش را آورده است. فرزندان و خاندان مولى محسن فيض كاشانى نیز از عالمان، محدّثان اماميه مى‌باشند که در سال جاری ترجمه و تفسیری بسیار گران مایه از پسر برادر فیض به نام ملا نورالدین کاشانی توسط مرکز تحقیقات رایانه‌ای حوزه علمیه اصفهان و با تلاش نویسنده گران مایه حجت الاسلام رسول جعفریان، احیا و به چاپ رسیده است.
مولی محسن فیض کاشانی سرانجام پس از سعى بليغ در پژوهش‌هاى اسلامى و تبيين معارف عاليه‌ى اهل بيت عصمت عليهم السلام با آفرينش آثارى كم نظير در گرايشات مختلف علوم اسلامى در سن ٨۴ سالگى به سال ١٠٩١ ه ق در كاشان بدرود حيات گفت1.
سید احمد سجادی
پی‌نوشت:
1) اقوال العلماء فی ترجمه المولی محسن فیض الکاشانی، ابوالقاسم نقیبی، ص 2-15
