اخلاق و توصیه‌ها
امام علی علیه‌ السلام فرمودند:
وَ قَالَ علیه السلام لِزِیَادِ ابْنِ أَبِیهِ وَ قَدِ اسْتَخْلَفَهُ لِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَلَى فَارِسَ وَ أَعْمَالِهَا فِی کَلَامٍ طَوِیلٍ کَانَ بَیْنَهُمَا نَهَاهُ فِیهِ عَنْ تَقْدِیمِ الْخِرَاجِ اسْتَعْمِلِ الْعَدْلَ وَ احْذَرِ الْعَسْفَ وَ الْحَیْفَ فَإِنَّ الْعَسْفَ یَعُودُ بِالْجَلَاءِ وَ الْحَیْفَ یَدْعُو إِلَى السَّیْفِ.
امام علی علیه السلام وقتی زیاد بن ابیه را به جای عبدالله بن عباس به فارس و شهرهای اطراف آن حاکم کرد او را در دستورالعملی طولانی از گرفتن مالیات نابه‌هنگام نهی کردند و فرمودند: عدالت را بگستران و از ستمکاری پرهیز کن که ستم رعیت را به آورگی کشاند و بیدادگری به مبارزه شمشیر می انجامد.
نهج البلاغه: حکمت 468
امام علی علیه‌ السلام فرمودند:
وَ قِیلَ لَهُ علیه السلام لَوْ غَیَّرْتَ شَیْبَکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ الْخِضَابُ زِینَةٌ وَ نَحْنُ قَوْمٌ فِی مُصِیبَةٍ یُرِیدُ وَفَاةَ رَسُولِ اللَّهِ صلّى الله علیه و آله.
به امام علی علیه السلام گفتند: ای امیرالمومنین اگر موی سفید خود را با رنگ تغییر می دادید و خضاب می کردید بهتر نبود؟ حضرت فرمودند: رنگ کردن زینت است و ما در عزای پیامبر خدا صلّى الله علیه و آله به سر می بریم.
نهج البلاغه: حکمت 465
امام علی علیه‌ السلام فرمودند:
یَأْتِی عَلَی النَّاسِ زَمَانٌ عَضُوضٌ یَعَضُّ الْمُوسِرُ فِیهِ عَلَی مَا فِی یَدَیْهِ وَ لَمْ یُؤْمَرْ بِذَلِکَ قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ وَ لا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَیْنَکُمْ تتَنْهَدُ فِیهِ الْأَشْرَارُ وَ تُسْتَذَلُّ الْأَخْیَارُ وَ یُبَایِعُ الْمُضْطَرُّونَ وَ قَدْ نَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنْ بَیْعِ الْمُضْطَرِّینَ.
مردم را روزگاری دشوار در پیش است که توانگر اموال خود را سخت نگه دارد در صورتی که به بخل ورزی فرمان داده نشد. خدای سبحان فرمود بخشش میان خود را فراموش نکنید. بدان در آن روزگار بلند مقام و نیکان خوار گردند و با درماندگان به ناچاری خرید و فروش می کنند در حالی که رسول خدا صلّی الله علیه و آله از معامله با درماندگان نهی فرموده است.
نهج البلاغه: حکمت 460
امام علی علیه السلام به غالب بن صمصعه ابوالفرزدق در گفتگویی که بینشان شد، فرمودند:
لِغَالِبِ بْنِ صَعْصَعَةَ أَبِی الْفَرَزْدَقِ فِی کَلَامٍ دَارَ بَیْنَهُمَا مَا فَعَلْتَ إِبِلَکَ الْکَثِیرَةَ قَالَ ذَعْذَعَتْهَا الْحُقُوقُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ علیه السلام ذَلِکَ أَحْمَدُ سُبُلِهَا.
شتران فراوانت را چه کردی؟ غالب گفت: ای امیرالمومنین پرداخت حقوق مردم آنها را پراکنده کرد. حضرت فرمودند: این بهترین راه است.
نهج البلاغه: حکمت 438
وقتی خبر شهادت مالک اشتر به امام علی علیه السلام رسید، حضرت فرمودند:
وَ قَدْ جَاءَهُ نَعْیُ الْأَشْتَرِ رَحِمَهُ اللَّهُ مَالِکٌ وَ مَا مَالِکٌ وَ اللَّهِ لَوْ کَانَ جَبَلًا لَکَانَ فِنْداً وَ لَوْ کَانَ حَجَراً لَکَانَ صَلْداً لَا یَرْتَقِیهِ الْحَافِرُ وَ لَا یُوفِی عَلَیْهِ الطَّائِرُ.
مالک چه مالکی به خدا قسم اگر کوه بود کوهی بود جدا از دیگر کوه ها و اگر سنگ بود سنگی سخت بود که هیچ حیوان سم داری قدرت بالا رفتن از آن را نداشت و هیچ پرنده ای از آن نمی پرید.
نهج البلاغه: حکمت 435
امام علی علیه‌ السلام فرمودند:
الزُّهْدُ کُلُّهُ بَیْنَ کَلِمَتَیْنِ مِنَ الْقُرْآنِ قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ: لِکَیْلا تَأْسَوْا عَلى ما فاتَکُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاکُمْ وَ مَنْ لَمْ یَأْسَ عَلَى الْمَاضِی وَ لَمْ یَفْرَحْ بِالْآتِی فَقَدْ أَخَذَ الزُّهْدَ بِطَرَفَیْهِ.
زهد بین دو کلام از قرآن است تا به آنچه از دست شما رفته حسرت نخورید و به آنچه به دست شما رسیده شادمان نگردید. بنابراین کسی که نسبت به گذشته خود حسرت نخورد و به آینده شادمان نگردد زهد را از هر دو سر به دست آورده است.
نهج البلاغه: حکمت 431